UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan Pergamon Antik Kenti’ndeki hafriyat çalışmalarında her geçen gün keşfedilen yeni yapılar, tarihe ışık tutuyor. Saha çalışmalarında Kızıl Avlu’nun yakınında yeni ortaya çıkarılan peristilli (avlulu) meskene ve etrafında yeni mozaikler, iskelet ile mezar kalıntılarına rastlanıldı.
Tıpkı vakitte meskenin yer aldığı alanda, ‘ampulla’ olarak tanımlanan hacı şişesi bulundu.
Erken Roma, Roma, Bizans ve Osmanlı olmak üzere 4 farklı tarihi periyoda ilişkin buluntuların yer aldığını kaydeden Alman Arkeoloji Enstitüsü Müdürü ve Hafriyat Lideri Prof. Dr. Felix Pirson, “Bugüne kadar bilhassa Akropol üzerinde çalışmalar yaptık lakin Pergamon Antik Kenti bugünkü Bergama’da da devam ediyor ve çok daha fazlası bulunuyor. Her geçen gün enteresan buluntularla karşılaşıyoruz. Yeni mozaiklerin ve katmanların yanı sıra hacı şişesi olarak tanımlayabileceğimiz bir buluntuya rastladık. Erken Hristiyanlık periyoduna ilişkin olduğu anlaşılıyor” diye konuştu.
‘ANTİK KENT, ÇAĞDAŞ KENTİN ALTINDA YER ALIYOR’
Saha çalışmalarıyla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Pirson, “UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Pergamon Antik Kenti’ndeyiz. Bergama bilhassa Helenistik devir Anadolu tarihi için epeyce değerli. M.Ö. 3 ile 1’inci yüzyılları ortasını kapsayan Helenistik devrin yanı sıra Roma İmparatorluğu vaktinden kalan buluntular da ağır bir formda araştırma bahsimizi oluşturuyor. Bergama Müzesi tarafından birkaç yıl evvel bu alanda yapılan çalışmada içinde mozaiklerin olduğu bir mesken kalıntısı tespit edilmişti. Biz de bunun üzerine burasını 2022 hafriyat çalışma programımıza aldık. Hafriyata daha geniş alanda devam ediyoruz. Sonuçlar bizim için çok değerli zira yapının sonlarını hala bilmiyoruz. Antik kentin aşağıdaki devamı, yüzde 90 çağdaş kentin altında yer alıyor” dedi.
‘4 FARKLI TARİHİ DEVİR, TIPKI SAHADA’
Saha çalışmaları sırasında yeni mozaikler tespit edildiğini aktaran Pirson, “Aynı vakitte mozaiklerin altında öteki bir kainatın var olduğunu gördük. Bu durum yapının Helenistik periyotta inşa edilmiş olabileceğini düşündürüyor. Üst katmanda ise Bizans mezarlarını ve periyoda ilişkin iskeletleri bulduk. Antik mezarları tarihlendirmek daha kolay oluyor zira mezarların içinde cam şişeler, sikkeler üzere buluntular yer alıyor. Bu mezarlar ise boş. Bu devirde tıpkı Müslümanlık’ta olduğu üzere mezar içerisinde armağanlar yer almıyor. Bu mezarların üzerinde ise Osmanlı’ya ilişkin duvarlar bulunuyor. Yaptığımız saha çalışmasında birebir alanda Helenistik, Erken Roma, Roma, Bizans ve Osmanlı periyodu olmak üzere farklı tarihi katmanlara ilişkin buluntular yer alıyor” diye konuştu.
Araştırmaların yalnızca Pergamon’da devam etmediğini vurgulayan Pirson, “Aynı vakitte kazılara paralel olarak Bergama etrafında yüzey araştırması çalışmaları yapıyoruz. Oradan çıkan bilgiler bizim için çok kıymetli. Hafriyat çalışmaları birkaç hafta daha devam edecek ve biz hangi yeni buluntularla karşılaşacağımızı epey merak ediyoruz” dedi.
