Bianet muharriri Hikmet Adal’ın yazısında ki ilgili kısım şu formda:
“2019’da bianet stajyeriyken Ekin Hareket Yıldız 1999 Gölcük zelzelesiyle ilgili küçük bir dizi yapmış, dizide devrin Değirmendere Belediye Lideri Ertuğrul Akalın ile de konuşmuştu.
Akalın o söyleşi de Osman Kavala’dan“Bu süreçte bize direkt dayanak oldu. Sivil toplum kuruluşlarını organize etti. Belediye personellerine maaşları dağıtamadığımız periyotta bize büyük maddi dayanaklarda bulundu. Çok sonraları parayı geri iade edebildik.” diye bahsetmişti.
Gölcük, Düzce, Bingöl, Van… Osman Kavala hepsinde etkindi. Çadır kentlerden zelzeleden etkilenenlerin konutlarına geçmelerine kadar süreci takip etti. Kurucusu olduğu Anadolu Kültür çocuklar ve travma konusunda çok güzel işler çıkardı.
Ancak Kavala bugün 11 vilayette yıkıma neden olan 6 Şubat Maraş sarsıntılarında özgürlüğünden yoksun bir halde Silivri Hapishanesinde. Tam 5 yıl 4 ay aydır (1953 gündür).
O periyotta nasıl koordine oldu, alanda kimler vardı, neler yaşadı, zelzele sonrasındaki süreçte neler yaptı? Kendisinden dinliyoruz…
Hapishanede sarsıntı haberi
6 Şubat sarsıntılarını özgürlüğünüzden mahrum yaşadınız. Neler hissettiniz?
Depremin arka arda gelen iki şiddetli sarsıntısının yol açtığı yıkımın devasa boyutları benim için de şok edici oldu. Duyduğum derin ıstırabın yanı sıra yardım çalışmalarına katılamıyor olmaktan büyük rahatsızlık hissettim.
Kurtarma çalışmalarının çabucak başlamadığını öğrenmek, rutin hayatınızı yaşarken enkaz altındakilerin yavaş yavaş ölmekte olduklarını bilmek, son derece ıstırap verici. Enkaz altında yakınlarının seslerini duyan ve ellerinden hiçbir şey gelmeyen insanların yerine kendimi koyduğumda dehşet hissine kapılıyordum.
1999 DENEYİMİ
1999 Gölcük ve Düzce, 2011 Van zelzelesinde yardım tertibinde aktif olarak yer aldınız. O periyotlarda yardımlaşma ağı nasıl ortaya çıktı? Alanda olduğunuz devirde nasıl koordine oldunuz, alanda kimler vardı, neler yaşandı?
Gölcük zelzelesi İstanbul’un yakınında olan birinci büyük sarsıntıydı, 1980 darbesiyle büyük hasar görmüş sivil toplum alanında yeni teşebbüslerin filizlendiği bir periyotta gerçekleşti. Bu nedenlerden ötürü birinci saatlerden itibaren daha evvelki afetlerde görülmemiş bir seferberlik başladı. Hatırlıyorum, bölgeye birinci giden arkadaşlar kefen bezi taleplerini iletmişlerdi. Yardımlar kısa vakit müddetlerinde ulaştırılabildiğinden muhtaçlıklar da süratle değiştiğinden, yığılma olmaması ve hiçbir bölgenin unutulmaması için, daima bilgi paylaşımının ve dayanak çalışmalarında uyumun kıymetli olduğunu düşündük ve arkadaşlarla Sivil Uyum Merkezi ismi altında bir platform oluşturduk.
Başlangıçta valilikler ve kaymakamlar sivil dayanak faaliyetlerine pek sıcak bakmıyor, kısıtlama getiriyorlardı, lakin kısa bir mühlet sonra durum değişti, kamu kuruluşlarıyla birlikte çalışma alakaları kuruldu. Sivil teşebbüslerle irtibatı kolaylaştırmak için bir arkadaşımızın, Zafer Kıraç’ın, Gölcük’teki kriz merkezinde vazife yapması kabul edildi, çalışmaların önündeki bürokratik pürüzlerin aşılmasında bunun büyük yararı oldu. Sarsıntı gönüllülük ruhunu da güçlendiren bir tesir yarattı.
