20 yıl evvel bugün iktidara gelen AKP, cumhuriyetin birikimi yerli ve ulusal ne kadar kamu kuruluşu varsa elden çıkardı. Dev projeleri ise yandaş şirketlere yaptırıp Hazine garantisi vererek ülkenin geleceğini ipotek ettiren AKP, bugün bakkal açılışını müjde olarak duyuruyor.
14 Ağustos 2001’de kurulan, 3 Kasım 2002 seçimlerinden birinci parti çıkan AKP’nin, kesintisiz 20 yıldır iktidarda.
Hem ekonomiyi hem de siyaset kurumunu sarsan 2001 krizinin akabinde tek başına iktidara gelen AKP iktidarında 2002’den günümüze bir dizi başlıkta iktisatta yaşanan değişim şöyle:
MİLLİ GELİR…
AKP iktidara geldiğinde 2002 yılı sonunda Türkiye’nin ulusal geliri 240 milyar dolardı. Bu sayı, 2013’te TL’nin çok kıymetli olmasının da tesiriyle 957 milyar dolara kadar yükseldi. Lakin sonraki yıllarda hem iktisattaki yavaşlama ve krizler hem de TL’nin dolar karşısındaki büyük kıymet kaybıyla 807 milyar dolara geriledi.
İLK 20’DEN ÇIKTIK
AKP iktidarının en büyük savlarından biri Cumhuriyet’in 100’üncü yılı olan 2023 yılında Türkiye’nin birinci 10 iktisat ortasında yer almasını sağlamaktı. Lakin 2015’te dünyanın en büyük 16’ncı iktisadı olan Türkiye, IMF’nin raporuna nazaran, geçen yıl 806,8 milyar dolarlık GSYH ile en büyük birinci 20 iktisat içerisinden çıkarak 21. sıraya geriledi.
YEDİ YILDIR DÜŞÜYOR
2002 yılı sonunda Türkiye’nin kişi başı ulusal geliri 3 bin 620 dolardı. 2013’te 12 bin 490 dolara kadar yükselen bu sayı, 2022’da 9 bin 592 dolara indi. 2002 yılında dolar cinsinden kişi başı ulusal gelirde Türkiye 73. sıradaydı, 2021 yılı sonu itibariyle 78’inci sıraya geriledi. Türkiye’de kişi başına ulusal gelir dolar bazında 2014’ten bu yana düşme eğiliminde. Resmi datalara nazaran kişi başına ulusal gelir 2021 yılı sonu itibariyle Cumhuriyet tarihinde birinci defa 7 yıl üst üste düşüş gösterdi.
TL TARİHİN EN KIYMETSİZ SEVİYESİNDE
Son yıllara TL’deki paha kaybı damga vurdu. O denli ki, son bir yılda dolar karşısında dünyada en fazla paha kaybı yaşayan para ünitesi TL oldu. 4 Kasım 2002’de 1,67 olan dolar/TL kuru, bugün 18.60 düzeylerinde.
İŞSİZLİK SORUNU BÜYÜDÜ
2001 krizi öncesinde 2000 yılında Türkiye’de işsizlik oranı yüzde 6 idi. 2002’de bu oran yüzde 9,8’e fırladı. AKP periyodunda işsizlikte en düşük nokta 2012 yılında yüzde 8,4 oldu. Son TÜİK verisine nazaran 2022’de ise dar tarifli işsizlik oranı yüzde 9,6 oldu. Geniş tarifli işsizlik ise yüzde 22.5 düzeyinde.
YÜKSEK ENFLASYON SORUNU ÇÖZÜLEMEDİ
90’lı yıllar tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de enflasyonun (yıl sonu tüketici enflasyonu) yüksek olduğu yıllardı. 2000’lerden sonra tüm dünya ile birlikte Türkiye’de enflasyon kıymetli oranda geriledi lakin Türkiye dünya ortalamasının çok üzerinde kaldı. 2002 yılında yıllık enflasyon dünyada ortalama yüzde 4,1, gelişen ülkelerde yüzde 6,7 iken Türkiye’de yüzde 29,7 idi. 2019’da Türkiye’de enflasyon yüzde 11,8 olurken, dünyada ortalama yüzde 3,9, gelişen ülkelerde yüzde 5,7 oldu. Bugün ise Türkiye’de enflasyon yüzde 80 düzeyini aşmış durumda.
EN BÜYÜK PROBLEMLERDEN BİRİ CARİ AÇIK
AKP’li yıllarda Türkiye iktisadının en büyük sıkıntılarından biri, yüksek dış ticaret açıklarından yani ithalata bağımlılıktan kaynaklı olarak verilen yüksek cari açıklardı. Türkiye’de ulusal gelire oranla cari açık 2002’de yüzde 0,3 iken, bugün yüzde 5,1 düzeyinde.
Ağustos sonu itibariyle cari açık 40.9 milyar dolara çıkmış durumda. Bu açığın bir kısmı kaynağı meçhul rekor para girişi ile kapatılmaya çalışılıyor.
DIŞ BORÇ YÜKÜ ARTTI
Yüksek cari açık ve ithalata bağımlılık nedeniyle Türkiye’nin dış borç stoku AKP devrinde önemli biçimde arttı. Hazine ve Maliye Bakanlığı bilgilerine nazaran, 2002’de 129,6 milyar olan Türkiye’nin brüt dış borç stoku, 2022 ağustos sonu itibariyle 444 milyar dolar oldu.
