Türkiye adım adım cumhurbaşkanı ve TBMM seçimlerine giderken, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın adaylığına ait tartışmalar sürüyor. TBMM Lideri ve Adalet Bakanı Erdoğan’ın aday olabileceğini düşünüyor. Anayasa hukuku profesörleri ise aksi görüşte.
Anayasa’nın 101’inci unsurunda “Bir kimse en fazla iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilir” deniyor.
Bu husustan hareketle Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçimler için 14 Mayıs’ı işaret etmesi sonrası üçüncü sefer aday olup olamayacağı tartışmalarını tekrar başladı. Lakin TBMM Lideri Mustafa Şentop ve Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin birinci Cumhurbaşkanı olarak 2018’de seçildiğini ve bu yılki seçimin ise ikinci olacağını belirterek Erdoğan’ın tekrar aday olabileceğini öne sürüyor.
DW Türkçe’den Alican Uludağ’ın haberine göre anayasaya hukukçuları ise Erdoğan’ın ikinci sefer aday olması için TBMM’nin erken seçim kararı alması gerektiği, “Aksi durumda aday olamaz” yorumunu yaptı.
2007’DE İKİ KERE SEÇİLME SONU GETİRİLDİ
Anayasa’ya nazaran 2007 yılına kadar cumhurbaşkanı seçimi direkt TBMM tarafından yapılıyordu. Yedi yıllığına, bir kereliğine seçilen ve tarafsız bir pozisyonda olan cumhurbaşkanı ikinci kez aday olamıyordu. Lakin 2007’de Abdullah Gül’ün adaylığı sürecinde yaşanan 367 krizi üzerine anayasa değişikliği yapılarak cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi uygulamasına gidildi. Misyon müddeti beş yıla indirilen cumhurbaşkanına iki kere seçilme hakkı getirildi.
TBMM tarafından yedi yıllığına cumhurbaşkanı seçilen son isim olan Abdullah Gül’ün vazife mühleti 2014’te doldu. Parlamenter sistemin uygulandığı bu periyotta Erdoğan, 2014 yılında halk tarafından seçilen birinci Cumhurbaşkanı oldu.
Erdoğan’ın vazife mühletinin dolmasına iki yıl kalmışken 16 Nisan 2017’de yapılan anayasa değişikliği referandumunda başbakanlık kaldırılarak yerine Cumhurbaşkanı Hükümet Sistemi getirildi. Anayasa değişikliği kapsamında cumhurbaşkanının yetkileri artırıldı, cumhurbaşkanı seçimi kaideleri ise değişmedi. Anayasanın 101’inci hususunda bu durum “Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları ortasından, direkt halk tarafından seçilir. Cumhurbaşkanının misyon mühleti beş yıldır. Bir kimse en fazla iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilir” formunda yer aldı.
Anayasanın 116’ıncı unsurunun üçüncü fıkrasında ise “Cumhurbaşkanının ikinci devrinde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir sefer daha aday olabilir” düzenlemesi getirildi. Bunun için TBMM’nin üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla, yani 360 milletvekilinin seçimlerin yenilenmesine karar vermesi gerekiyor.
2018’DE İKİNCİ DEFA CUMHURBAŞKANI SEÇİLDİ
2014’te beş yıllığına seçilen Erdoğan’ın misyon mühleti olağan kaidelerde 2019’da doluyordu. Lakin iktidar, 16 Nisan 2017 Referandumu’nda kabul edilen anayasa değişikliklerini hayata geçirme gerekçesiyle seçimleri bir yıl öne çekti. Erdoğan, 24 Haziran 2018 tarihinde yapılan seçimlerde halk tarafından ikinci sefer Cumhurbaşkanı seçildi ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi fiilen başlamış oldu.
Muhalefet ise artık Erdoğan’ın 2014 ve 2018 yıllarında iki sefer Cumhurbaşkanı seçildiğini belirterek 2023’te üçüncü defa cumhurbaşkanı adayı olamayacağı görüşünü savunuyor. Başta TBMM Lideri Mustafa Şentop ve iktidar sözcüleri ise buna karşı çıkıyor.
