DW Türkçe’nin araştırması, hileli biçimde sertifikalandırılmış Hint pırlantalarının Türkiye pazarına da girdiğini gösterdi. Pırlanta yolsuzluğunu yaptığı tez edilen Belçikalı HRD Antwerp hakkında soruşturma başlatıldı.
Avrupa’nın önde gelen pırlanta derecelendirme şirketlerinden Belçika merkezli HRD Antwerp’in Türkiye’de de kuyumcu ve mücevhercileri mağdur eden kuşkulu süreçlerine dair Belçika’nın Antwerp kentinde isimli soruşturma başlatıldı. DW Türkçe’den Pelin Ülker’in sızdırılan şirket kayıtlarında yaptığı incelemeye nazaran HRD Antwerp, hazırladığı bir iç protokolle sertifikalandırdığı pırlantaların pahasını hileli bir biçimde yüksek gösterdi. Bu formda piyasaya giren kirli paranın 240 milyon euro olduğu kestirim edilirken piyasa oyuncularından kimileri kazandı, kimileri kaybetti. Günün sonunda en büyük kaybı yaşayan ise hileli pırlantaları satın alan tüketici oldu.
HRD Antwerp’ten sızdırılan ve iç yazışmalar, slaytlarla toplantı kayıtlarını içeren çok sayıda evrak, pırlanta kesiminin kalbi Antwerp’te son yıllarda neler olup bittiğini gözler önüne seriyor. Dokümanlara nazaran hileyle kıymetinde oynama yapılan düşük fiyatlı pırlantaların Türkiye’ye de satıldığı ortaya çıktı.
15’İNCİ YÜZYILDAN BERİ ELMAS TİCARETİNİN MERKEZİ
Belçika’nın liman kenti Antwerp (Anvers), 15’inci yüzyıldan beri elmas ticareti yapıyor. Elmas madeninin muhakkak bir formda işlenmiş hali olan pırlanta ise 1919’da Belçikalı matematikçi Marcel Tolkowsky tarafından yaratılan 57 yüzeyli (fasetli) kesite verilen isim. Bu kesimde ışık, taşın içinde kırılır ve yüksek bir parlaklık vererek geri yansır.
Antwerp’te trafiğe kapalı üç cadde pırlanta bölgesi olarak isimlendiriliyor. Antwerp, Dünya Pırlanta Merkezi’nin (AWDC) bilgilerine nazaran bu caddeler yaklaşık bin 700 şirket ve 4 bin 500 pırlanta satıcısına mesken sahipliği yapıyor.
Hoge Raad voor Diamant (HRD), Pırlanta Yüksek Kurulu olarak Belçika hükümeti ve pırlanta sanayisi temsilcilerinin teşebbüsüyle ülkedeki pırlanta dalını korumak ve teşvik etmek maksadıyla 1973’te kurulan bir oluşum. Konsey’in sertifika vermek için ticari bir şubesi de vardı. Kurul 2007 yılında tekrar yapılandırılarak iki farklı kuruluşa bölündü: Antwerp Dünya Pırlanta Merkezi (AWDC) ve HRD Antwerp.
AWDC, Belçika pırlanta sanayisinin çıkarlarını temsil etmek ve Antwerp’i pırlanta sanayisinin global başşehri olarak tanıtmaktan sorumlu tutulurken Konsey’in bağımsız bir iştiraki olan HRD Antwerp, kendi laboratuvarlarında pırlanta ve kıymetli taş sertifikası veren ticari bir kuruluş olarak yapılandırıldı. Lakin HRD Antwerp’in yüzde 100 payı hâlâ kesim federasyonu AWDC’ye ilişkin.
ULUSLARARASI ELMAS KURULU ONAYINI ÇEKTİ
Ancak DW Türkçe’nin araştırması, HRD Antwerp’in neredeyse altı yıldır Memleketler arası Elmas Kurulu (IDC) tarafından onaylanmadığını ortaya koydu. IDC, 1970’lerden bu yana pırlanta derecelendirmesinde genel kuralları belirleyen bir kurul. Konsey’in onayı derecelendirme kuruluşlarının standartlara uygun çalıştığını gösteriyor.
