Türk edebiyatının ustalarından Kemal Tahir’in külliyatı artık Ketebe Yayınları ortasından çıkıyor.
Külliyatın birinci kitapları olarak “Bir Mülkiyet Kalesi”, “Yorgun Savaşçı”, “Esir Kentin İnsanları”, “Esir Kentin Mahpusu”, “Kurt Kanunu”, “Yol Ayrımı”, “Bozkırdaki Çekirdek”, “Yediçınar Yaylası”, “Köyün Kamburu”, “Büyük Mal”, “Rahmet Yolları Kesti”, “Sağırdere”, “Körduman” ve “Kelleci Memet” raflardaki yerini aldı.
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. İsmail Coşkun proje yöneticisi olarak kitapların hazırlık sürecine nezaret ederken külliyatın kapak dizaynları ise Harun Tan imzasını taşıyor.
KİTAPLARDAKİ EKSİKLİKLER GİDERİLDİ
“Kemal Tahir kendi metinleri üzerinde nasıl titiz bir halde çalıştıysa, biz de benzeri titizlikte çalıştık” diyen İsmail Coşkun daha evvelki neşirlerdeki isim karıştırmaları, satır atlamaları, cümle düşüklüğü ve kısım eksikliğine kadar pek çok sorunun giderildiğini, kitapların çok sağlam bir editoryal okumadan geçirildiğini ve Ketebe mutfağında titiz bir çalışma sonucunda okurla buluştuğunu belirtiyor.
KEMAL TAHİR’İN TÜRK KÜLTÜR HAYATINA KATKILARI
Kitaplar, Türk çağdaşlaşmasının farklı evreleri göz önünde tutularak kronolojik bir okuma için “1890-1945 Türkiye” ve “1890-1945 Türkiye/Taşra” düzenlemesiyle okura sunuldu.
Kemal Tahir’in daha evvel yayımlanmamış mektupları, notları ve muharrire dair incelemelerle hatıratlar da yakında okuyucuya sunulacak.
Yeni Şafak Kitap olarak Kemal Tahir’in edebiyat başta olmak üzere Türk kültür hayatına katkılarını D. Mehmet Doğan, Prof. Dr. Abdullah Uçman, Prof. Dr. Mehmet Samsakçı ve Dr. Mesut Bostan kıymetlendirdi.
Türk entelektüeline alternatif bakış açıları teklif eder
Jean Paul Sartre, “Edebiyat Nedir?” isimli kitabının bir yerinde, eser yazmak isteyen bireye şu soruların sorulması gerektiğini belirtir: “Dünyanın hangi görünüşünü örten perdeleri kaldırmak istiyorsun, bu ortaya çıkarışla hangi değişikliği getirmek istiyorsun?”
Kemal Tahir bütün yapıtlarında -sanki bu soru sürekli kendisine sorulmuşçasına- ezber bozmaya çalışır; o vakte kadar görülmemiş, ıskalanmış, atlanmış hakikatlere ulaşmayı dener. Bilhassa tarihî romanları, bu denemelerin en önemli ve en çarpıcı olanlarıdır.
“Kuruluş Romanları”nın tahminen de en özgünlerinden birisi olan Devlet Ana’da, Osmanoğulları’nı bir aşiretten imparatorluğa götüren motivasyon ve sâikleri inceler. Bu devletin, 623 yıl ayakta kalmasının bilhassa iktisadi süreçlerini araştırır. Bu sayede -kendisinin de içinde bulunduğu- sol görüşün ezberini önemli formda bozar. Esir Kentin İnsanları ve Esir Kentin Mahpusu’unda Mütareke yani işgal İstanbul’unu tekrar alternatif bir bakışla ele alır. Yorgun Savaşçı, evet, bir Ulusal Gayret romanıdır ama birebir devri ve süreci mevzu alan romanların tersine, “hakkı yenmiş, hizmeti görmezden gelinmiş” İttihatçı subayların dram ve gayretlerine odaklanır. Kurt Kanunu, kendisine kadar işlenmemiş, irdelenmemiş bir “iktidar mücadelesinin” çok başarılı bir polisiye kurgu içinde anlatıldığı bir yapıttır. Yol Ayrımı ise Türkiye Cumhuriyeti için çok değerli bir viraj demek olan çok partili hayata geçiş sürecinin çok gözü pek ve özgün bir yorumudur. Muharririn “eşkıyalık” romanları da, tıpkı mevzuyu işleyen romanların bilakis, bu tiplerin birer kahraman olmadıklarını kelam konusu eder.
