Efnan Atmaca – Kadın hareketinin ikonik isimlerinden ABD’li müellif Marilyn Loden 6 Ağustos’ta, akciğer kanseriyle girdiği çabayı kaybedip, 76 yaşındayken sessiz sedasız ayrıldı bu dünyadan. Çok sessiz oldu gidişi, pek çoğumuz sonradan duyduk. Oysa o yaşarken hemcinsleri için sesini en yüksek çıkaran isimlerden biriydi. 1978 yılında Manhattan’da düzenlenen bir feminist konferansta New York Telefon Şirketi’nin insan kaynakları kısmında çalışırken kürsüye çıktı. Aslında akışta olmayan bir konuşmaydı onunki. Loden bir meslektaşı için kürsüye çıkıp aklından ve yüreğinden geçenleri söylemek istedi. Konuşmasında “cam tavan” tabirini kullandı. Bayanların yalnızca bayan oldukları için mesleklerinde yükselmelerine mâni olan toplumsal manileri tanımlayan bir metafordu bu. Bu metafor vakitle bayanların iş dünyasında değerli sorumluluklar yüklenmelerine karşın üst seviye yönetici durumlarında erkekler kadar yer alamadıklarını, kendilerini geliştirmelerine ve bir yöneticinin sahip olması gereken tüm yeterliliklere, hünerlere ve tecrübeye sahip olmalarına karşın mesleklerinde ilerlemeye çalışırken bir görünmez pürüze takıldıklarını anlatan sendromun ismi oldu: Cam tavan!
Engel kültürel
İddiasının peşinden giderek bu hususta konuşmaya, yazmaya devam etti Loden. Birinci kitabı “Kadınsı Liderlik yahut Erkeklerden Biri Olmadan İş Hayatında Nasıl Başarılı Olunur”u 1985’te yayımladı. İsim annesi olduğu sendromun ortadan kalkması için var gücüyle savaştı. Evvel sorunu tespit etmeliydi ve ona nazaran ilerlemenin önündeki mahzurlar ferdî değil kültüreldi. Tek tek şahıslarla değil sistemleydi kaygısı Loden’ın. Evvel bayanları işyeri tacizinden koruyan kanunların eksikliğinden dem vurdu. Sonra “Bir gün daha uygun performans göstermeme karşın terfinin erkek bir meslektaşıma verildiği söylendi. Gösterilen sebep ise onun bir ‘aile babası’ olmasıydı” diyerek süregelen geleneklere karşı çıktı. Başardı da! Loden’ın telaffuzları ve “Cam tavan” sözü kozmik bir ilgi gördü. 1991’de ABD’li yasa koyucular tarafından ele alındı. Kanun yapıcılar, bayanların işgücünde ilerleme kaydetmeleri için karşılaştıkları manileri ortadan kaldırmaya ve fırsatları artırmaya yardımcı olmak için Cam Tavan Komisyonu’nu kurdular. Hillary Clinton başta olmak üzere pek çok önder de işaret etti bu tabire. Hatta Hillary Clinton, başkanlık yarışını eski Lider Barack Obama’ya kaybettikten sonra 2008’de, “Gerçi bu sefer o en yüksek, en sert cam tavanı kıramadık lakin hepinize teşekkür ederim. Artık içinde yaklaşık 18 milyon çatlak var” dedi.
Çok dehşet var
Bugün iş dünyasında eskisine nazaran daha çok bayan var elbette. Lakin kâfi mi? Loden için değildi. O 2013’de New York Times’ta yayımlanan bir demecinde Facebook’un üst seviye yöneticilerinden Sheryl Sandberg için “Kariyerinde cinsiyet ayrımcılığıyla uğraşmak zorunda kalmadığı için şanslı” yorumunda bulundu ki Sandberg’in artık bu misyonda olmadığını hatırlatalım. MeToo hareketi için ise “Neler olup bittiğini kabul eden bir çeşit insan dalgası hakkında okuduğumda, statükoya meydan okumak konusunda hâlâ çok fazla endişe olduğunu görüyorum” dedi. Fakat Loden hiç korkmamıştı, daima umut doluydu bayanların geleceği için. Hatta “cam tavan” tabiri için “Benden daha uzun yaşarsa, köhne bir tabir hâline geleceğini umuyorum” demişti. Maalesef Loden’a veda ettik lakin onun bayanların karşısındaki mahzurları tanım etmek icat ettiği tabir hâlâ tüm sertliğiyle yaşamaya devam ediyor. Biz cam tavanları yıkmak konusunda hemcinslerimizden bir nebze daha şanslı olan bayanlar da Loden’ı şükranla anıp geç de olsa ona veda ederken bayrağını devraldığımızı ve bu tabirin köhne hâle gelmesi için çalışacağımıza kelam veriyoruz.