Sırma Zaimoğlu
İnsan ilgileri üzerine tekrar düşünülen bir devirdeyiz. Kusursuz karakterlerin böylesine öne çıktığı biricik öznelerin vaktinde, tezat bir biçimde misal imgeler üzerinden kimlikler kurgulanıyor: Eşsiz, bir başına ve özgün, bir o kadar çoğul ve sistemleşmiş bir arayüze bağlı olarak hayatımızı sürdürüyoruz.
Dijital ihtilalle had safhasına ulaşan sanal maskelerimiz ve bu bağlamda hayatımıza yerleşen tüketim anlayışına karşın, pandemi bizlere insan tabiatının kaygılarını tekrar hatırlattı. Salgın, hayatlarımıza pek çoğumuz için zorlayıcı olan ve bir müddettir toplumsal olarak bu yoğunlukta yaşamadığımız bir belirsizlik bıraktı. O denli ki kentsel kültürün bir tezahürü olan birbaşınalık tercih listesinde pek çoğumuz için birinci sıralardan taşındı, bazılarımızsa bir aradalığın ne kadar hayati olduğunu anladı. Baumann’ın ‘Akışkan Modernite’de irdelediği Özgürlük ve Güvenlik, tekrar karşı karşıya geldi ve istikrarlar değişti.
Zafer Akşit’in Collect Gallery’de devam etmekte olan ‘Quell is the Other People’ standı, katı olan her şeyin buharlaştığı bu vakitlerde, insan tabiatının muhtaçlıklarının tekrar sorgulandığı bir irtibat alanı olarak izleyiciyle buluşuyor. İsmi Jean Paul Sartre’nin ‘Çıkış Yok’ oyununun kült dizesi “Hell is other people”a atıfta bulunan stant, insan ilgilerinin düşünsel tarihteki iki temel kutbu üzerine şekilleniyor.
Benliğin Tahterevallisi/Seesaw of the Self, Metal Tahterevalli, duvar, ayna | 2022. İNSAN İNSANIN KURDU MUDUR, YURDU MU?
Akşit’in tecrübe odaklı üretimleri, seyirciyi merkeze alıyor. Yapısöküme uğramış ve yeni bir ilişkisel form edinmiş hazır objeler, izleyicinin iştiraki ile bir mübadele alanı oluşturuyor. Cehennem Diğerleridir savından Başkaları Telkin Eder’e Tophane yerinin tamamını manipüle eden bir tahterevalli ile geçiş sağlıyorsunuz. Yan yana pozisyonlandırılmış ve yarısından duvar ile kapatılmış iki tahterevalliden oluşan ‘Benliğin Tahteravallisi’ yapıtı, birinci bakışta izleyicinin ferdi olarak kullanabileceği bir oyun gereci imajı veriyor: Üzerine bindiğinizde orjinali iki kişilik olan bu oyun tahtasının karşısında, görüş hizanızın üstüne yerleştirilmiş bir ayna ile dımdızlak kalıyorsunuz. Tahterevalli oturak olarak tek kişilik görünse de arttan ikisinin bağlı olduğu bir sistem üzerine konseyi. Yani öbür yanınızdaki oturağa binen biri olmadan, hareket etmiyor ve hatta aynada kendi yansımanızı bile görmenize müsaade vermiyor. Yapıt; insanın kendiyle yüzleşmesinin bile kolektif bir akış dahilinde mümkün olabileceğini özetler nitelikte.
Serginin odağını oluşturan ‘Benliğin Tahterevallisi’, birinci bakışta bir önyargıyla hepimizin aşina olduğu “Homo homini lupus est”, yani insan insanın kurdudur varsayımını anımsatıyor. Akşit’in kuralları ve şartları muhakkak iki kişilik bir oyun olan tahterevalliyi, narsist bir özgürlük alanına çektiği yanılgısını yaşıyorsunuz. Daha sonra tahterevalliyi çalıştıracak bir partner bulursanız, kendinizi mikro anlarda, aynada görebilirsiniz. Sizi gerçeklikten kaçıran oyun, kendi gerçekliğinden de koparak, kolektif bir güç ile hakikate dair uygunlaştırıcı bir şey söylüyor, olamaz mı?