Şentop, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2014’te cumhurbaşkanı seçildiğini, buna imkan veren Anayasa’nın 101’inci hususunun Nisan 2018’de yürürlükten kalktığını belirterek Erdoğan’ın yürürlükten kalkan unsura nazaran bir sefer seçildiğini savundu. Şentop, “Nisan 2018’de yeni bir unsur yürürlüğe geldi. O husus ‘İki defa seçilebilir’ diyor. O hususa nazaran bir defa seçildi. İki kere seçilmeyi yine yürürlüğe koymuş. Bu kararın yenilenmesi bütün vatandaşlara olduğu üzere Sayın Cumhurbaşkanı’na da tekrar aday olma ve seçilme hakkını iki kere tanımıştır” değerlendirmesini yaptı.
KORKUT KANADOĞLU: TEK ŞART MECLİS’İN SEÇİMLERİ YENİLEMESİ
Peki bahsin uzmanı olan anayasa hukukçuları Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı adaylığı tartışmasına nasıl bakıyor?
İstanbul Okan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı, Anayasa Hukukçusu Prof. Dr. Korkut Kanadoğlu, Anayasa’nın 101’inci hususuna nazaran bir kimsenin kural olarak en fazla iki sefer cumhurbaşkanı seçilebildiğini anımsattı. Bu kuralın tek istisnasının TBMM tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi olduğunu belirten Kanadoğlu, şöyle devam etti:
“Zira iki sefer cumhurbaşkanı seçilen bir kişinin tekrar cumhurbaşkanı adayı olabilmesi lakin Anayasa’nın 116. hususu uyarınca TBMM’nin en az 3/5 çoğunlukla seçimleri yenilemesine bağlıdır. İkinci devrinde olan bir cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde ise tekrar aday olamayacağı açıktır.”
‘ANAYASA’YA KARŞI HİLEDİR’
Bazı hukukçu ve siyasetçilerin 2017 Anayasa değişikliğiyle parlamenter rejimden öteki bir siyasal rejime geçilmesi sebebiyle cumhurbaşkanının misyon periyodunun hesaplanmasında 2018 seçimlerini baz almalarını “hatalı” olarak gören Kanadoğlu, buna ait değerlendirmesini şöyle yaptı:
“2017 Anayasa değişikliklerinde ‘parlamenter rejimin Cumhurbaşkanı’ yahut ‘başkanlık rejiminin Cumhurbaşkanı’ formunda ikili bir ayrıma gidilmediği üzere mevcut cumhurbaşkanını ayrı tutacak süreksiz bir unsura de yer verilmemiştir. Gerek seçilme nitelikleri gerek misyon mühleti ve gerekse seçilme formuna ait rastgele bir değişiklik yapılmayan cumhurbaşkanının yetkilerinin artırılması ya da azaltılması yoluyla vazife mühleti hududunun aşılabileceği savı Anayasa’ya karşı hiledir ve demokratik hukuk devleti prensibini ihlal eder.”
‘YSK’NİN VERECEĞİ KARARA AİT BİR İPUCU’
Kanadoğlu, cumhurbaşkanı adaylık müracaatlarına ait kesin kararı verecek olan YSK’nin, 2018 Cumhurbaşkanı seçimi sonucuna ait birinci kararında Erdoğan’ı 13’üncü Cumhurbaşkanı olarak nitelendirdiğine, lakin 954 No’lu Kararı ile ilgili bu karardan “13’üncü” ibaresinin kaldırılmasına ve tutanağın buna nazaran düzenlenmesine karar verdiğine işaret etti. Üstelik YSK’nin bu değişikliğin münasebetini ortaya koymaktan da kaçındığını belirten Kanadoğlu, “Bu değişiklik, YSK’nin mevcut cumhurbaşkanının aday olup olamayacağına ait vereceği karara dönük bir ipucu olarak görülebilir” görüşünü lisana getirdi.