Daha evvel sivil toplum çalışmalarına katılmamış birçok insan uzun mühlet bayanlara, çocuklara, gençlere yönelik takviye çalışmaları yürüttüler. Sivil Uyum Merkezi dışında birçok farklı kuruluş bölgede değerli çalışmalar gerçekleştirdi. Sivil kuruluşlar ortasında irtibatın, yardımlaşmanın sağlanmasında, ortak bir dayanışma etiğinin gelişmesinde Sivil Uyum Merkezi’nin katkısı olduğuna inanıyorum. Bu dinamik Düzce sarsıntısı sonrasında da devam etti. Van sarsıntısından sonra da İstanbul’dan takviye çalışmaları oldu, fakat uzaklıktan ötürü bölgeye giden istekli fazla olmadı.
Biz Gölcük sarsıntısından edinilen tecrübeler ışığında Fotoğraf Vakfı ile birlikte çocuklara yönelik fotoğraf atölyeleri düzenledik, bölgeden fotoğrafçılar da eğitmen olarak çalıştılar. Van’dan ve etraf vilayetlerden hatırı sayılır istekli iştiraki gerçekleşti.
99 SONRASI
99 sarsıntısından sonraki süreçte neler yaptınız?
Depremden sonra İstanbul’da semt derneklerinin kurulması ve bölgelerinde sarsıntıya hazırlık, eğitim çalışmalarının yürütülmesi süreçleri yaşanmıştı. Biz, çocuklarla yapılan sanat atölyelerinin yarattığı olumlu tesirden ilham alarak, Toplumsal Kültürel Hayatı Muhafaza Derneği’ni kurduk ve emsal çalışmaları evvel İstanbul’da sonra da Diyarbakır’da yürütmeye başladık. İstanbul’da sokakta çalışan çocukların artmasının ana nedeni 90’larda Güneydoğu’da köy boşaltmalar ile bu köylerdeki nüfusun yerinden edilmesiydi.
Diyarbakır’da da İstanbul’da olduğu üzere göç yığılması yaşanmıştı. Gölcük sarsıntısının ikinci yıldönümünde, Değirmendere belediye lideriyle birlikte Diyarbakır’da sanat atölyelerine katılan çocukların Değirmendere’ye gelip, oradaki çocuklarla birlikte fotoğraf yapmaları aktifliğini organize etmiştik. Sonra Diyarbakır’ın Sur ilçesinde belediye ile birlikte bölgedeki birinci çocuk şenliğini düzenledik. Sarsıntı çalışmalarından edindiğimiz tecrübesi insan eliyle meydana gelmiş afetlerin toplum dokusunda yarattığı hasarları bir nebze hafifletmek için değerlendirmeye çalıştık.
“6 Şubat çok farklı bir siyasi ortamda gerçekleşti”
Gölcük, Düzce ve Van ile 6 Şubat Maraş sarsıntıları sonrası örgütlenen dayanışma ağını artıları ve eksileri ile nasıl değerlendirirsiniz?
Söylediğim üzere, Gölcük zelzelesi sonrası gerçekleştirilen çalışmalar birçok açıdan bir birinci teşkil ediyordu. Gösterilen dayanışmanın değerli bir tesiri olduğuna, bu tecrübenin sivil toplum hareketini güçlendirdiğine inanıyorum. 1999’un demokratikleşme dinamiğinin yaşandığı bir devir olması, siyasi aktörlerle daha olumlu bağların kurulmasına, Avrupa’dan sivil kuruluşlarla işbirliklerinin gelişmesine imkân verdi.
