Nur Kaplan
ANKARA – Salgınla birlikte yaygınlaşan motokuryeliğe talep her geçen gün artıyor. Türk-İş’e nazaran Türkiye’de kayıtlı olarak çalışan 200 binin üzerinde motokurye bulunuyor. Yemek şirketlerinde, restoranlarda ve evrak kurye biçiminde hizmet veren binlerce çalışanın en temel sorunu teminatsız çalışma. Bunun yanı sıra motokuryeler uzun mesai saatleri, sürat baskısı, trafikte görmezden gelinme ve mobbing üzere bir dizi sorunla çaba ediyor.
KURYELER TEKRAR SAHNEDE: İŞ BIRAKMA HAREKETLERİ BAŞLADI
Birçok sorunun gölgesinde düşük artırıma karşı 2022 yılının ocak ayında Trendyol şirketinde esnaf kuryelik yapanlar günlerce hareket yaptı. Ülke geneline yayılan hareket dalgası dokumacılık, besin, perakende bölümüne sıçradı, kontak kapatma protestosu çalışanların taleplerinin kısmen kabul edilmesiyle sonlandı. Bu hareketlerin üzerinden tam bir yıl geçerken, TrendyolGO kuryeleri İstanbul ve Ankara’da tekrar iş bırakma aksiyonu gerçekleştiriyor.
2022 YILINDA 58 MOTOKURYE İŞ CİNAYETİNDE HAYATINI KAYBETTİ
Talepler çeşitli yollarla lisana getirilirken geçtiğimiz kasım ayında kurulan Kurye Hakları Derneği, motokuryelerin içinde bulunduğu problemleri ve buna karşı tahlil tekliflerini açıkladığı bir rapor yayımladı. Raporda, 2021 yılında en az 30, 2022 yılında ise 58 motokuryenin iş cinayetinde hayatını yitirdiği belirtildi.
Kurye Hakları Derneği’nin bilgilerine nazaran, hayatını kaybeden motokuryelerin büyük çoğunluğu 19-50 yaş aralığındayken, ömrünü yitiren kuryelerin yüzde 58’i küçük esnaf, yüzde 42’si ‘paket başı’ çalışan esnaf kuryelerden oluşuyor. Rapora nazaran motokuryeler talebin en fazla arttığı yaz aylarında hayatını kaybetti.
‘BİR GÜN MOTORDAN BAŞIMA BELA GELECEK’
Yaklaşık 15 yıldır motosiklet üzerinde kuryelik yapan Barış Şahin, mahalle ortasında bulunan bir restoranda günde 10 saat çalıştığını anlattı. Müsaadeli olduğu günlerde öteki bir işe gittiğini tabir eden Şahin, “Bir gün motordan başıma bela geleceğinin farkındayım. İki teker üstünde gidiyoruz, hayatımız bu kadar ucuz olmamalı” dedi. Şahin, şunları kaydetti:
“Motor üstünde rüzgârı yediğin vakit sabah kalkamıyorsun. Motokurye işi zati tehlikeli bir iş. İşverenler süratli gitmemiz için ruhsal baskı yapıyor. Müşteri de nasıl gelip gittiğimizi bilmediği için ‘hızlı gelsin’ diyor. Kolay kolay yapılacak bir iş değil. Buradan çıkmış olsak ne iş yapacağız bilmiyorum, elimizde yanlışsız düzgün bir meslek yok. Ben işverene para kazandırıyorum lakin benim ekipmanlarımı verirken dahi eli titriyor. Kendi kaskımla çalışıyorum. Montum yok. Bir işletmenin bunları sağlaması lazım. Ayakkabı, kask, mont ve pantolon üzere gereksinimler karşılanmalı. Kaza olsa bile mevt riskini minimuma indirmeleri gerekiyor. Rastgele bir kazada hasarı bir ömür taşıyoruz.”
‘HIZLI GİTMEDİĞİN VAKİT BU İŞİ YAPAMAZSIN’
Türkiye Kuryeler Platformu Temsilcisi ve 2006 yılından bu yana motokuryelik yapan İbrahim Yürük, yıllardır bu işi yapıyor olmasına rağmen hala ‘tehlikelerin’ önüne geçemediğini, her şirkette ve iş yerinde çalışma kaidelerinin farklı olduğunu söz etti. Uzun mesai saatleri sebebiyle kuryelerin reflekslerinde azalmaların yaşandığını ve kazaların arttığını anlatan Yürük, motosiklet güzel kullanılıyor olsa dahi dış etkenlerin kazalarda ve ölümlerde tesirli olduğunu söyledi. Yürük, şöyle devam etti:
“Hızlı gitmediğin vakit bu işi yapamazsın diyorlar. Bilhassa ‘Alevli Saatler’ denilen bir saat dilimi var. Prim başı veriliyor. Daha ikinci paketi teslim etmeden başka paketin haberi geliyor. Yetiştiremezsen puanın düşüyor. Müşteri 7 puan verince kurye işini kaybetmemek için daha süratli gitmek zorunda kalıyor. Bir araç sana vurduğu vakit kaporta sensin. Geçen gün ölen arkadaşımız bir kamyona çarpıyor. Kamyona çarpmak için ya uyuyor olmak ya da çok yorgun olmak lazım. Duran, büyük bir araca neden çarpılır?”