Özetle: Kemal Tahir, yakın yahut uzak tarihi ele alan romanların hepsinde okuruna, bilhassa çeşitli koşullanmalar içerisinde gerçeği görmekten uzaklaşan, ayağı Anadolu toprağından kesilen Türk entelektüeline alternatif bakış açıları teklif eder.
Romancılığı ciddiye alan bir yazardı
Kemal Tahir her şeyden evvel işini, yani romancılığı ciddiye alan bir yazardı. Bir roman yazmaya başlamadan evvel o bahiste geniş bir araştırma yapar, 19. yüzyılda realist ve naturalist muharrirlerin yaptığı üzere, yalnızca kitaplardan edindiği bilgilerle yetinmez, hususuyla ilgili canlı şahitler varsa, gidip onlarla konuşur, otantik bilgiler alır, sonra yazmaya başlardı. Sık sık, bir romancının yirmi dört saatiyle romancı olarak yaşaması gerektiğini söyler; romancının o denli valilikmiş, şirket yöneticiliğiymiş, bankacılıkmış üzere meşgalelere vakit ayıramayacağını söz ederdi. Romanları ortasında bilhassa Devlet Ana’yı çok önemseyen Kemal Tahir, çeşitli konuşmalarında, bu romanın, rastgele bir kıssa anlatmak kabilinden yazılan romanlardan çok farklı olduğunu; romanın bir “tez”i bulunduğunu ve bu tezi ispatlamak için yazılmış olduğunu lisana getirirdi. Kemal Tahir, çok ehemmiyet verdiği bir edebiyat tipi olarak roman hasebiyle tekrar sık sık “Dram olmayan yerden roman çıkmaz!” sıkıntısı. Vefatından sonra yayımlanan notlarına bakarsanız bu mevzuda bir epey malûmat bulabilirsiniz. Türk entelektüellerinin Cumhuriyet öncesine ilişkin geçmişimizle yüzleşmeye çalıştığı 70’li yıllarda Kemal Tahir sağda da solda da fikirlerine prestij edilen, çabucak her mevzuda ne söyleyeceği merakla beklenen son derece değerli bir şahsiyetti. Bugün daha çok Devlet Ana, Yorgun Savaşçı ve Kurt Kanunu romanların müellifi olarak tanınan Kemal Tahir, yalnızca romanlarıyla değil, birebir vakitte fikrî yazılarıyla, açık oturumlarda ileri sürdüğü görüşleriyle de niyet hayatımızda tabulaşmış bir kısım kanaatlere karşı çıkan; bize dayatılan her şeyi gözü kapalı kabul etmememiz gerektiğini ve kuşkuyla karşılamamızı söyleyen bir entelektüeldi. Romanlarıyla 70’li yıllarda Türk romancılığına yesyeni ve farklı boyutlar kazandıran, niyetleriyle Türk aydınlarının önünde geniş ufuklar açan Kemal Tahir, bence, bugün ve yarın daha birçok incelemeye husus olacak, fikirlerinin kesinlikle tartışılması gereken, Türkiye’nin yakın evrede yetiştirmiş olduğu müstesna bir insandı.
Kemal Tahir romanında sinemanın tesiri daha büyüktür
Kemal Tahir’in Türk sinemasıyla bağının sıra dışı bir bağlantı olduğu baştan söylemek gerek. Edebiyatçıların bilhassa 1950’lerin sonunda itibaren sinemayla bağlantısı problemli olmuştur. Bu devirde sinema bir devir tiyatro tesirinden bağımsızlaştığı üzere edebiyat tesirinden de bağımsızlaşma sürecine girer. Buna edebiyatçıların reaksiyonu sistematik bir aşağılama biçiminde olur. Bugünkü dizilere yönelik reaksiyonla paralelmiş üzere düşünülebilir. Buna karşın bugün dizi ve sinema projelerinde çalışmaya çok teşne edebiyatçılar üzere periyodun edebiyat kökenli aydınları da Türk sinemasına çok da sağlıklı olmayan bir ilgi gösterirler. Kemal Tahir bu genel halin dışında konumlanır. Öncelikle sinemanın bağımsız bir alan olarak pahasını teslim eder. Sinemacıları yalnızca etkilemeye çalışmak yerine onlardan ilham almaya da çalışır. Onlarla eş seviyede alaka kurar. Biraz da bu yüzden etrafında geniş bir sinemacı etrafı oluşmuştur. Kemal Tahir’in sinemacılarla ortak çalışmaları başka edebiyatçılardan daha verimli olmasa da Kemal Tahir romanında sinemanın tesiri daha büyüktür. Her şeyden evvel Devlet Ana’nın bir sinema projesi olarak ortaya çıkıp sonrasında romana evirilmesi manalıdır. Bilhassa de bu romanın Kemal Tahir külliyatındaki farklı ve ayrıcalıklı yeri düşünüldüğünde. Bu yer de aslında tam olarak bu romanla ilgili ortaya atılan “ilk ulusal roman” tabirine tekabül eder. Bunu Kemal Tahir’in bir sinemacıya dair tabirleriyle birlikte düşünürsek Türk romancısının Türk sinemasından öğreneceği çok şey vardır diyebiliriz.
