2022, 27 yılın rekor enflasyonuna karşın faizin tek haneye indirilmesi, başta besin eserleri olmak arkası gerisine gelen artırım yağmuru, gelecek yıl yapılacak seçim nedeniyle her kısımdan vatandaşın ağzına “bir parmak bal” çalma çabasıyla bol keseden vaadle geçen bir yıl olarak tarihe damgasını vurdu. 18 Ocak’ta Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın “Bizim en parlak yılımız” olacak diye tanıttığı 2022, Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin 12 Aralık’ta sarf ettiği “2022, en makûs yıl olarak tarihe geçecek. 100 milyar dolar dış ticaret açığı, 50 milyar dolar cari açık kelam konusu lakin çok şükür bu güç periyodu geride bırakıyoruz” kelamlarıyla kapandı. Bu yılla anılacak en kıymetli 11 ekonomik gelişme şöyle:
YENİ İKTİSAT MODELİ İLE EPİSTEMOLOJİK KOPUŞ: Türkiye 2022 yılına Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 30 Kasım’da ilan ettiği Yeni İktisat Modeli ile adım attı. Aralık 2021’de Berat Albayrak’ın yerine getirilen Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, 30 Eylül’de Ekonomik Dönüşüm ve Yeni Paradigmalar Doruğu’nda yaptığı konuşmada bu yeni modeli “Neo klasik iktisat kanısından epistemolojik bir kopuşu temsil eden heterodoks yaklaşım” olarak tanımladı. Lakin Nebati her fırsatta övdüğü heterodoks yaklaşımın işe yaramadığını 12 Aralık’ta “2022, en makûs yıl olarak tarihe geçecek. 100 milyar dolar dış ticaret açığı, 50 milyar dolar cari açık kelam konusu lakin çok şükür bu sıkıntı periyodu geride bırakıyoruz” kelamlarıyla itiraf etti.
DÜNYA GİTTİ FAİZE, BİZ GİTTİK AKSİNE: Gelişmiş ülkelerin merkez bankaları yüksek enflasyona karşı mali sıkılaşmaya giderek yüksek faiz silahını çekerken Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Faiz sebep, enflasyon sonuçtur” tezini uygulayarak, yılbaşında yüzde 14 olan siyaset faizini yüzde 9’a indirmeyi tercih etti. Fakat bu düşük faiz beklendiği üzere piyasalara bir rahatlama getirmedi. Faiz indirimlerinin başladığı Eylül 2021’den bu yana düşeceğine yüzde 19.58’den yüzde 84.39’a yükselen enflasyon Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın tezini çürütürken, yüzde 9’a inen faize karşın TL mevduat faizi yüzde 26-30, tüketici kredisi faizi yüzde 30, ticaret kredisi faizi yüzde 18-19 civarında. Üstelik bu yaklaşım TL’nin cazibesini azaltarak yabancı yatırımcıların kaçmasına neden oldu.
ENFLASYONDA 27 YILIN ZİVESİ: Nureddin Nebati’nin misyona geldiği Aralık 2021 ayında enflasyon yüzde 13.58 iken bu yılın kasım ayında yediye katlanarak yüzde 83.49 ile 27 yılın rekor düzeyine ulaştı. 1994 yılında enflasyon yüzde 125.5 ile rekor kırmıştı.
“İNECEĞİ YER YOK” DENİLEN TL DÜŞTÜ DE DÜŞTÜ: Nureddin Nebati’nin mart ayında “TL en düşük düzeyde, daha ineceği bir yer yok. Rahat olun” kelamlarına karşın 2022 başında 13.30 TL bandında yer alan dolar kuru 18.70 TL düzeylerine geldi. Ekonomistler, Suudi Arabistan, Rusya ve Katar üzere ülkelerden swap, eurobond vb formunda gelecek 60-70 milyar dolarla kurlardaki artışın seçime kadar durdurulabileceğini sav ediyor.
