İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Melek İşinibilir Okyar, Marmara Denizi’nde son 20 yılda 20 ila 30 yeni denizanası çeşidi tespit ettiklerini, besin rekabetine girdikleri için balık stoklarının üzerinde olumsuz tesirlerinin olduğunu söyledi.
AA muhabirine konuşan Okyar, yaklaşık 550 milyon yıldır rastgele bir morfolojik değişim geçirmeden gezegendeki varlıklarını sürdüren denizanalarının, hayatta kalma konusunda çok başarılı organizmalar olduklarını belirtti.
Denizanalarının, denizdeki sıcaklık ve tuzluluk üzere değişimlere tahammüllerinin yüksek olduğunu vurgulayan Okyar, “Plankton ve zooplankton ile beslendikleri için denizanaları için ağır bir besin kelam konusu. Baskı yaratabilecek canlılar da insan aktivitelerinin tesirleriyle ekosistemden çekildi, rekabet edebileceği bir canlı bulunmuyor.” dedi.
Her canlı üzere denizanalarının da ekosistemde rolünün olduğuna işaret eden Okyar, “Bunların üzerinden beslenen canlılar da var, en çok bilineni deniz kaplumbağaları. Bunun dışında ekosistemde 120’nin üzerinde balık, denizanası üzerinden besleniyor, besin zincirinde yeri var. Sardalya, kılıç balığı, çaça balığı, üreme periyodunda denizanaları üzerinden besleniyor. Yunuslar, yavrularını eğitmek için denizanalarını kullanıyor fakat bu balık cinslerinin ve deniz kaplumbağalarının sayısında büyük bir azalma var.” değerlendirmesinde bulundu.
Denizanası popülasyonunun artmakta olduğunu tabir eden Okyar, bunun nedenlerine ait şu bilgileri verdi:
“İklim değişikliği kelam konusu, kuraklık yaşıyoruz. Irmaklara kurulan barajlarla denizler, ırmaklarla yenilenme özelliklerini kaybetti. Denizlere azot, fosfor üzere evsel, endüstriyel, ziraî atıkların girdisi artmış durumda. Global ısınmaya bağlı olarak denizlerde ‘doğal bariyer’ diye isimlendirdiğimiz sıcaklığın, kuzeye gerçek genişlemesiyle birlikte, sıcaklıkla sonlandırılmış canlılar da daha fazla kuzeye yanlışsız göçmeye başladılar. Öteki yandan çok avcılık kelam konusu, çok güçlü donanımlara sahip endüstriyel balıkçılığımız var ve av döneminde denizanası üzerinden beslenen balıkları avlıyorlar. Kıyılardaki insan kaynaklı, tahta, beton üzere yapılar, suların kendini yenilemesini engelliyor ve denizanası larvaları bu üzere sert yerlere sabitlenerek popülasyonlarını geliştiriyorlar.”
NEDENİ PLASTİK TÜKETİMİ
Okyar, denizlerdeki plastik kirliliğinin denizanalarının popülasyon artışının nedenlerinden biri olduğuna dikkati çekti.
Plastiklerin denizanalarının hem kendilerini sabitleyeceği sert bir alan oluşturduğunu hem de olağanda bulunamayacakları yerlere göç etmelerinde etkin rol oynadığını belirten Okyar, “Marmara Denizi’nin göbeğinde olağanda denizanası artışı görmezsiniz, kıyısal alanlarda görürsünüz. Kıyıdaki ekosistem daha uygundur lakin plastiğe kendilerini sabitleyerek derin denizlere de yayılmaya başladılar.” diye konuştu.
Marmara Denizi’nde son 20 yılda 20-30 yeni denizanası çeşidi tespit ettiklerini, bunların kimilerinin gemilerin balast sularıyla, kimilerinin da iklim değişikliğine bağlı olarak Çanakkale Boğazı vasıtasıyla ulaştığını anlatan Okyar, son yıllarda denizanalarının biyokütle açısından planktonun yüzde 90-95’ini oluşturur hale geldiğini söyledi.
Denizanaları ve balıkların zooplanktonik organizmalardan beslendiğine işaret eden Okyar, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Besin açısından balıklarla rekabet halindeler ve ne kadar çok denizanası olursa balığın pastadan aldığı hisse o kadar düşüyor, besin azlığıyla karşı karşıya kalıyor. Denizanaları, ayrıyeten balıkların yumurta ve larvaları üzerinden besleniyor, balıkları üreme tarafından de etkiliyor. Denizdeki plankton üzerindeki baskınlığı, balık yumurta ve larvaları üzerinden beslenmesi, gelecekteki balık stoklarının oluşmasını engelliyor.”
Gelecekte birçok balık cinsinin yok olabileceği iddiasında bulunan Okyar, “Siz çocuğunuza ‘Tabağındaki balığı ye.’ yerine, ‘Tabağındaki denizanasını ye.’ diyebilirsiniz. Sistem o tarafa yanlışsız evriliyor. Denizanaları, değişen ekosisteme tahammül gösterebilen canlılar. Çok fazla sayıda üreyebiliyorlar, beslenme yelpazeleri geniş, bilhassa vurdukları canlı kümesi ne yazık ki balıklar.” tabirlerini kullandı.
ÇÖZÜMÜ KOLAY DEĞİL
Okyar, denizanalarının yalnızca Türkiye’de değil tüm dünya denizlerinde artış eğilimi gösterdiğini kaydederek, “Japonya, Çin denizleri üzere son derece sıkıntılı bölgeler, Akdeniz’de İsrail, Fransa, İspanya, İtalya, farklı denizanası tipleriyle meşakkat yaşayan ülkeler.” dedi.
Denizanalarının popülasyon artışına tahlil bulmanın kolay olmadığını vurgulayan Okyar, konuşmasını şöyle tamamladı:
“Sadece bir-iki yılın birikimi değil, yıllarca biz Marmara Denizi’ni zalimce kullanmışız. Mahallî idareler, bakanlıklar el ele vererek birlikte çalışmak durumundalar. Derin deşarjların kalkması lazım. İleri biyolojik arıtımların kurulması lazım. Gelecek stoku oluşturacak balığı denizde bırakmamız lazım.”