Mustafa Kara
Bazı insanların hayatı baştan sona ibret, baştan sona derstir. Hele bu insan, hayatının bütün kılcal damarlarında olup biteni anlatmış, çocukluğuyla birlikte gençlik yıllarının bütün iniş-çıkışlarını kaleme almış, geçirdiği ağır buhranların sebeplerini yıllar sonra –kınayanın kınamasından korkmadan- bir bir analiz etmişse bahis tam bir “ibretlik” sahneye dönüşüveriyor. Bu sahneyi bütün ayrıntı ve dekorlarıyla anlatan ise altmışlı, yetmişli yıllar Türkiye’sinin ünlü senaristi Ayşe Şasa olursa daha farklı yorumlarla karşılaşacaksınız demektir.
Onu evvel gıyaben tanıdım, yazılarını/ ruh macerasını anlatan röportajlarını okudum. Vicahen birinci kez nerede ve ne vakit karşılaştığımı tam olarak hatırlayamıyorum. Bu Karagümrük Dergâhı yahut Dergâh Yayınları olabilir. Lakin vakit zaman telefon açtığını ve sorduğu sorular sebebiyle uzun uzun konuştuğumuzu hatırlıyorum. Hafif bir sesle, arayış içinde biraz da yorgun olan tatlı bir ses tonuyla sorularını soruyor, yanıtları dikkatle dinliyor, söylediklerimden yeni sorular çıkarıyor tekrar soruyor… Armağan olarak gönderdiği birinci kitap Muhyiddin İbn Arabî’nin hizib/düa kitabı. Oxford İbn Arabî Derneği’nin 1981 tarihli bir yayını. Orjinal yazma nüshası Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde bulunan metnin transliterasyonu da var. Muhyiddin İbn Arabî ile vakit içinde o denli bir gönül bağı kurdu ki İngiltere’de yayınlanan bu kitabı dostları için de getirtiyor ve onlara armağan ediyor. İkinci imzalı kitap ise 2010 tarihini ve kendisiyle yapılan röportajları ihtiva ediyor: Bir Ruh Macerası. Önünüzdeki yazıda iktibas edilen bütün cümleler bu kitaptan alınmıştır.
DERS BAŞLIYOR
Öncelikle para kazanmak, spor yapmak ve eğlenmenin dışında bir ideali olmayan güçlü bir anne babanın, çocuklarını mürebbiyelere hem de gayrimüslim mürebbiyelere teslim edişi… Batı lisanını ve kültürünü öğrensin diye Protestan misyoner okulu Robert Kolej’in kollarına teslim edilişiyle birlikte oluşan büyük bir öbür “boşluk”… Lise çağlarında hümanist, egzistansiyalist, sosyalist bir çizgi… Kırklı yıllarda yaşayan ve dinî değerlerlerle rastgele bir alışverişi olmayan anne babanın çocuğu olmak da başlı başına bir çıkmaz sokak… O yıllarda beşere lazım olan kimi “şeyler” ailede yok, okullarda da yok. Olan tek şey hümanist eğitim… Yıllar sonra kurulan cümleler şöyle: “Altmış sekiz yaşındayım. Tasavvuf edebiyatının büyük eserlerine göz gezdirirken esef ediyorum. Yetişme çağımıza bu büyük ihtişamın bir katresi bile ulaşmadı. Mesela artık elimde Ahmed Gazalî’nin Aşkın Halleri isimli fevkalâde bir yapıtı var. Bunu okurken hayranlık içinde kalıyorum.” (s.81)
“İslâm bizi geri bıraktı, Batı karşısında mağlubiyetlerimizin sebebi İslâm’dır kararı giderek bir inanç bir yaşama biçimi halini aldı. Bunu da çağdaşlık kisvesi altında hınç ve taassubla dolu telkinler halinde yaydılar. Bu çeşit ideolojilere ve akımlara neredeyse meşruiyyet kazandırıldı… Bu yanılgıların ortasında doğdum ve yetiştim. Gerçeğin ise tam aykırısı olduğunu pek çok bedel ödeyerek idrak ettim”(s.158)