Sızdırılan dokümanlara nazaran IDC, 20 Temmuz 2017 tarihli bir e-postayla HRD Antwerp’in o zamanki CEO’su Michel Janssens’ten HRD’nin pırlantaları IDC kurallarına nazaran derecelendirdiğini sav etmeyi bırakmasını istedi. IDC Lideri Harry Levy, gösterdiği e-postada “Artık durumun bu türlü olmadığı açık” diye yazdı. Yazışmaya nazaran HRD, pırlantaların “kesim” dereceleri için oranları “bir defa daha tek taraflı olarak” yükseltmiş ve böylelikle daha fazla taşın “mükemmel derece” almasını sağlamıştı. Fakat HRD Antwerp bundan sonra da 2021 yılına kadar müşteri formlarında yer alan genel karar ve şartlarında IDC’ye atıfta bulunmaya devam etti.
IDC Kurucu Üyesi ve birebir vakitte Almanya’nın en eski pırlanta üretim şirketi olan Philipp Hahn Sons’un sahibi olan Dieter Hahn, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, pırlanta derecelendirme parametrelerini değiştirdiği için Konsey’in, hileli sertifikakaları Türkiye’de de bulunan bu kuruluşla bir arada çalışmayı bıraktığını söyledi. Hahn, “Bu parametreler IDC için kabul edilebilir değildi zira sistemimizden çıkıyorlardı. ‘Eğer IDC kurallarına ve IDC parametrelerine uymazsanız, artık IDC’de kalamazsınız’ dedik. Bu yüzden birlikte çalışmayı sonlandırdık” dedi.
İKİ DERECE YÜKSELTME KARARI
Şirket kayıtlarına nazaran HRD Antwerp, IDC tarafından reddedildiği 2017 yılında finansal açıdan makus durumdaydı. 2017’nin sonlarında hazırlanan raporlarda, hiçbir şey değişmezse “tamamen nakit çıkışı” olacağı öngörülüyordu. 2017’yi tekrar yapılandırmak için stratejik teşebbüsler oluşturuldu. Bunlar ortasında Hindistan’ın Mumbai kentindeki operasyonlara daha fazla odaklanma ve Antwerp bölgesinde derece yükseltme işini sürdürmeye ait kararlar da yer aldı.
Sızdırılan evraklara nazaran şirketin 2020’de gerçekleştirdiği bir toplantıda sunulan slaytlar, tüm HRD Antwerp laboratuvarlarında yeni bir çalışma formunun devreye alındığını gösterdi. Buna nazaran HRD Antwerp’in tahlil sonuçlarının rakipleri GIA ve IGI ile karşılaştıran slaytlarda, esnek bir derecelendirme siyaseti olan IGI tarafından sertifikalandırılmış taşlar için rastgele bir yükseltme yapılmayabileceği, lakin ABD’li rakip GIA tarafından sertifikalandırılmış taşlar için laboratuvarlarının renk açısından bir ila iki yükseltme yapabileceği, berraklık açısından ise bir yükseltmenin mümkün olduğu söz edildi. Bunlar tıpkı vakitte Antwerp’ten gelen şirket içi derecelendirme yazılımı ‘Eureka’ya da otomatik olarak girildi. Kelam konusu yükseltme kuralları Mart 2020’de bir iç protokolle belirlendi.
HRD Antwerp; Çin, Hong Kong, Dubai, Hindistan ve Türkiye’de de faaliyet gösteriyor. Şirketin İstanbul ve Dubai’deki faaliyetleri 2021 sonuna kadar yaklaşık yedi yıl boyunca Türkiye’deki Enstitü İstanbul Bilim Akademisi İdare Danışmanlığı A.Ş. iştirakinde yürütülüyordu.
