Avrupa Birliği (AB) ile Türkiye, Rusya yaptırımları nedeniyle yaşanan tansiyonu ortak bir çalışma kümesi ile aşmayı hedefliyor.
AB Komitesi’nin Finansal İstikrar ve Sermaye Piyasaları Birliği Sorumlusu Mairead McGuinness’in geçen hafta gerçekleştirdiği Türkiye ziyaretinde, mevzunun kapsamlı bir halde ele alındığı öğrenildi. Her iki taraf için büyük kıymete sahip ekonomik bağların ziyan görmemesi için “yapıcı bir diyalog” yürütülmesi konusunda uzlaşmaya varıldı.
Yeni ortak girişim
DW Türkçe’nin edindiği bilgilere nazaran AB Kurulu ile Türk hükümeti, Rusya’ya yaptırımların delinmesini engellemeye odaklanacak bir çalışma kümesinin oluşturulması için ortak teşebbüs başlattı.
Bu yolla, AB’nin Ukrayna işgali nedeniyle Rusya’ya karşı uyguladığı yaptırımların Türkiye üzerinden delinmesi, baypas edilmesi riski azaltılmaya çalışılacak. AB’nin Türkiye ile ekonomik münasebetlerinde, Gümrük Birliği’nde, sonuçlar doğurabilecek muhtemel problemlerin da önlenmesi hedefleniyor.
McGuinness, Türkiye ziyaretini, AB’de geçen hafta Rusya’ya yönelik sekizinci yaptırım paketinin kabul edilmesinin çabucak akabinde gerçekleştirdi. Bunun nedeni de son yaptırım paketine yeni ögelerin eklenmiş olması. Artık AB yaptırımlarını delen Avrupalı şirketlere yardım eden yabancı şirketlere karşı da adımlar atılabilecek.
İhlale yardım edenlere yaptırımlar yolda
Sekizinci paketle birlikte, AB yaptırımlarının delinmesi yasağının ihlal edilmesini kolaylaştıranlara da kısıtlayıcı tedbirler uygulanabilecek. Gerçek ve hukuksal şahıslar, şirket ve kuruluşlar, AB’nin yaptırım listesine alınabilecek.
AB Komitesi Lideri Ursula von der Leyen, “yaptırımların delinmesini engelleme uğraşlarımızı artırıyoruz” derken, bu karardan kimlerin etkilenebileceğine de şu sözlerle açıklık getirmişti:
“Örneğin, AB’de bir malın alınması, bunu üçüncü bir ülkeye götürülmesi, oradan da Rusya’ya gönderilmesi, bizim yaptırımlarımızın delinmesidir ve bunu yapan şahıslar ya da şirketler yaptırım listesine alınabilir. Ben bunun çok caydırıcı olacağı kanaatindeyim.”
AB yetkililerinin verdiği bilgilere nazaran, yasak kapsamındaki malların Rusya’dan Avrupa’ya, menşei gizlenerek üçüncü bir ülke üzerinden sokulmaya çalışılması durumunda da yaptırım uygulanabilecek.
AB’nin Türkiye endişesi
AB bu yolla yaptırımlarının üçüncü ülkeler üzerinden baypas edilmesini önlemeye çalışıyor. Brüksel açısından bu listenin başında da, Gümrük Birliği’nde bulunan, fakat yaptırımlara dayanak vermeyen Türkiye bulunuyor.
Türkiye geçen aylarda yaptığı açıklamalarda, Rusya ile Ukrayna ortasında diplomatik tahlil için efor sarfettiğini söyleyerek, AB’nin yaptırımlarına katılmayacağı bildirisini vermişti.
Ancak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile ekonomik ve ticari alakaları daha da geliştirecek adımlar atmaları, son periyotta iki ülke ortasındaki ticaret hacminde rekor artışların olması, Brüksel’in kaygılarını artıyor.
Bu gelişmeler Avrupa başşehirlerinde AB yaptırımlarının Türkiye üzerinden delinebildiği şüphesini, riskini artıran emareler olarak görülüyor.
Ankara’ya net mesajlar
AB Komitesi üyesi McGuinness, Türkiye temaslarında, Gümrük ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, Ticaret Bakanı Mehmet Muş, Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu ve iş dünyası ile temsilcileri ile görüşmeler yaptı.
AB kaynakları, bu görüşmelerde Brüksel’in kaygılarının ve beklentilerinin, açık bir halde paylaşıldığını lisana getiriyorlar.
Öte yandan, AB Kurul sözcüsü, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, McGuinness’in ziyareti sırasında Rusya’ya yönelik yaptırımların uygulanmasına çok güçlü bir formda odaklanıldığını ve bu yaptırımları delme ve baypas etme teşebbüslerinin tespit edilip, tesirli tedbirlerle yok edilmesi gerekliliğine de dikkat çektiğini söyledi.
Gümrük Birliği nedeniyle AB ile Türkiye ortasında malların özgür dolanımı kelam konusu. Rusya da yaptırımlar nedeniyle Avrupa’dan direkt alamadığı birtakım eserleri, Türkiye üzerinden temin etmeye çalışıyor. Bu da AB’yi endişelendiriyor.
Soru işaretleri giderilmeye çalışılacak
Avrupa Birliği bilhassa, askeri alanda ya da stratejik öteki alanlarda kullanılabilecek yüksek teknoloji eserlerini Rusya’nın Türkiye üzerinden temin etmesini engellemek istiyor.
