Tarım ve Orman Bakanlığından edindiği bilgiye nazaran, Toprak Muhafaza ve Arazi Kullanımı Kanunu, Resmi Gazete’nin 19 Temmuz 2005 tarihli sayısında yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Kanunla birlikte tarım topraklarının maksat dışı kullanımları müsaadeye tabi hale geldi ve buralar daha fazla disiplin altına alındı.
Kanundan evvel de tarım yerlerinin gaye dışı kullanımında müsaade alınmasını gerektiren yönetmelik bulunuyordu. Buna rağmen arazinin müsaade alınmadan gaye dışı kullanımı durumunda rastgele bir cezai sorumluluk yoktu. Kanunun yayınlanmasıyla müsaadesiz kullanımlara idari ve isimli müeyyideler getirildi.
Söz konusu kanun, ziraî üretim potansiyeli yüksek, erozyon, kirlenme, maksat dışı yahut yanlış kullanımlar üzere çeşitli nedenlerle toprak kaybı ve arazi bozulmalarının süratli geliştiği ovaların, konsey yahut konseylerin görüşü alınarak “büyük ova müdafaa alanı” olarak belirlenmesine imkan sağladı. Kanun, büyük ovalardaki müdafaa ve geliştirme hedefli ziraî altyapı projelerinin ve arazi kullanım planlarının hazırlatılmasına da ortam hazırladı.
Kanunun yayınlanması sayesinde tarım topraklarının korunması yanında planlı üretime geçilmesi için 1/25000 ölçekli Arazi Kullanım Planlaması Projesi hazırlanarak Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı 81 vilayet müdürlüğünün kullanımına sunuldu. Ayrıyeten 2022 yılı prestijiyle Edirne, Kırklareli, Tekirdağ ve Yalova’da 941 bin hektar alanda ayrıntılı toprak etütleri yapılmaya başlandı. Etütlerin tamamlanmasını müteakip 1/5000 ölçekli (parsel bazlı) toprak haritaları oluşturulacak. Bu haritalarla ziraî arazi kullanım ve üretim planlaması yapılacak. Proje bu yıl başlayacak ve 2028 yılına kadar 77 ili kapsayacak halde yürütülecek.
Ocak 2017’den 31 Aralık 2022’ye kadar 72 vilayette 440 bölge “büyük ova muhafaza alanı” ilan edildi. Bunlardan 11’ine ait karar geçen yıl çıktı. Büyük ova muhafaza alanlarının toplam büyüklüğü 9,38 milyon hektara ulaştı.
Alansal olarak bakıldığında 1 milyon 677 bin hektarı aşkın alanla Konya birinci, 937 bin 573 hektarla Şanlıurfa ikinci ve 445 bin 189 hektarla Adana üçüncü sırada yer alıyor.
Ova sayısı açısından ise 21 ovayla Malatya birinci, 17 ovayla Balıkesir ikinci ve 15 ovayla Çanakkale üçüncü sırada bulunuyor.
Ülkenin kalkınma gayeleri doğrultusunda, toprakların korunması, arazi kullanımı ve muhafaza istikrarının sağlanması için büyük ova muhafaza alanlarının sayılarının artırılması için çalışmalar devam ediyor. Büyük ovaların sayısının bu yıl 500’e ulaşması hedefleniyor.
Ülke genelinde kanunun tanımladığı yüksek ziraî potansiyeli bulunmasına rağmen, erozyon ve kirlenmeye, hedef dışı kullanım baskılarına maruz kalan yahut kalma ihtimali bulunan alanlarla özel eserlerin yetiştiği mikro bölgelerin de korunması için çalışmalar başlatıldı.
Kanunda 2020’de yapılan değişiklikle, arazi kullanımı için müsaadesiz işe başlanılması ya da alınan müsaadeye uygun buraların kullanılmaması halinde valilik işi büsbütün durduruyor. Şayet yapılan iş tamamlanmışsa kullanımına müsaade verilmiyor. Arazi sahibine yahut araziyi bozana 1000 liradan az olmamak kaydıyla kullanılan yahut ziyan verilen alanın her metrekaresi için 33,6 lira idari para cezası veriliyor. Büyük ova müdafaa alanlarında ise bu ceza iki katı olarak uygulanıyor.