“BUNUN İSMİ PİYASA DOLANDIRICILIĞI”
Temmuz 2021’de HRD Antwerp’te yapılan bir iç toplantıda gündeme gelen Mart 2020 tarihli bir iç protokol de hileyle sertifikalandırılmış pırlantaların Türkiye’ye de satıldığını gösterdi.
Ancak dokümanlara nazaran Türkiye’deki HRD Antwerp ortağı, yükseltme kurallarını uygulamayı reddetti. Hileli pırlantalar Türkiye’ye Hint kenti Mumbai üzerinden geldi. DW Türkçe’nin izlediği toplantı görüntüsünde Ocak 2020’de HRD Antwerp CEO’luğu misyonuna getirilen Ellen Joncheere, yükseltmeler için dahili bir derecelendirme prosedürü olduğunu ve prosedürde rastgele bir değişiklik yapmadan evvel sürecin ticari tesirini değerlendirmeleri gerektiğini söyledi. DW Türkçe’nin haber yayınlanmadan evvel sorular yönelttiği Johcheere, burada ne çeşit bir ticari tesirden bahsettiğine dair soruya cevap vermedi.
Toplantı görüntüsünde HRD Antwerp’in İstanbul ve Dubai’den sorumlu Ortadoğu Bağımsız Yöneticisi Michael Davey, “Buna artık prosedür demeyelim. Bu, piyasa dolandırıcılığı yapmanın bir yoludur. Bunu yapmamamız gerekir. Ve bunu muhakkak kağıda dökmemeliyiz. Şayet yapmaya devam edersek ve (HRD’nin) ismini daima değersizleştirir ve batarız” diyerek Ellen Joncheere’e seslendi. Joncheere ise bu çıkışı “Hayır, hayır, hayır. Bu dolandırıcılık değil. Bunu yasal olarak denetim ettik” diye yanıtladı. HRD İstanbul’un Türk ortağı ve yöneticisi Mehmet-Can Özdemir de toplantıda “Pırlantalara bedel biçerken belirli bir ölçü öznellik kelam bahsidir. Derecelendirmeler daha yüksek yahut daha düşük olabilir. Fakat bizim senaryomuzda çabucak iki kademe atlıyoruz” diyerek prosedürün durdurulması davetinde bulundu.
Mayıs 2021’e ilişkin bir toplantı kaydında da CEO Joncheere, ABD’li rakibi GIA tarafından derecelendirilmiş taşları HRD Antwerp’e getirenlerin nasıl yalnızca bir yükseltme istediklerini açıklıyor. Joncheere kayıtta, “İki cins müşteriniz var: Yeni taş getirenler ve GIA taşları getirenler. GIA taşlarını getirenler yükseltme yapmak istiyorlar, tamam mı?” diyori. CEO, HRD Antwerp’in bu yükseltme işinden vazgeçemeyeceği, aksi takdirde Antwerp ve Hindistan’da çok fazla iş kaybedileceği konusunda uyarıyor:
“Eğer bugün GIA kadar katı standartlara geçersek şirketi kapatmak durumunda kalabiliriz.”
Bu iç prosedür bugün HRD Antwerp kümesi içinde hâlâ yürürlükte.
Konuyla ilgili olarak DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Michael Davey de “Yükseltilen yahut yanlış derecelendirilen taşların sahiplerinin elde ettikleri kârın yılda yaklaşık 240 milyon euro olduğunu kestirim ediyoruz. Bu çok büyük bir para. Yani kirli derecelendirme nedeniyle birileri bu kadar kazanıyor, bu da birilerinin bu kadar kaybettiği manasına geliyor. Ve günün sonunda kaybeden tüketicilerdir” dedi.
“MUMBAİ PAZARINI KAZANMAK İSTEDİLER”
HRD Antwerp’te derecelendirme standartlarıyla oynandığına ait birinci tartışmalar şirketin Hindistan operasyonuyla ilgiliydi. Dünyadaki elmasların yaklaşık yüzde 90’ının kesim ve cilalama süreçleri Hint kenti Mumbai’de gerçekleşiyor. Bağımsız Yöneticisi Michael Davey, büyük potansiyeli olan bu pazara erişim konusunda başarısız olan HRD Antwerp’in bu yüzden birtakım üreticilere gidip ‘derece yükseltme’ teklifinde bulunduğunu sav ediyor.