Dayısı Rauf Orbay, ailenin büyüğü. İstiklâl Mücadelesi’nin en büyük kumandanlarından biri. Mustafa Kemal ve Fevzi Çakmak’tan sonra ülkenin üçüncü başbakanı. Lakin birinci muhalefet partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucularından olması hayatının en büyük “günah”ı. Bundan ötürü “gerici” damgası hatta idam cezası yemiş bir zat. Bu partinin gerici olarak isimlenmesi ve Pir Sait olayından sonra apar topar kapatılmasının ana sebebi parti tüzüğünün altı sözlük altıncı unsuru: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası itikâdât-ı diniyyeye hürmetkârdır” Genç Şasa, dayısının fikirleriyle de aklınca dalga geçiyor. “Ben karşısında oturur dayımı kızdırmak için çiğ çiğ solculuk numaraları yapardım. O ise büyük bir ümitle, büyük bir şefkat ve merhametle bakar tebessüm ederdi. Hiçbir şey empoze etmeye çalışmazdı… Bu kere ben öfkelenirdim. Karamsarım ve nihilistim… Onu lakin artık anlıyorum” (s. 156-157)
Senaristimiz, lise son sınıfta birinci oyununu yazıyor: Yaşadığımız Odalar “Aynı periyotta Selahattin Hilav ve Atilla Tokatlı isminde iki arkadaşım beni Kemal Tahir diye ismini bilmediğim bir müellifin konutuna götürüyorlar. Konuşması birinci andan başlayarak çok ilgimi çekiyor. O güne kadar hiç bilmediğim meselelerden bahsediyor. Yerli olmaktan bahsediyor ve Batıcı okumuşlarımızın züppece eğilimlerini alaya alıyor. Onun tanım ettiği züppelikler kendimin ve entelektüel etrafımın haliyle örtüşüyor. Arkadaşlarım ona oyun yazdığımı söyleyince bana ‘Maskaralık yaptığın sürece seni alkışlarlar, önemli bir şey yaptığında kimse hızına bakmaz, yolunu ona nazaran seç’ dedi. Bu kelamlar harikulade bir tesir yapıyor üzerimde” (s.76)
Senaristlik münasebetiyle Yeşilçam “takım”ıyla çok yakından tanışıyor. Türkan Şoray’dan Yılmaz Güney’ine kadar. Birinci evlilik Atilla Tokatlı ile sonra Atıf Yılmaz ile, son evlilik Bülent Oran’la… Ama arayışlarına bir türlü karşılık bulamıyor. Endişe ve telaşlarını yok edemiyor. Lise yıllarından beri çok güzeline giden hakikat sözünün hakikatine bir türlü ulaşamıyor. Kemal Tahir ve etrafı ile tanışması, onun yakın periyot ile ilgili çarpıcı değerlendirmelerine kulak kabartmasına sebep oluyor. Bugüne kadar duymadığı farklı sesler duymaya, farklı şeyler hissetmeye başlıyor. Kemal Tahir ile diyaloğu olan Şerif Mardin’in Boğaziçi’ndeki sosyoloji derslerine katılıyor. “Thomas Kuhn’un, Bilimsel İhtilallerin Yapısı diye bir kitabını sosyoloji dersinde bize okuttu Şerif Hoca. Bu çok kıymetli bir ufuk açtı benim için. Marksist fikrin tesiriyle oluşan bilim putu yıkıldı. Bilimin ideolojik bir şey olduğunu bu ders sonucunda yeterlice kavramış mevzu üzerine ağır tefekkür etme fırsatı bulmuştum. Bilim putu da paldır küldür yıkılınca tamamen afallamış ve boşlukta kalmıştım. Tutunacak bir put da yoktu.” (s.113)
AMA BİR EKSİK VAR
“Kemal Tahir o yıllarda yani 1964 sonrasında uygunca Osmanlı tarihiyle meşgul ve Osmanlı tarihinden çıkardığı fikirlerle Türk beşerinin psikolojisini tespit etmeye çalışıyor. Kemal Tahir bakış açısıyla, kuramsal yaklaşımlarıyla sinemacıları da etkiliyor. Tarihi bilmenin gerekliliği, kendi kültürümüze dönük araştırmaların yapılması konusunu sık sık vurguluyor. Ancak büyük bir eksiklik var: İslam’a gereğince atıfta bulunmaması… Bu medeniyetin temelinde malümdur ki güldür güldür İslam var. İslam’ı çekince, İslam’ı bilmeyince, İslam’a atıfta bulunmayınca büsbütün seküler bir planda Türk tarihini analiz yetersiz kalıyor. İslâm medeniyetinin derunî akışıyla tam bir bağ kurulamıyor” (s.99-100)