Türk hükümeti, Rusya’ya yaptırımlar uygulamamakla birlikte, AB yaptırımlarının baypas edilmesine, delinmesine müsaade verilmeyeceğini açıklamıştı. Türk tarafı, AB yaptırımlarının Türkiye üzerinden delindiği savlarının kanıt temelli olmadığı, somut datalara dayanmadığı görüşünde. Yaptırımlar dahiline giren eserlerin, bilhassa de çift kullanımlı eserler kapsamına girenlerin, Türkiye ile Rusya ortasındaki ticarete husus olan ana kalemleri oluşturmadığı kaydediliyor.
Ancak AB, Türk tarafının soru işaretlerini gidermesini istiyor ve bu bahislerin oluşturulacak çalışma kümesinde masaya yatırılması bekleniyor. AB’li kaynaklar McGuinness’in Türkiye’deki son görüşmelerinin çok yapan geçtiğini söyledi. AB Kurulu’ndan bir yetkili, “Türk muhataplarımız, AB yaptırımlarının nasıl işlediğini çok net bir formda anlamış durumda” dedi.
Gümrük Birliği sekteye uğrayabilir mi?
Bu ortada Avrupa Kurulu tarafından bu hafta açıklanan 2022 Türkiye Raporu’nda Türkiye’nin AB’nin Rusya yaptırımlarını uygulamamasının Gümrük Birliği’nde de meseleler yaratabileceği uyarısı yer aldı.
AB-Türkiye Gümrük Birliği’nin askeri hedeflerle kullanılabilecek eserler dahil malların hür sirkülasyonuna imkan verdiğine, AB’nin Rusya’ya karşı uyguladığı yaptırımlara Türkiye’nin katılmamasının bu nedenle yaptırımları zayıflatma riskine yol açtığına dikkat çekildi.
Raporda, “Gümrük Birliği’nin işlemeye devam edebilmesi için tarafların mevcut kurallara tam olarak riayet etmesi ve karşılıklı itimadı zedelemekten kaçınması gerekiyor” denildi.
Uyarı ne manaya geliyor?
AB’nin, bu uyarısı ile nasıl bir ileti vermeyi hedeflediği uzmanlar tarafından tartışılıyor. Yaptırımlar kaynaklı tansiyonun giderilememesi, meselelerin büyümesi halinde, AB’nin Türkiye ile ticaretinde makul mallarda kısıtlamalara gidebileceği tez ediliyor.
Alman Marshall Fonu’nun (GMF) Brüksel’deki kıdemli uzmanı Kadri Taştan, Türkiye ile AB ortasında aslında Gümrük Birliği kaynaklı pek çok sorun bulunduğunu, yaptırımlar konusu ile buna yeni bir başlığın daha eklendiğini söyleyerek, “AB, aslında burada provoke etmek istememekle birlikte, Türkiye’yi uyarıyor” dedi.
Türkiye’den Rusya’ya ihracatın bir senede neredeyse iki kat arttığına, bu artışın AB’de kuşkulara yol açtığına ve bu tasanın de Türkiye Raporu’na yansıtıldığına işaret eden Taştan, “Aslında AB bu raporda ‘Şüphelerimiz, tasalarımız var’ diyor. Bence bu Kurul Lideri von der Leyen’ın bir iki gün evvel yaptığı açıklama ile birlikte okunmalı. Von der Leyen, rastgele bir ülke ismi vermemekle birlikte, AB üyesi olmasalar da, AB’de yerleşik olmasalar da, birliğin Rusya’ya yaptırımlarının ihlal edilmesine yardımcı olanların peşinde olacaklarını çok net bir halde vurguladı” diye konuştu.
“İş dünyasına kılavuz takviyesi verilmeli”
Türkiye’deki iş dünyası da bu gelişmeleri yakından takip ediyor. TÜSİAD AB Temsilcisi Dilek Aydın, AB’nin Rusya’ya uyguladığı yaptırımlarla ilgili gelişmeleri yakından izlediklerini, üyelerini bilgilendirdiklerini aktardı.
DW Türkçe’ye konuşan Aydın, içinden geçilmekte olunan bu kritik süreçte Türkiye ile AB ortasında sağlıklı, saydam ve yapan bir diyalogun büyük ehemmiyet taşıdığına dikkat çekerken, öngörülen yaptırımlar hakkında iş dünyasına daha sağlıklı ve tesirli bir kılavuz takviyesi verilmesinin de büyük ehemmiyet taşıdığını kaydetti.
“Gümrük Birliği hemen güncellenmeli”
Dilek Aydın’a nazaran yaptırımlar konusunda Türkiye ile AB ortasında yaşananlar bir sefer daha Gümrük Birliği’nin güncellenmesinin ne derece kıymetli olduğunu ortaya koyuyor.
“Gümrük Birliği’nin yeni dünya kaidelerine uygun, ticaretin tabiatına uygun bir formda süratle güncellenmesi gerekiyor” diyen Aydın, şunları kaydetti:
“Daha evvel koronavirüs krizi sırasında da yaşadık, artık de Rusya’nın Ukrayna savaşı ile bir defa daha teyit ediliyor. Her krizde paha zincirlerinin yıpranmasına sebep olacak anların önüne geçmek için artık kesinlikle acil olarak Gümrük Birliği’nin güncellenmesi gündeme alınmalıdır. Biz 2015’ten beri bunu söylüyoruz. Gümrük Birliği’ni güncellemeye başlayabilseydik, daha sağlıklı, aktif işleyen bir Türkiye-AB bağlantısından kelam ediyor olurduk. Bu yapılmış olsaydı yalnızca yaptırımlar konusunda değil, yeşil dönüşüm, dijital dönüşüm başlıklarında da ahenk konusunda daha ileri bir noktada olurduk.”