Bilim insanlarınca Kuzey Anadolu Fay Sınırı’nın İsmetpaşa segmentinde yürütülen çalışmayla, hatta devam eden “yüzey akması”nın nedenleri araştırılıyor.
Fay çizgisinin İsmetpaşa segmentinde Bolu’nun Gerede ile Çankırı’nın Kurşunlu ilçeleri ortasındaki yaklaşık 60 kilometrelik kısım, İstanbul Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ziyadin Çakır, Yıldız Teknik Üniversitesi araştırma vazifelisi Alpay Özdemir, Çankırı Karatekin Üniversitesi öğretim vazifelisi Recep Tayyib İrgüren ile Almanya ve Fransa’dan gelen bilim insanlarının iştirakiyle 6 kişilik grup tarafından inceleniyor.
Prof. Dr. Çakır, İsmetpaşa segmentinin 1943-1944 yıllarında 7’nin üzerinde büyüklüğe sahip iki sarsıntıyla kırıldığını söyledi.
Depremlerde milyarlarca tonluk kayaların yerinden oynadığını, bir nevi yerin istikrarının bozulduğunu belirten Çakır, şöyle konuştu:
*Bunun dengelenmesi için vakit geçmesi gerekiyor. Sarsıntılardan sonra istikrara oturma çalışması, yer kabuğunda hareketlere neden oluyor.
*Bunları hassas ölçüm yapan aygıtlarla ölçebiliyoruz. Buradan gelen sinyaller toplanıyor ve santimetrenin altında hassasiyetle, bulunduğu noktanın kayıp kaymadığını, kayıyorsa ne tarafa, ne ölçüde kaydığını ölçebiliyoruz.
*20’ye yakın istasyonun ölçümlerine baktığımızda da hakikaten 1943-1944 sarsıntısının tesirinin hala sürdüğünü, kaymaya devam ettiğini görüyoruz.
Bölgede yaşanan kaymanın hissedilebilir seviyede olmadığını lisana getiren Çakır, “Projede fayın bu kısmında Fransız ve Alman araştırma kurumlarıyla çalışıyoruz. Elde edilen sonuçları birlikte kıymetlendiriyoruz, tahlil ediyoruz ve fayın davranışını daha düzgün anlamaya çalışıyoruz.” diye konuştu.
Depremin bir anda olup bitmediğini, öncesinde yüklenme, güç birikimi bulunduğunu vurgulayan Çakır, şöyle devam etti:
*Deprem anında bunun boşaltılması var lakin tamamı değil, bir kısmı. Zelzele sonrasında da devam ediyor, dengeleme hareketi var. Bu bir döngü, sonra tekrar yüklemeye giriyor, zelzele oluşuyor, sarsıntı sonrası dengeleme ve tekrar.
*Bu döngü Kuzey Anadolu Fayı’nın bu bölümünde yaklaşık 250-300 yıl sürüyor. Yani 300 yılda bir büyük zelzele oluyor.
*Yani 300 yıl geçmesi gerekiyor bu fayın 7’nin üzerinde bir zelzele üretmesi için. Bu kaymanın etrafa verdiği ufak da olsa bir gerilme var. Onu hesap ediyoruz.
*Nasıl başlıyor, ne süratle devam ediyor, ne kadar sürüyor, bunlar şimdi çok bilinen şeyler değil. Bunlar çok yakın vakte kadar ölçülmüş, gözlemlenmiş şeyler değildi.
*Dolayısıyla tam olarak anlamıyoruz, ne tetikliyor? Zira birden başlıyor, kaymaya devam ediyor, yırtılma üzere gidiyor ve duruyor.
*Bunu ne tetikliyor, mevsimsel tesir var mı, hangi süratte oluyor, ne kadar derinliğe gidiyor? Münasebetiyle bilinmeyen birçok şey var. Bunu anlamaya çalışıyoruz.”
NADİR OLAYLARDAN BİRİ
Çakır, incelenen bölgenin Kuzey Anadolu Fayı’nın özel bir kısmı olduğuna dikkati çekerek, şöyle konuştu:
*Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın tamamında gözlenmeyen ender olaylardan biri burada cereyan ediyor. Buna ‘yüzey akması’ diyoruz.
*Fay olağanda yapışıktır, 300 sene üzerine birikir ve kırılır ancak fayın bu kısmı hala yüzeyde kaymaya devam ediyor. 1939-1942 zelzelesi var, bunlarda bu türlü bir şey kelam konusu değil.
*Dengeleme filan bitmiş, fay kitlenmiş lakin burada hala kayıyor, yılda 2 santime yakın neredeyse kayıyor.
*Bunun nasıl meydana geldiğini, daima mi periyot dönem mi kaydığını anlamak için bu ölçümleri yapıyoruz. Aslında buna ‘yavaş hareket’ diyoruz.
*Anlamaya çalıştığımız, büyük sarsıntılardan evvel bu türlü bu biçimde benzeri bir yavaş hareket oluyor.
*Aniden kırılmıyor, öncesinde hazırlık safhası oluyor, bu hazırlık safhasında da zelzele üretmeksizin bir kayma meydana geliyor ve ondan sonra birden kırılıyor.
*Buradaki yavaş kayma hareketini anlarsak sarsıntıdan evvelki oluşan kaymayı da anlayabiliriz.
“TEK YER MARMARA DİYEBİLİRİZ”
İncelenen bölgede büyük bir zelzele tehlikesi bulunmadığını vurgulayan Çakır, şunları kaydetti:
*Kuzey Anadolu Fay Çizgisi boyunca zelzele tehlikesinin olduğu tek yer Marmara diyebiliriz. Marmara Denizi’nde herkesin bildiği üzere bir sarsıntı bekliyoruz.
*Tarihsel zelzelelere bakıyoruz. 1939’da başlıyor Erzincan’da kırılmaya, 1942, 1943, 1944, 1957, 1967, 1999 zelzeleleri geliyor Marmara’ya kadar. Ortada kırılmayan bir kesim var, oradan biliyoruz. Uzun vakittir sarsıntı olmayan bir yer.
*İki tarafı kırılmış, orası da kırılacak. En son 1700’lü yıllarda kırıldığı düşünülüyor, hasebiyle orada 250 seneyi geçmiş durumda.
*O yüzden, ‘Marmara Denizi’nde zelzele olacak, risk var.’ diyoruz. Yoksa birtakım ölçümler, müşahedeler, hesap yapıp ‘Burada zelzele olacak.’ demiyoruz. Onu kimse söyleyemiyor esasen. Sarsıntıları evvelden kestirmek kelam konusu değil. Fay üzerindeki zelzeleler, yakındaki zelzeleler, fayın ne kadar süratli kaydığı üzere ölçümlerden sonra zelzele mümkünlüğü veriliyor. (AA)