Yetmişli yıllarda şizofren teşhisiyle birlikte tedaviler başlıyor. Yurt içinde, yurt dışında hekimler, hekimler… İlaçlar, ilaçlar. Bir süre sonra uyku haplarına bağımlılık sorunu başlıyor… Anne ve babanın ilgi ve yakınlığı ise motamot eskisi üzere…
VE MUHYİDDİN ARABİ
“Bir kitap kataloğunda Muhyiddin İbn Arabî’nin ismine rastlıyorum. Bunun bir İslâm büyüğünün, velisinin yapıtı olduğunu anlıyorum. Fusûsu’l-hikem, benim o güne kadar bu bahislerle ilgili kitaplar okumadığım malüm. Sebeplendiremediğim bir dilekle bu kitabı İngiltere’den getirtmeye karar veriyorum. Başlığı beni cezbediyor. Kitabı getirtince bir kenara koyuyorum.Fusûs ismini hiç duymamışım. Türkiye’de bu kitaba ulaşmam bulmam mümkün değil. Bu stil neşriyattan tamamiyle habersizim. Ne islâmî bir referansa sahibim ne tasavvufla bir ilişkim var ne deTürkiye’de bu tip faaliyetlerin varlığından haberdarım…” (s.120)
“81 yahut 82 yılı… Hayatımdaki büyük değişim vukubuluyor. İdrakimin canlı olduğu bir vakitte Fusûs’u okumaya başlıyorum. Fusûs çok ağır bir eser, kolay bir eser değil. Az çok bir ideoloji temelim olduğu için o derinlikli kavramları birazcık idrak edebiliyorum. Fusûs’u okumaya başladıktan bir süre sonra mantıkla akılla izah edilemeyecek bir olay vukubuluyor. Önümde güya büyük bir sevinç ışığı, bir aydınlık deniz beliriyor. İçimden ‘Ayşe, bugüne kadar hiç bilmediğin bir kaynakla karşı karşıyasın, bu okuduğun hiçbir şeye benzemiyor’ diyorum. Hazret, Fusûs’ta daima Allah’ın Rahman sıfatını öne çıkararak kâinatın, âlemlerin tasvirini yapıyor, manâlandırıyor. Ve orada tasavvuf adamlarının çok sevdiği o meşhur hadisi zikrediyor: “Ben saklı bir hazineydim, bilinmeyi sevdim” Bu hadis-i kudsi sarıp sarmalıyor beni. Kendi kendime ‘Ayşe bugüne kadar okuduğun,öğrendiğin, sana yapılan her türlü telkin, öğretilen her şey yanlıştı. Artık orijinal bir şey var, gözünü dört aç, bu kapıdan girmeye çalış. Bugüne kadar taşıdığın bilgileri toptan sil” diyorum.
“Öğrendikçe İslâm’ın bana söylendiği üzere olmadığını anlıyorum. İslâm, gençliğimde bana seyrettirilen ‘Vurun Kahpeye’ sinemasından ibaret değilmiş. Benim bütün bilgim orada gördüğüm yobazlar ve softalara dayanıyor zira. Çocukluğumda içinde yaşadığım muhitin dinle diyanetle pek ilgisi yok. İslam, müstahdemin dini üzere telakki ediliyor. Bu telkinlerde dışladığım dinin ne kadar harika bir din olduğunu Muhyiddin İbn Arabî’nin mükemmel yapıtından öğrenirken kendi kendime ‘İslâm harikulade bir şey lakin Müslümanlar nasıl kimseler sanki? Diye sormaya soruşturmaya başlıyorum… Müslümanlar başımda halâ bir soru işareti…” (s.133)
İsmet Özel’in Mataramda Tuzlu Su şiirini okuduktan sonra onunla çabucak irtibat kurmaya çalışıyor. Telefonla onu ararken Sezai Karakoç’a ulaşıyor, İsmet Özel’i ondan soruyor. Görüşmek talebine İsmet Beyefendi, şahsen Ayşe Şasa’yı meskeninde ziyaret ederek karşılık veriyor. İsmet Bey’in namaz kılışları diğer bir soruyu gündeme getiriyor: Ben neden namaz kılmıyorum? “Bu çok acaip bir süreç. Bülent benimle alay ediyor. Zira Namaz Hocası kitabını adeta bir nota defteri üzere (haşa) tutarak namaz kılıyorum, abdestimi de o halde alıyorum.”