KAMU MALLARINI SATIP BORÇ ÖDEDİLER
AKP iktidarı boyunca, Türkiye’nin en büyük şirketlerini, fabrikalarını, otellerini, limanlarını, güç üretim tesislerini, elektrik ile doğalgaz dağıtım şebekelerini ve yerlerini yerli ve yabancı özel şirketlere sattı.
AKP iktidarının birinci Maliye Bakanı Kemal Unakıtan satış sürecini “Satacağız satacağız. Her şeyi satacağız. Kâr edeni de satacağız, ziyan edeni de satacağız. Devleti ekonomik faaliyetlerden kurtarıncaya kadar satacağız. Pamuk eller cebe. Yerli yabancı herkes gelsin” cümleleriyle başlatmıştı.
Ekonomide kamunun tartısı azaltılırken, 2002 – 2022 tarihleri ortasında özelleştirmeden elde edilen 71 milyar doların çok büyük bir kısmı kamunun borç ödemelerine, geri kalan ise satılan şirketlerin borçlarına ve işçi ödemelerine gitti.
2002 yılından bu yana 273 kuruluşta pay senedi yahut varlık satış-devir süreçleri yapıldı. Bu kuruluşlardan 268’inde kamu hissesi kalmadı. 2002 yılından bu yana 273 kuruluşta pay senedi yahut varlık satış-devir süreçleri yapıldı. Bu kuruluşlardan 268’inde kamu hissesi kalmadı.
FABRİKA KURAN FABRİKALAR GİTTİ
AKP, iktidara gelir gelmez birinci evvel Gerkonsan ve Taksan üzere ‘fabrika kuran fabrikaları’ elden çıkardı. Akabinde dev sanayi şirketleri elden çıktı: İnhisar, Eti Bakır, Eti Krom, Eti Gümüş, Eti Elektrometalurji, Çayeli Bakır İşletmeleri, Karadeniz Bakır işletmeleri Samsun İşletmesi, BET Kütahya Şeker Fabrikası, Amasya Şeker Fabrikası. Doğalgaz dağıtım şirketleri ESGAZ, Bursagaz, TÜMOSAN ile THY’nin yüzde 20’si gitti. 2005 yılında adeta özelleştirmenin altın yılı oldu. Türk Telekom’un yüzde 55’i, Eti Alüminyum, Kıbrıs Türk Hava Yolları, Adapazarı Şeker Fabrikasının yanı sıra Tüpraş’ın yüzde 14.76’sı ve Petkim’in yüzde 35’i borsada satıldı.
ENERJİYİ VERDİLER
Erdemir, Başak Sigorta ve Başak Emeklilik blok olarak elden çıkartılırken ile THY’nin yüzde 25’i borsada halka arz yoluyla 2006 yılında özelleştirilirken, 2007’de araç muayene istasyonları, Mersin Limanı Halkbank’ın yüzde 25’i verildi.
2008’de Petkim, ADÜAŞ’ın sahip olduğu 9 elektrik üretim santrali satılırken, 2009’de Başşehir Elektrik, Sakarya Elektrik ve Meram Elektrik gitti. 2010 yılında ise çok sayıda elektrik ve doğalgaz dağıtım şirketi birer birer elden çıkartıldı. Son yıllarda ise HES’ler, termik santraller ve şeker fabrikaları bir bir özelleştirildi.
BİNLERCE TAŞINMAZI SATTILAR
AKP iktidarında yaklaşık 5 bin kamu yeri satıldı. Özelleştirme Yönetimi bugüne kadar, otel, tatil köyü ve toplumsal tesis vasıflı gayrimenkulleri de elden çıkardı. İstanbul Hilton Oteli ve Büyük Tarabya Oteli, Büyük Ankara Oteli ve Büyük Efes Oteli ile Bursa’da Çelik Palas olmak üzeri toplam 18 tesisin satışı bedeli 673 milyon dolar oldu.
YAPTIRIP GARANTİ VERDİLER
Blok olarak satış yapacak kamu şirketi sayısı azalınca, ilerleyen yıllarda tesis ve varlık satışına yük veren AKP hükümeti, kamu yerlerini, fabrikaları, güç üretim santralleri ile dağıtım şebekelerini elden çıkardı. Devletin yapacağı yatırımları ise özel dala ihale eden AKP, seçtiği işbirliği usulüyle de ülkenin geleceğini sayıları iki elin parmaklarını geçmeyecek şirkete adeta ipotek ettirdi. Üçüncü Havalimanı, Yavuz Sultan Selim Köprüsü, Osman Gazi Köprüsü, Avrasya Tüneli ve kent hastaneleri başta olmak üzere yap-işlet-devret modelli projelerde işletici firmalarla yapılan mukavelelerde günlük yahut yıllık olmak üzere yolcu, araç ve hasta sayısı garantisi verildi.
ŞİMDİ BAKKAL AÇIYORLAR
İktidarında periyodunda kamuya ilişkin fabrikaları işletmeleri özelleştiren Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2010’da başbakanken, “Artık sokak ortalarındaki bakkal devranı kapandı. Bakkal olayı bitmiştir” demişti… O kelamların üzerinden 12 yıl geçti, artan hayat pahalılığı ve geçim düşüncesi Erdoğan’ın bakışını değiştirdi. Dün partisinin TBMM küme toplantısında konuşan Erdoğan, “6 kentimizde, 250 noktada KoopBakkal projesi uygulayacağız. Vatandaşa temel tüketim hususlarını bakkal formatında ulaştıracağız” dedi. Erdoğan KoopBakkalların, 75 ila 150 metrekare büyüklüğünde olacağını söyledi. Sayılarının da kısa müddette 1000’e çıkarılacağını açıkladı. İşletmeyi vatandaş yapacak…