DW Türkçe’ye 2019’da pazarın birden büyümeye başladığını ve Türkiye’deki mücevhercilerin de daha düşük fiyatlı HRD Antwerp sertifikalı taşlara yöneldiğini anlatan Davey, mücevhercilerin bunun ne demek olduğunu farkına vardıklarında çok mutsuz olduklarını, zira prestijlerinin zedelendiğini aktardı. Kendilerine gelen şikayetler sonucu harekete geçtiklerini ve HRD Antwerp’e Mumbai operasyonunun ihlallerini bildirdiklerini belirten Davey, günün sonunda şirketin bunu düzeltmek için adım atmadığını söz etti.
Şirketin sızdırılan kayıtları da gelen şikayetlerin Ağustos 2019’da HRD Antwerp’te bir iç kontrol yapılmasına yol açtığını gösteriyor. Eylül 2019’da yazılan iç kontrol raporuna nazaran, Mumbai’deki değerleme sonuçları ile Antwerp ve İstanbul’dakiler ortasında sahiden de ‘önemli bir fark’ olduğu sonucuna varıldı.
Yine şirket kayıtlarına nazaran HRD Antwerp İstanbul’un yöneticileri, Kasım 2019’da HRD Antwerp yöneticilerine resmi bir mektup gönderdi. Mektupta, HRD’nin üst seviye yöneticilerinin her türlü toplantıya karşın durumun ciddiyetini kavrayamadıkları, HRD Antwerp’in tamamına sahip olduğu HRD Mumbai’deki anormalliklerin kabul edilebilir olmadığı ve şirkete olan inancın sarsılacağı tabir ediliyor.
Ancak Türkiye’deki ortağın Temmuz 2021’de kendi topladıkları 78 taş üzerinde yaptığı yeni bir iç kontrol Mumbai’de sıkıntıların hala sürdüğünü gösterdi.
TÜRKİYE’DEKİ KUYUMCULAR: PRESTİJİMİZ SARSILDI
Türkiye hem pazar olarak hem de ihracatçı olarak mücevher piyasasında yükselen bir ülke. Türkiye’ye gelen pırlantaların esas kaynaklarından biri ise Hindistan.
DW Türkçe’nin konuştuğu İstanbul’daki kuyumcular ve mücevherciler de Hindistan’dan gelen taşlardan ötürü huzursuz olduklarını belirtti. HRD Antwerp Mumbai sertifikalı pırlantalardan ötürü yaşadıkları mağduriyeti anlatan kuyumcular, ihracat pazarlarına ve turistlere satılan gerçek biçimde derecelendirilmemiş taşlar nedeniyle bölümün prestij kaybına uğradığını aktardı.
Türkiye piyasasında artık HRD Antwerp sertifikalarının daha az tercih edildiğini, zira müşterilerinden geri geldiğini söz ettiler.
ŞİRKET HAKKINDA SORUŞTURMA BAŞLATILDI
Ekim 2021’de ise HRD Antwerp, Türkiye’deki ortağıyla iş birliğini keserek İstanbul ve Dubai’deki ortak teşebbüsleri durdurdu. Türkiye ortağı, HRD Antwerp ve AWDC aleyhine Antwerp’teki şirket mahkemesinde hukuk davası açtı. Ayrıyeten cürüm duyurusunda bulundu ve akabinde bir soruşturma hâkimi HRD Antwerp hakkında isimli soruşturma başlattı.
Mahkeme, öbür konuların yanı sıra, HRD laboratuvarlarının elmaslara biçtiği pahanın kuşkulu derecede yüksek olup olmadığını araştırıyor. Antwerp savcılık sözcüsü Kristof Aerts, Belçika’nın iktisat gazetesi De Tijd’e yaptığı açıklamada isimli soruşturmanın devam ettiğini doğruladı, lakin içeriği hakkında yorum yapmadı. Cezai kabahat işlenip işlenmediğine isimli soruşturma sonucunda karar verilecek.