Daha sonra ikinci soru: Namaz kılıyorum, pekala başımı niye örtmüyorum?
Özkul Eren, Mustafa Kutlu derken Mahmut Erol Kılıç… Sorular… Sorular…Sohbetler, sohbetler… Bir gün Mahmut Erol ona şöyle dedi: “Tasavvufa çok meraklısınız, sorular var başınızda. Galiba sırası geldi. Siz bir Allah dostu ile tanışın… Filan yerde bulunur kendisi”
Ve Karagümrük ve Sefer Efendi…
Ve Muzaffer Baba… Ve dervişliğe kanat çırpma…
“Mürşide, insan-ı kâmile rastlamadan evvel ihtida etmiştim. İslam’ı kabul bir ihtilal… Ancak bu ihtilalin büyüklüğünü insan-ı kâmile rastladığımda idrak ettim. Kâmil beşere rastlayışımı anlatmak, tanım etmek çok zor… Eksiksiz bir ayna var karşınızda, sonsuz bir merhamet kaynağı var. Mürşidlerin, insan-ı kâmillerin en büyük özelliği Allah’ın ahlakını ve Peygamber’in sünnet-i şerifelerini yansıtıyor olmaları. Yani feyiz çok yüksek bir kaynaktan geliyor. Onlar Allah için konuşuyor, Allah için davranıyorlar. Özel bir parıltı var üzerlerinde. Bu parıltısı tanım etmek; yaşamayanlara tanım etmek çok zor”(s.141)
“Mürşidle karşılaşmamla bir arada adeta yine sıfırdan başladım. Zati kabul edilmek büyük bir lütuf, o kapıdan girmek lütufların en büyüğü… Fakat, mürşidimle, Muhibbî Efendi ile tanışmamı satırlara aktarmak mümkün değil” (s. 144)
Safer Kısım Efendi’nin âlem-i cemale intikalinden sonra ikinci mürşidi Muradî mahlaslı Ömer Tuğrul İnançer.
Safer Dal’ın vefatı 21 Şubat 1999
Ayşe Şasa’nın vefatı: 16 Haziran 2014
Ömer Tuğrul İnançer’in vefatı: 04 Eylül 2022
Ayşe Şasa kitapta anlattığı mürşidlerinin ismini vermiyor. Safer Efendi yok, mahlası Muhibbî Efendi var. Ömer Tuğrul İnançer yok,mahlası Muradî var. Bu onun tercihi mi mürşidlerinin tavsiyesi mi şimdilik bilinmiyor.
Tuğrul Efendi ile ilgili cümleler:
“Hazret, memuriyeti de olan bir zattır. Onu vakit zaman memuriyetini sürdürdüğü makamda ziyaret ederim. Küçük bir odası vardır. Orada bir vakfa ilişkin hesaplarla uğraşır.Kimsenin hakkı kalmasın diye küçük küçük kağıtlara yazılmış notları tek tek elden geçirir. Hep ağırdır. Fakat ‘zaman içinde vakit vardır’ der dervişler. Vakit içinde vakit açarlar. Orada o hesap yaparken ve ben konuşmayı beklerken o sessizlikle kalbime fevkalade bir feyz dolar. Karşıda bir pencere vardır. Sağ tarafta o oturmaktadır ve pencereden onun ekmiş olduğu bir gül fidanı gözükmektedir. Güya zihnimdeki görüntüde o gül fidanı kayda geçmiş, endişe anlarında gül fidanı karşımda duruyor ve tasalarımı kaldırıyor. Dayanılmaz bir şey… Güya o odada oturuyorum ve o gül fidanı üstümdeki kaygıyı kaldırıyor. Güya gül konuşuyor, güya telkin yapıyor, irşad ediyor… Birilerine tuhaf gelebilir lakin sıradan olayların çok üstünde bir hal… Vakit zaman yaptığımız sohbetlerde, vaktinde sosyoloji ve ideoloji yüzünden karışmış kavramları başımda sadeleştirdi. Mesela modernitenin vazgeçilmez ve zamanüstü bir yenilik ideolojisi olmadığını, benzeri asırların tarihte çokça yaşandığını bugün moderm denilen şeylerin de evvelkilerden baskın hiçbir özelliği olmadığını anlatmıştır. Bu büyük bir sadeleşme.” (s. 150-151)