Tarih ve kültür bütünlüğünü temel aldı
Kemal Tahir’in tarih ve kültür bütünlüğünü temel aldığını biliyoruz. Romanlarında Osmanlı devletinin kuruluşundan Batılılaşma devrine ve nihayet Cumhuriyet’in Tek Parti bölümüne kadar uzanan bir tarihi kesiti ele almıştır. Bu bütünlüğü haleldar eden keskin değişikliklere (inkılâplara) karşı hali da bu çerçevededir. Mesela harf inkılabı ile ilgili şunları söyler: “Eski yazının bırakılıp Latin harflerine dönüş toplumsal gerçeklerimize indirilmiş en yok edici vuruş. Geçmişimizle aramızdaki kültürel köprüyü yıktı, bizi piç üzere ortada bıraktı.” (Hulusi Dosdoğru, Batı Aldatmacılığı ve Putlara Karşı Kemal Tahir, Tel, 1974).
Bu temellendirmede ikinci safha lisan ihtilalidir. Kemal Tahir Türkçe söz kullanma hassasiyetine sahiptir, ama bu konuyla ilgili görüşleri de birebir keskinliktedir: “Her zibidinin söz uydurması ile, hele Nurullah Ataç üzere adamların söz uydurması ile yürümez bu iş.” demektedir.
Kemal Tahir’in harf inkılabından Batı klasikleri çevirisine kadar soruna bir tutarlılık çizgisinde baktığı görülmektedir. Batı klasikleri alfabe değişikliği olmasa idi, olumsuz bulunmayabilirdi. Zira, çok güçlü bir kütüphanemiz vardı ve okur muharrirler bu kütüphaneden istifade edebiliyordu. 1940’ların okur muharrirleri ise, Latin harfli Türkçe yayınların daha kütüphaneleşemediği bir periyotta, yani kendi klasiklerimize ulaşamadığımız bir vakitte Batı klasiklerinin etkisine açılmışlardır.
Tarih ve kültür bütünlüğünü temel aldı
lKemal Tahir’in tarih ve kültür bütünlüğünü temel aldığını biliyoruz. Romanlarında Osmanlı devletinin kuruluşundan Batılılaşma devrine ve nihayet Cumhuriyet’in Tek Parti periyoduna kadar uzanan bir tarihi kesiti ele almıştır. Bu bütünlüğü haleldar eden keskin değişikliklere (inkılâplara) karşı tutumu da bu çerçevededir. Mesela harf inkılabı ile ilgili şunları söyler: “Eski yazının bırakılıp Latin harflerine dönüş toplumsal gerçeklerimize indirilmiş en yok edici vuruş. Geçmişimizle aramızdaki kültürel köprüyü yıktı, bizi piç üzere ortada bıraktı.” (Hulusi Dosdoğru, Batı Aldatmacılığı ve Putlara Karşı Kemal Tahir, Tel, 1974).
Bu temellendirmede ikinci safha lisan ihtilalidir. Kemal Tahir Türkçe söz kullanma hassasiyetine sahiptir, ama bu konuyla ilgili görüşleri de tıpkı keskinliktedir: “Her zibidinin söz uydurması ile, hele Nurullah Ataç üzere adamların söz uydurması ile yürümez bu iş.” demektedir.
Kemal Tahir’in harf inkılabından Batı klasikleri çevirisine kadar soruna bir tutarlılık çizgisinde baktığı görülmektedir. Batı klasikleri alfabe değişikliği olmasa idi, olumsuz bulunmayabilirdi. Zira, çok güçlü bir kütüphanemiz vardı ve okur müellifler bu kütüphaneden istifade edebiliyordu. 1940’ların okur muharrirleri ise, Latin harfli Türkçe yayınların daha kütüphaneleşemediği bir devirde, yani kendi klasiklerimize ulaşamadığımız bir vakitte Batı klasiklerinin etkisine açılmışlardır.