HRD ANTWERP: SERTİFİKALARIMIZA İTİMAT YÜKSEK
HRD Antwerp, DW Türkçe’nin, pırlantanın pahasını iki derece yükselten iç prosedürün şirketin mali tablolarında nasıl bir değişime yol açtığı, piyasayı nasıl etkilediği, müşterileriyle bu mevzuda özel mutabakatlar yapıp yapmadığı ve IDC’nin neden şirketle iş birliğini bıraktığına dair detaylı sorularına cevap vermedi.
Şirket Üst Finans Yöneticisi (CFO) Mark Meukens devam eden soruşturma ve davalar nedeniyle sorulara spesifik olarak cevap vermeyeceklerini belirterek ‘pırlantalar için tek tip, memleketler arası kabul görmüş bir derecelendirme standardı olmadığını’ vurguladı. Meukens, “Sonuç olarak, pırlanta derecelendirmesi yapan her şirket kendine has bir standart uyguluyor. Bugüne kadar HRD’nin ya da öteki bir elmas şirketinin hiçbir müşterisi bu bahiste resmi bir şikâyette bulunmamıştır. Gün geçtikçe, müşterilerimizin HRD sertifikalarının kalitesine yüksek seviyede bir inanç olduğunu görüyoruz” tabirlerini kullandı.
PIRLANTANIN PAHASI NASIL ÖLÇÜLÜYOR?
Pırlanta derecelendirme kuruluşları, bir pırlantayı karat, renk, berraklık ve bölüme nazaran pahalandırıyor. İşlenmiş bir elmas için kullanılan tartı ünitesi karat ve bir karat 0,2 grama eşit. Fakat eşit karatta olan iki pırlantanın fiyatı renk, berraklık ve kısmına nazaran büyük değişiklikler gösteriyor.
Bir pırlantanın rengi, renksizden hafif sarıya kadar derecelendirilirken pırlanta renksize ne kadar yakınsa pahası de o kadar artıyor.
Berraklık ise pırlantadaki kusur ve izlerin görünürlük derecesini söz ediyor. Kusur ve izler çıplak gözle rahatça görülebiliyorsa bu pırlanta “pike taş” olarak nitelendiriliyor. Pırlantanın kesiti için de harika (exc.) ile zayıf (poor) aralığında derecelendirme kelam konusu.
Örneğin 1 karatlık I rengindeki taşın rengi iki derece yükseltilip G’ye çıkarıldığında fiyatı 6 bin 100 dolardan 8 bin 700 dolara çıkıyor. Yanlış derecelendirmeden bin 600 dolarlık fark oluşuyor. 5 karatlık bir pırlantanın bedeli ise tıpkı süreçte 181 bin dolardan 259 bin dolara yükseliyor. Tıpkı taşa berraklık ve kesim için de derece yükseltmeler yapılırsa hileli derecelendirmeden elde edilen kâr daha da büyüyor.
SERTİFİKALANDIRMA NEDİR?
Dünyanın dört bir yanında nişan yüzüklerine, kolyelere ve biblolara ışıltı getiren pırlantanın çok geniş bir kalite yelpazesi var. Tüketicilerin ise hakikat fiyatı ödeyebilmeleri için pırlantaların kalitesini bilmeleri değer taşıyor. Mücevherciler için de ne satın aldıklarını bilmeleri piyasada sağlayacakları inanç açısından değerli. Bu nedenle pırlanta sahipleri, tüccarlar ve üreticiler pırlanta derecelendirme şirketlerine başvurarak ellerindeki pırlantanın derecesini uzmanlaşmış laboratuvar ölçümleriyle sertifikalandırıyor.
Bir pırlanta derecelendirme kuruluşunun ana işi, alım satım süreçlerini kolaylaştırmak için pırlantanın kalitesinin hakikat değerlendirmesini piyasaya sunmak.