Gizem Üstündağ
Jack London tarafından yazılan ve Jack London’ın hayatından izler taşıması sebebiyle yarı otobiyografik bir eser olan ‘Martin Eden’, Pietro Marcello tarafından sinemaya uyarlandı. Dünya prömiyerini 76. Venedik Festivali’nde yapan sinema, başrol oyuncusu Luca Martinelli’ye En Düzgün Erkek Oyuncu Ödülü’nü getirdi. Tıpkı yıl 44. Toronto Sinema Festivali’nden Platform Ödülü’yle dönen “Martin Eden”i şimdilerde MUBI’den izlemek mümkün.
Marcello, çağdaş toplumun sınıfa dair bakışını çarpıcı bir lisanla aktarıyor izleyicilere. İtalyan toplumundaki proleter sınıf problemlerine, toplumsal adaletsizliğe, emekçi haklarına dair değerli şeyler söylüyor ve bunu 16mm olarak çektiği mizansenlerle destekliyor. Varlıklı ve katmanlı metaforik anlatımıyla devir sineması geleneğinden sıyrılmayı başarıyor “Martin Eden”.
Sınıf çizgilerinin keskin hudutlarla belirlendiği İtalyan toplumsal hiyerarşisinde, emekçi sınıfından Martin Eden’in muharrir olma, burjuvaziye katılma ve hayal ettikleri gerçekleştiğinde elinde kalan kocaman boşlukla verdiği gayretin makus kıssasını izliyoruz.
Martin Eden, ablası ve eniştesiyle yaşayan, eğitimsiz, yaşadığı dünyaya küskün ve öfkeli, kendi sınıfını hor gören, içten içe burjuva hayatına meraklı, güzel bir genç. Burjuvazi ortamına girdikten sonra eğitimsizliği rahatsız etmeye başlıyor Martin’i. Zira birinci görüşte aşık olduğu varlıklı kız Elena, Martin’in bilgisizliğini yüzüne vurmaktan asla geri durmuyor. Ve Martin Eden sınıf atlama savaşını “onlar üzere olmaya karar vererek” başlatıyor.
Artura isimli bir genci dayak yemekten kurtarması ve Artura’nın teşekkür için kendisini meskene davet etmesiyle, Martin Eden’in öyküsü tüm çırpınışlarıyla başlıyor. Martin, son derece güçlü olan ailenin kızı Elena’ya gönlünü kaptırıyor. Fakat onunla irtibata geçebilmesi, ona ulaşabilmesi için eğitimli olması gerekiyor. Buradan sonra Martin, kendini kitaplara veriyor. Muharrir olmak uğruna elinden ne geliyorsa yapıyor ve bu süreçte kendini bir epey geliştiriyor; Elena’yı ve en kıymetlisi de kendisini aşıyor. Elena, Martin’in gelişimine takviye verse de ortalarındaki bağlantı sınıf farklılığına yenik düşüyor ve kıssa bayanın taraf verdiği ayrılıkla ilerliyor.
Okuduğu kitaplardan, evrim maddesinden bilhassa Herbert Spencer’ın güçlü olanın hayatı domine ettiğini öne süren fikirlerinden etkileniyor. İnsanlığın evrimleştikçe evrim maddelerini daha âlâ idrak edeceğini savunuyor. Sosyalizme karşı Friedrich Nietzsche’nin bireyciliğine (individualism) başvurulması gerektiğini düşünüyor. Sınıf çatışmasının bile evrimin eseri olduğunu tez eden Martin Eden, sosyalizmin içindeki en büyük sorunun köle ahlakı olduğunu ve bu durumun daha çok işverenler yaratacağını, örgütlü sosyalistler kendi içlerinden işverenler yaratsa da bunun saklı kalabileceğini lisana getiriyor.
Tüm aksiliklere karşın Martin, birinci romanının yayınlanması ile büyük bir üne kavuşuyor. Onca verdiği çabanın karşılığını alıyor. Lakin Martin’in hayatındaki boşluk dolmuyor. Yazdığı şeylerin şimdilerde hayranlıkla karşılanmasına mana veremiyor. Evvelki yazdıklarıyla şimdiki yazdıklarının ortasında fark göremeyen Martin, bunun bir yanılsama oluşundan dem vuruyor. İçine düştüğü tanınan kültür, hapsolduğu varoluşunu sorgulatıyor. Ve Martin ile biz de sormadan edemiyoruz:
Yazdığı metinler tanınan kültüre hizmet eden bir metadan mı ibarettir?, Sırf yeterli giysili kimseler mi zekanın iktidarına sahiptir?, Kültürün düsturu hoşluk ya da giyinmek midir?, Üniversite eğitimiyle derin bilgi birebir şey midir?
Martin, her şeyin sonunda tüm bu cehaleti görüyor, anlıyor lakin kabul etmekte zahmet çekiyor. Ve günün sonunda hiçbir sınıfa ilişkin olamıyor. Arafta kalmışlığın acısıyla, derin yalnızlığa ve mutsuzluğa sürükleniyor.
Martin’in denize olan hasreti ve tutkusu dinmiyor. Marcello, gemi imajlarından oluşan kısa sekanslarla bunu seyirciye aktarmayı başarıyor. Kullandığı flashbackler ve periyodun ambiyansını yansıtan malzemeler ile belgesel tekniğine ne derece hakim olduğunu bir defa daha ispatlıyor Marcello ve kahramanın tükenişini tüm çarpıcılığıyla ekrana yansıtıyor.
“Martin Eden”, yeniliğini yitirmeyen sınıf çatışmasını, emekçi sınıfını, statü ve servet seviciliğini, kapitalizmi Amerikan düşü tadında aktarsa da bu ülkünün yarattığı düş kırıklığı, Martin’in varoluşsal çırpınışlarında bir sefer daha can veriyor…