Kanadoğlu, benzeri bir durumun Cumhurbaşkanlığı internet sitesinin “Cumhurbaşkanlarımız” listesinde Erdoğan isminin bulunmaması ve biyografisinde kendisinden “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’nin birinci Cumhurbaşkanı” olarak bahsedilmesinde de yaşandığını belirterek “Bu cins değerlendirmeler Anayasa’nın üstte belirtilen açık kararlarına karşıtlık teşkil eder. Sonuç prestijiyle mevcut Cumhurbaşkanının tekrar aday olabilmesinin tek şartı Meclis’in seçimleri yenileme kararı almasıdır” dedi.
ŞULE ÖZSOY BOYUNSUZ: KURAL 2017’DE DEĞİL 2007’DE GETİRİLMİŞTİR
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Şule Özsoy Boyunsuz da cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesine yönelik 5678 sayılı ve 31 Mayıs 2007 tarihli Anayasa Değişikliği Hakkındaki Kanun ile “Cumhurbaşkanının vazife müddeti beş yıldır. Bir kimse en fazla iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralının Anayasa’nın 101’inci unsuruna eklendiğini anlattı.
6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun da 19 Ocak 2012 tarihinde düzenlemeyi motamot tekrarladığını anımsatan Boyunsuz, şöyle konuştu: “6771 sayılı 2017 tarihli Anayasa Değişikliği Hakkındaki Kanunun ile cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmek hedefiyle birçok husus yine düzenlense de 101.maddedeki misyon müddeti ve periyot sonuna ait karar motamot bırakılmıştır. Gerçekten karar 2017 değişiklikleri ile gelmediği için, doğal olarak 6771 sayılı Kanun’un münasebetinde de bu kurala ait bir açıklamaya rastlanılmamaktadır. Demek ki bu düzenleme Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne mahsus değildir. Özet olarak periyot müddeti sonunun 2017 prestijiyle başlayacağına ait savlar hukuken geçerli sayılamaz. Çünkü, kural 2017 de değil 2007’de getirilmiştir.”
2017 değişiklikleri sırasında mevcut cumhurbaşkanının bir evvelki devrinin sayılmayacağına ait bir geçiş düzenlemesinin yapılmadığını belirten anayasa hukukçusu Boyunsuz, “Yani Anayasa’da, daha evvel vazife yapan cumhurbaşkanları için periyot hududunun hangi tarihten başlanılarak hesaplanılacağına ait özel, süreksiz bir düzenleme bulunmamaktadır. Bahsedilen kurala ait istisna fakat bir süreksiz geçiş düzenlemesiyle getirilebilirdi. Bu yok olduğuna nazaran, geçmiş cumhurbaşkanları da dâhil tüm vatandaşlar aday gösterildikleri tarihte yapılacak bir hesaplamayla mevcut karara tabidirler” dedi.
‘AKADEMİK FİKİRLER ANAYASA KARARININ ÜSTÜNE KONULAMAZ’
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde vazife mühleti hududunun iki devir olduğunu belirten Boyunsuz, “daha evvelki hükümet sistemlerinde yapılan misyonlar sayılmamalıdır” tezine ise şu cevabı verdi:
“Görev mühleti ve yetkilerin birlikte yenilendiği mantığına dayanan bu argümanı destekleyecek açık bir karar mevcut değildir. Hiç kimse kendi akademik kanısını anayasanın açık kararının üstüne koyamaz. Hukuk normları okunduklarında taşıdıkları açık mana görmezden gelinerek yorumlanmaz. Fakat bir mana meçhullüğü halinde normun hedefi dikkate alınarak lafzının manalandırılması yoluna gidilebilir.”
“Kaldı ki; devir mühleti sonu, halk tarafından seçilmiş olmanın verebileceği kuvvetli tesire, iktidarın şahsileşmesi tehlikesine karşı düşünülmüştür” diyen Boyunsuz, bu sebeple de periyot mühleti hududunun cumhurbaşkanını halkın seçeceği düzenlemesiyle geldiğini kaydetti. Boyunsuz, şunları kaydetti:
“Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği lakin yetkilerinin çok değiştiği birçok hükümet sisteminde benzeri periyot sonları mevcuttur. Başkanlık, yarı başkanlık hatta cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği parlamenter sistemlerde vazife mühletini sınırlamak, iktidarın kişiselleşmesine karşı epeyce yaygın olarak kullanılan bir formüldür. Bir hükümet sisteminde gerekli olup öbüründe gerekli olmayan bir düzenleme olarak görülemez. İki periyot kuralının tek istisnası ise AY 116/3.md ile getirilmiştir. Kendi iradesi dışında seçimler yenilenirse ve cumhurbaşkanı da ikinci devrindeyse bir kere daha seçimlere katılabilir.”