KUR MUHAFAZALI MEVDUAT BOMBAYA DÖNÜŞTÜ: Hükümetin 20 Aralık 2021 gecesi doların 18.36 liranın üzerine çıkması nedeniyle döviz kurlarındaki artışın önüne geçmek için başlattığı kur muhafazalı mevduat (KKM) uygulaması, kestirimlerin bilakis Türk Lirası’nı koruyamadı. Dolar “arka kapıdan” yapılan tüm döviz satışına karşın tekrar 18.70 düzeyinde seyrediyor. Dahası KKM, yıllık yüzde 12’ye düşen faiziyle yüzde 26-30 ortasında değişen TL mevduat faizinin bile gerisine düşerek eski cazibesini yitirdi. Artık hesapta biriken 1.4 trilyon liranın nereye yöneleceği telaşla bekleniyor. İktisat idaresi tarafından seçim öncesi yatırımda lokomotif olarak seçilen Borsa İstanbul, “büyük yerli bıyıklılar”ın öncülüğünde her gün yeni bir rekora imza atıyor. Lakin parasını enflasyona karşı muhafazanın tek yolunun borsa olduğunu düşünenler kadar, inançlı liman olarak gördüğü yatırım enstrümanlarından kopmak istemeyen bir kitle de azımsanmayacak çoğunlukta. Ekonomistler, TL mevduat faizi yüzde 30’un üzerine çıkmaz da nisan ve mayıs aylarında büyük çözülme beklenen KKM hesaplarındaki para dövize yönelecek olursa “kur şoku” yaşanabileceğine dikkat çekiyor.
FİNANSAL PİYASALARA DÖVİZ BASKISI: İş dünyası dövizdeki artışın önüne geçmek için daima getirilen makro ihtiyati önlemlerden ve negatif gerçek faiz oranları nedeniyle bankaların kredi vermemelerinden muzdarip. Bankalar ise TCMB’nin getirdiği toplam mevduat içinde TL mevduatın hissesini yüzde 50’nin üstüne çıkaramazlarsa mecburî karşılıklarına uygulanacak kurul oranının bu yıl sonunda yüzde 3’ten yüzde 8’e çıkarılması nedeniyle köşeye sıkıştı. Birçok banka döviz hesabı bulunan müşterilerini TL mevduata geçirebilmek telefon yağmuruna tuttu.
SEÇİM MİNİMUM ÜCRETLİYE YARADI: 2022 başında 4 bin 253 TL olarak belirlenen, temmuz ayında bir artırım daha görerek 5 bin 500 TL’ye çıkarılan minimum fiyat, seçimin de gazıyla yüzde 54.54 artırımla 8 bin 506 liraya (455 dolar) yükseltildi. Bu, dolar bazında son 20 yılın en yüksek sayısı oldu. Son 20 yıldaki en yüksek minimum fiyat 448 dolarla (1.300 TL) 2016 yılındaydı.
SOSYAL KONUT PROJESİNE 5 MİLYON KİŞİ BAŞVURDU: Yeniden seçim yatırımı olarak “Cumhuriyet tarihinin en büyük toplumsal konut projesi” sloganıyla başlatılan “İlk Konutum Birinci İş Yerim” 5 milyonun üzerinde müracaat aldı. 81 vilayette hayata geçirilecek proje ile 2028’e kadar 500 bin toplumsal konut, 250 bin arsa, 50 bin iş yeri yapılması planlanıyor.
KYK BORÇLARINDA FAİZ SİLİNDİ, EYT’LİYE GÜN DOĞDU: Cumhurbaşkanı Erdoğan, 18 Temmuz’da yaptığı açıklamayla Kredi Yurtlar Kurumu (KYK) kredi geri ödemelerinde artık rastgele bir enflasyon farkı olmaksızın yalnızca alınan sayı üzerinden ödeme yapılacağını açıkladı. Ayrıyeten 5.3 milyon kamu işçisinin 3600 ek gösterge düzenlemesinden faydalanması sağlanırken gözler milyonların beklediği emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesine çevrildi. Düzenlemenin bu yıl tamamlanacağı ısrarla söylenirken, yapılan açıklamalar ocak ayına kaldığını ortaya çıkardı.