Bergama Antik Kenti Hafriyat Lider Yardımcısı Doç. Dr. Güler Ateş ise şunları kaydetti:
“Kazı çalışmalarımızın tartı noktasını bu sene Roma periyodu aşağı kentindeki hafriyatlar oluşturuyor. Kızıl Avlu’nun yanındaki boş yerde yeni bir müze yapılması planlanırken açılan sondajlarda ortaya çıkan mozaikli bir meskende hafriyat çalışmalarımızı gerçekleştiriyoruz. Mozaikli meskenin kalıntıları ortaya çıkınca değerli bir yapı olduğunu anladık ve bu yılki çalışma programımıza aldık. Roma periyodundan ‘peristilli’ dediğimiz ortasında bir avlu ve bahçesinin olduğu, etrafında sütunlu galerilerin ortasında yerlerin sıralı olduğu büyük bir mesken olduğu anlaşılıyor. Bu mesken, Mısır ilahlarına adanmış tapınak olan Kızıl Avlu’nın yakınında yer alıyor. Bu manada da kıymetli. Yapıyı anlamaya çalışıyoruz. Roma periyodundan olduğu anlaşılıyor ama değişik olan Helenistik periyottan de kalıntılar çıkıyor. Helenistik devirde kentin Akropol zirvesi ile hudutlu kaldığı düşünülüyordu artık o devirde de kentin surların dışına taşmış olduğu anlaşılıyor.”
HACI TESTİCİĞİ
Mozaikli konuttaki hafriyat çalışmalarında ele geçirilen hacı şişesi hakkında da bilgiler veren Ateş, “‘Hacı testiciği’ olarak da isimlendirilebilir zira bunlar camdan değil pişmiş topraktan yapılmışlar. Erken Bizans periyodunda birinci Hristiyanlık şehitlerinin olduğu hac merkezleri bulunuyor. Bu bölgelere gidip, kutsal kaynaktaki suyu içine koyup boyunlarına asıyorlar” dedi.
Ateş, bu yüzden milletlerarası literatürde hacı şişesi olarak geçtiğini kaydetti.
“MİLATTAN SONRA 4. YAHUT 5.YÜZYILA İLİŞKİN OLDUĞUNU İDDİA EDİYORUZ”
“Erken Bizans periyoduna yani milattan sonra 4’üncü, 5’inci yüzyıla ilişkin olduğunu iddia ediyoruz. Bir yüzünde İslamiyet’te sahabe olarak kabul edilen ve Danyal olarak bilinen Aziz Daniel’in yer aldığı bir sahne yer alıyor” diyen Ateş, şöyle devam etti:
“Milattan evvel 6’ncı yüzyılda yaşamış, Asur Hükümdarı’na karşı uğraş etmiş, cezalandırılmak için aslanlarla dolu bir çukura atılmış lakin inanışa nazaran tek ilaha inandığı için aslanlar ona saldırmamış. Bu yüzden kutsal bir kişi olarak kabul ediliyor. Bu kıssa Tevrat’ta ve İncil’de yer alıyor. Art tarafında da Batılıların ‘Saint George’ ismini verdiği, Anadolu Rumlarının ‘Aya Yorgi’ olarak bildikleri sevgilinin ejderhalarla gayreti yer alıyor. Bu da tekrar İncil’den bilinen kıssalardan bir tanesi. O devirde sanatın temel konusunu Hristiyanlık ile ilgili öyküler oluşturuyor. Bütün ikonografiyi din belirliyor.
Bu ‘ampulla’nın bulunmuş olması, Pergamon halkının Hristiyan olmasından sonraki periyoda ışık tutması bakımından kıymetli. Zira Anadolu’daki birinci Hristiyan cemaatlerden birinin Pergamon’da yer aldığını hatta en erken Hristiyan şehidinin Pergamon’da verildiğini biliyoruz lakin bunlar ekseriyetle yazılı kaynaklardan biliniyor. Artık o periyoda ışık tutan arkeolojik bir materyalle müsabakamız bizim için büyük ehemmiyet taşıyor. Bilhassa yeterli durumda korunmuş olması ve her iki yüzünde kıssalara yer verilmiş olması bu ‘ampulla’yı değerli bir buluntu yapıyor.”