Sergide ikili ilgiler üzerine hiciv yüklü okumalara müsait olan ‘Daha da Harika Aşıklar’, Félix González-Torres’in ikonik yapıtı ‘Mükemmel Aşıklar’ına gönderme yapıyor. Tıpkı vakti gösteren lakin vakitle senkronizasyonlarını kaybeden yan yana konumlanmış iki saatten oluşan ‘Mükemmel Aşıklar’, sanatkarın saat düzeneğinin kusurlu tabiatını kullanarak, bireyler ortasında harika birlikteliğin imkânsızlığını gözler önüne serer.
Benliğin Tahterevallisi/Seesaw of the Self, Metal Tahterevalli, duvar, ayna | 2022 (solda). Daha da Kusursuz Aşıklar/Even/Perfect-er Lovers, Saat, güvenlik kamerası, televizyon, kablo | 2016 (sağda). Akşit ise, ‘Daha da Kusursuz Aşıklar’da bir güvenlik kamerası aracılığıyla, saati izleyerek zoraki bir ahenk yaratıyor. İmgenin kendisi ve ekrandaki imajını robotik bir biçimde izleyicinin bakışına sunan sanatçı, kusursuzluğun lakin tekilliğin narsistik bir yanılsaması olacağını öne sürüyor. Burada tek başına bir saat, ırmak kenarında kendi yansımasını izleyen Narcissus üzere, bir güvenlik kamerası aracılığıyla hareketlerini teyitliyor. İnançlı ve kusursuz bir tekillik, kusurlu ve değişken bir ilişkilenme ile uzunluk ölçüşemiyor.
‘SANAT, BÜTÜN VAKİTLERDE BÜTÜN BEŞERLER ORTASINDA OYNANAN BİR OYUNDUR’
İnsan ilgilerini bir hisler sorunu olarak ele alan Zafer Akşit, Collect Gallery’nin Tophane yerine yayılan yapıtlarında sanatın oyunsal biçimlerinin deneyimleneceği bir alan yaratıyor. ‘Quell is the Other People’, vakti ve yeri muhakkak olan, güzel tasarlanmış bir yetişkin oyunu. Galerinin üst katında bulunan bir elektrik anahtarı, hedefinden sapmış üzere duran büsbütün opak bir floresan ve kablolardan oluşan ‘Biri ya da Diğeri’ isimli yerleştirme, etkileşim içinde olduğu bu sistemden birinci bakışta rastgele bir reaksiyon görmüyor üzere gözüküyor.
Biri ya da Diğeri/One or the Other, Florasan ışıklandırma, elektrik anahtarı, kural, kablo | 2014. Oysa bu bir oyun; üst katta anahtarı aktive eden izleyici, önündeki boyalı ışık tüpünü aydınlatabilir lakin odayı aydınlatmasına opak boya nedeniyle şahitlik edemez. Ya da oyunun sürprizi olarak yerleştirmeye dahil olan vitrindeki ampulleri aydınlatır lakin bulunduğu yerden vitrinde yanan lambaları da göremez. Bu etkileşimin sonucu fakat galerinin kapısından geçen beşerler tarafından deneyimlenebilir. İzleyicinin aksiyonunun bir karşılığı vardır lakin bunu tek başına deneyimleyemez. Kültürel inşa dediğimiz süreçler halinde gelişen ve yaşama biçimimize direkt tesir eden şeyler bu üzere etkileşimlerin eseridir. İnsan hareketinin farkında olmasa da bir tepki başlatabilir.
‘Biri ya da Diğeri’ başta olmak üzere, Akşit’in üretiminde oyunun hudutlarının ne olduğuna dair de düşündüğünü görüyoruz: Müsabakanın ve sonucun olmadığı bir oyun, neye hizmet edebilir? Müsabaka ya da yansılama olmadan oyun neye emsal? Sanatkarın dahil olduğu ekol, oyun (game), şov (play) ve sanat ortasında ilişkileniyor ve tek biçimleştirilmeyen, tecrübe odaklı bir estetik kurguluyor.