6 Şubat sarsıntısı ise çok farklı bir siyasi ortamda gerçekleşti. Toplumdaki kutuplaşma ve iktidarın kutuplaştırıcı bir siyaset izliyor olması, devlet kurumlarıyla ortak çalışmaların yürütülmesi ve sivil toplum kuruluşları ortasında daha kapsayıcı işbirliklerinin kurulması önünde mahzur teşkil ediyor. Buna karşın son derece etkileyici bir dayanışma seferberliğinin yaşandığını izliyorum.
“İlk yardımdan sonra sivil toplumun rolü kritik hale geliyor”
1999 ve 2011 tecrübelerinizden benzeri kriz anlarında sivil toplumun kıymeti için neler söylemek istersiniz?
Büyük zelzelelerde, aslında uzman devlet kurumları, eğitimli askeri üniteler tarafından yürütülmesi gereken kurtarma, çadır ve besin tedarikinde sivil kuruluşların da katkılarına muhtaçlık oluyor. Kanaatimce, acil yardım safhasından sonra sivil toplumun rolü daha kritik bir hale geliyor.
Naomi Klein’in vurguladığı üzere, afetler, şok tesiri yaratan fevkalâde durumlar, toplumların anti demokratik uygulamalara karşı reaksiyonsuz kalmalarına yol açabilir. Fakat bu tek mümkün sonuç değil. Zelzele sonrası gelişen dayanışma hareketi yurttaşların itimat kazanmalarına, eşit yurttaşlık anlayışının, ortak bedellerin güçlenmesine de katkıda bulunabilir. Sarsıntının tesirlerinin bu istikamette olması, siyasi aktörlerin dönüştürücü güçlerinin yanı sıra sivil toplum kuruluşlarının aktivizmine, onların bu türlü bir misyonu üstlenmelerine de bağlı.
Ülkemizde olduğu üzere kutuplaşmanın yaşandığı bir ortamda, sivil toplum kuruluşlarının, yalnızca kendi üyelerinin değil, farklı bölümlerin sıkıntılarına da hassaslık göstermelerinin, hem birbirleriyle hem farklı toplumsal kesitlerle diyaloglarını geliştirmelerinin hayati kıymette olduğunu düşünüyorum.
Deprem bölgesinde, felaketi yaşamış olanlarla yüz yüze yapılan çalışmalar, bu tarafta tecrübe kazanılması, empati yeteneğinin geliştirilmesi için bir fırsat olarak da kıymetlendirilebilir. Yardım etme refleksinin ötesine evrilebilen bir dayanışma hareketi, farklılıklara karşın ortak pahaları paylaşan, birbirleriyle eşit yurttaşlar olarak ilgi kurabilen bir toplum olma hasretini canlandırabilir.
“Can güvenliği devletin birincil görevi”
Bundan sonra hazırlıklı olmak açısından sizce neler yapılabilir?
Deprem çalışmaları konusunda tecrübesi olan ve bu mevzuda çalışmak isteyen kuruluşların kendi ortalarında irtibatı güçlendirmeleri, bilgi ve tecrübelerini paylaşmalarının kıymetli olduğunu düşünüyorum.
Yerel yönetimlerle işbirliği halinde kent kurullarında ortak aksiyon programları hazırlanabilir. Lokal yönetimlerle birlikte çalışma onların da daha hazırlıklı olmasına katkı sağlar. Lakin, kanaatimce bunlar kadar değerli olan, sarsıntıya hazırlığın, sarsıntıya karşı yurttaşların can güvenliğini müdafaanın devletin birincil vazifesi olduğunun, sivil toplum tarafından daima olarak hatırlatılması, vurgulanması.
Deprem sırasında ve sonrasında sivil toplum kuruluşlarının, mahallî yönetimlerin çalışmalarını desteklemek ve koordine etmek, bu anlayışa, kapasiteye sahip bir kurumu oluşturmak da devletin vazifeleri ortasındadır. Zelzeleye karşı yurttaşlarını korumayan bir devlet, devleti yöneten otorite, asli yükümlülüklerinden en değerlisini yerine getiremiyor demektir.”