Türkiye Kuryeler Platformu Temsilcisi İbrahim Yürük ‘ÇALIŞMA BAKANI BİR GÜN BOYUNCA MOTOSİKLETİN ARDINA BİNSİN’
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın motokuryelik için çalışmalar yapması gerektiğinin altını çizen Yürük, işlerinin ‘Tehlikeli Meslekler Sınıfı’na dâhil edilmesi gerektiğini söyledi. Yürük, “Bu meslek hakkında bir çalışma yok. Toplumsal garantisi yok. Mesleksel yeterlilik dokümanı mecburî değil. Çalışma Bakanı bir gün boyunca motosikletin ardına binsin bakalım. Meclis’te bu işle ilgili tedbirler için çalışmalar olmalı, herkes yapmamalı” dedi.
‘BİR GÜN BENİM DE MEVT HABERİM GELECEK’
Kurye Hakları Derneği’nin idare şurası üyesi olan ve motokuryelik yapan Mesut Çeki, kuryeleri husus alan data ve tekliflerin olmaması nedeniyle rapor oluşturma muhtaçlığı hissettiklerini, tespit ettikleri ölümlerden çok daha fazlasını alanda gözlemlediklerini anlattı. Motokurye vefatlarında birinci derece sorumlunun Meclis olduğunu söyleyen Çeki, çok sayıda kuryenin ‘Bir gün benim de mevt haberim gelecek’ ruh halinde olduğunu söz etti.
Çeki, şunları lisana getirdi: “Şirketlerin siyasetleri, bu şirketlerin yaptıkları reklamları denetlemeyen bakanlıklar, küçük işletmeler, süratli hizmet almak isteyen ve puan yetkisi olan müşteriler, trafikte motorları görmeyen araçlar bütün bu döngüyü raporladık. Bu zincirin son halkasında biz varız. Kurye kuryeyle, kurye vakitle, vakit Azrail ile yarışıyor. Motokurye vefatları iş cinayetidir. Türkiye’de bu kadar mevtin yaşandığı lakin ‘Tehlikeli Meslekler Sınıfı’na alınmayan öbür bir iş kolu yok.”
Kurye Hakları Derneği’nin idare konseyi üyesi Mesut Çeki ‘ESNAF KURYELER 16 SAAT ÇALIŞABİLİYOR’
Son yıllarda mevsimlik çalışan kurye sayısının arttığını söz eden Çeki, esnaf kurye sayılarında da yükseliş olduğunu belirtti. Esnaf kuryelerin 16 saate yakın çalışabildiğini söyleyen Çeki, “Esnaf kuryelikte sabit bir maaş yok, gün içinde kaç paket atarsan o kadar paket parası alırsın. Bu formda para kazanacağını düşünen bir insan pakete saldırır. Tek bir kuryelik yok, tek bir kuryelik olmadığı için de tek bir tahlil de önerilemiyor. Yasa yapıcıların gelip bu işi görmesi lazım” dedi.
‘MESLEKİ YETERLİLİK EVRAKI ALMA ZARURİLİĞİ YOK’
Kurye Hakları Derneği’nin çalışmalarında bulunan Pamukkale Üniversitesi Araştırma Vazifelisi Erkan Kıdak, motosiklet ehliyetinin kurye işinde kâfi olduğunu, ‘Mesleki Yeterlilik Belgesi’ alma mecburiliği olmaması nedeniyle kurye sayısında her geçen gün artış olduğunu tabir etti. Kuryeliğin ‘Az Tehlikeli Meslekler Statüsü’nde bulunması sebebiyle mevt ya da kaza üzere olaylarda patronların sorumluluğu üzerinden çok daha kolay atabildiğini söyleyen Kıdak, şunları söyledi:
“E-ticaret hacmi geçtiğimiz yıllara nazaran artınca iş gücü de yükseldi. Restoranlar, şirketler, kuryelerin rekabeti artıyor. Müşteri yorumları da epeyce problemli bir alan. Kuryeler olumsuz yorumla karşılaşmamak için mümkün mertebe süratli ve sıcak götürüyorlar, bu da inançsız davranışlara yol açıyor. Düzenleme olmadığı için rastgele bir kazada şirketler kontrolden ve bakanlık kontrolünden daha kolay arınabiliyorlar.”
Pamukkale Üniversitesi Araştırma Vazifelisi Erkan Kıdak ‘GEÇEN YILKİ HAREKET DALGASI KAPIDA’
Kuryelerin istihdam statülerinin netleşmesi gerektiğini söz eden Kıdak, esnaf kuryelerin personel statüsüne geçirilmesini ve kuryeliğin ‘Tehlikeli Meslekler Sınıfı’na alınması gerektiğini söyledi. Karayolları Trafik Kanunu ve Türk Ceza Kanunu’nda düzenlemeler yapılarak caydırıcı önlemler getirilmesinin talep edildiğini belirten Kıdak, son iki gündür İstanbul ve Ankara’da hakları için kontak kapatma hareketi yapan çalışanlara dair şunları kaydetti:
“Geçen yıl emekçiler artırım aldıktan sonra hareket yokmuş üzere görünse de bir huzursuzluk ve hoşnutsuzluk durumu kendisini devam ettirdi. Bugün bu tekrar dışa vurdu. Alım gücünün azalmasına bağlı olarak hayat şartları ağırlaştı. Bu durum geçen yıldan bu yana değişmedi, üstelik artarak devam etti. Bu noktadan bakınca geçen yılki dalganın kapıda olduğunu düşünüyorum.”