GIDA ESERLERİNE ARTIRIM YAĞDI: Türkiye İstatistik Kurumu’nun 5 Aralık’ta açıkladığı kasım ayı enflasyon datalarına nazaran besin fiyatlarındaki artış 102,55 olarak gerçekleşti. Türkiye bu oranla Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’ne (OECD) üye 38 ülke içinde besin enflasyonu rekorunu kırmayı başardı. Besin artırımlarında rekoru süt ve süt eserleri kırdı. Maliyetlerdeki artış yüzünden 15 bin inekten 9 bininin kesite gitmesi nedeniyle süt üretiminin azalması, süt ve süt eserlerinin fiyatlarının bir yılda üçe katlanmasına neden oldu. Birçok vatandaş kilosu 200 liraya kadar çıkan peyniri alışveriş sepetlerinden çıkarmak zorunda kalırken, gelişme çağında çocuğu olan aileler kilosu 35 liraya çıkan pastörize sütü bile alamaz hale geldi. İneklerin kesite gitmesiyle yatay seyreden et fiyatları da son günlerde yükselişe geçti. Bosna Hersek’ten kemiksiz et ithalatının önü açılırken, vatandaşlar ucuz et alabilmek için, kilosu 80 lira daha ucuz olan Et ve Süt Kurumu’nun 18 mağazalarında sabah 5’te başlayan uzun kuyruklar oluşturdular. Artırımlardan elektrik, doğalgaz ve akaryakıt de nasibini aldı. Türkiye, yüzde 137,1’lik artışla OECD ülkeleri ortasında yeniden şampiyon oldu.
ZİNCİR MARKETLERE BASKI: Başta Cumhurbaşkanı Erdoğan olmak üzere iktisat idaresi, yüksek enflasyonun sorumlusu olarak gösterdikleri “üç harfliler” olarak tanımladıkları zincir marketleri her fırsatta amaç alması tansiyonu artırdı. Fitilin ateşini Cumhurbaşkanı Erdoğan 21 Kasım’da Katar dönüşünde ateşledi. Daha evvelki söylemlerindeki üzere artan enflasyondan zincir marketlerin de sorumlu olduğunu ileri süren Erdoğan, “Para cezası demek ki bunları ıslah etmiyor. Öteki adımları da birinci kabine toplantımızda inşallah masaya yatırırız ve oradan da bunların üzerine ayrıyeten gideriz. Değişik teklifler var. Bütün problem yaptırımın çok daha ağır olması. Bu bunlara ürkütücü gelebilir. Bunu halletmek lazım” dedi. Besin Perakendecileri Derneği Lideri ve BİM İcra Heyeti Üyesi Galip Aykaç, bu kelamlara karşı sessizliğini 30 Kasım’daki 7. Private Label Zirvesi’nde yaptığı konuşmayla bozdu. Konuşmasına “Eğer doğruysa diyerek ülkenin kıymetlerine saldıranlara, ilan vermiyoruz diye gazete sayfasını boş bırakanlara, televizyonda salyalarını akıtarak küfredenlere, bilmedikleri bahislerde biliyormuş üzere yorum yapanlara, peyniri yumurtayı yalnızca sofrasında görüp bunlarla ilgili yorum yapanlara, ‘Bu dünyayı size yaşanmaz kılarım’ diyecek kadar problemlerden bihaber olan, depoyu basıp günlük tüketim kadar bile olmayan yağları ‘Halka dağıtırım’ diyen iş bilmez yöneticilere, mağaza çalışanlarına ‘Söyleyin yöneticilerinize bu işin sonu makus olacak, size burada ekmek yedirtmeyiz’ diyen mahallî yöneticilere, ziraatten haberi olmayan İstanbul Ziraat Odası Başkanı’na, FETÖ terör örgütüyle bizi tehdit eden parti önderlerine söyleyeceklerimiz var” diye başlayan Aykaç, “Bre ahlaksızlar, bre densizler, sizlere bundan sonra sizin tonunuzda karşılık vereceğim bilesiniz” kelamlarıyla iktidar medyasını suçladı. Aykaç, bu kelamlarının reaksiyon çekmesi üzerine Besin Perakendecileri Derneği Başkanlığı vazifesinden istifa etmek zorunda kaldı. Ticaret Bakanı Mehmet Muş ise 26 Aralık’ta Twitter hesabından yaptığı paylaşımda 4 ulusal zincir marketin (Migros CEO’su Özgür Tort, A101 CEO’su Cem Maltaş, ŞOK CEO’su Uğur Demirel ve BİM İcra Heyeti Üyesi Galip Aykaç) yöneticileriyle bir ortaya geldiğini belirterek, “Piyasa nizamını ve işleyişini bozmaya dönük haksız fiyat artışlarına asla müsaade etmeyeceğiz” dedi.