Boyunsuz, Anayasa Mahkemesi’nin 2012 tarihli kararıyla rastgele geçiş kararı konulmadığı takdirde iki devir kuralının eski ve yeni cumhurbaşkanları için hem bir hak hem de bir vazife sonu olduğunu kuşku götürmeyecek halde tespit ettiğini kaydetti.
NECMİ YÜZBAŞIOĞLU: ADAY OLMAMALI
Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ve anayasa hukukçusu Prof. Dr. Necmi Yüzbaşıoğlu da Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığı adaylığı konusunda iki yorumun öne çıktığını kaydetti. Anayasanın 101’inci unsurunun tek başına temel alınması durumunda Erdoğan’ın tekrar aday olamayacağını belirten Yüzbaşıoğlu, “Buna lafzi/sözel yorumdur. Bir kimse dediğine nazaran, evvelce cumhurbaşkanı olanlar da bu kurala tabidir. Anayasa değişikliği yapıldığı sırada vazifedeki cumhurbaşkanı için ahenk kararı konulması gerekirdi. Aslında anayasa koyucu, anayasaya süreksiz karar de koymamış. Bu maddeyi okursanız çok açık” dedi.
İkinci yorumun ise statü hukuku olduğuna işaret eden Yüzbaşıoğlu, buna nazaran Erdoğan’ın yine aday olabileceği görüşünün savunulduğunu belirtti. 2007’deki anayasa değişikliğinde cumhurbaşkanına ait yemin hariç bütün unsurlarının değiştirildiğini belirten Yüzbaşıoğlu, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Eskiden tarafsız cumhurbaşkanı statüsü vardı. Yetkisiz, sorumsuz, hakem sıfatında bir cumhurbaşkanı vazife yapıyordu. 2007’deki değişiklikle birlikte yeni bir statü geldi. Münasebetiyle nereden baktığımıza bağlı. Bunu yeni bir sistem olarak kabul edersek, 5+5’tir vazife müddeti. Parlamenter sisteminin tarafsız cumhurbaşkanı sıfatıyla, halkın seçtiği cumhurbaşkanı statüsü farklı. 2007’yi yeni statüyü kabul edebilir.”
“Cumhurbaşkanı tekrar aday olabilir” denildiğinde bu bahiste bir tartışma yaşanacağını anımsatan Yüzbaşoğlu, “Bu da cumhurbaşkanının legalliği açısından tartışma yaratacaktır. Tekrar seçilebilir çok rahat söylenebilecek bir yorum değildir. Anayasaya terslik telaffuzunun doğruluk hissesi var. Bu türlü bir tartışma kabul edilebilir değil cumhurbaşkanının legalliği açısından. Cumhurbaşkanının durumunu en ufak tartışmaya açmaması gerekir. Bu nedenle cumhurbaşkanının tekrar aday olmaması gerekir” değerlendirmesini yaptı.
Yüzbaşıoğlu, “statü hukuku” açısından bahse bakıldığında ise Anayasa Mahkemesi’nin 2012 tarihli bir kararını örnek gösterdi.
AYM’NİN GÜL DEVRİNDEKİ MİSYON HUDUDU KARARI
Yüzbaşıoğlu’nun işaret ettiği karara nazaran Abdullah Gül, 2007’de yürürlükte olan anayasaya nazaran bir seferliğine yedi yıllığına cumhurbaşkanı seçildi. Lakin kısa müddet sonra anayasa değişikliği yapılarak cumhurbaşkanının halkın seçmesi ve misyon müddetinin beş yıla düşürülerek iki sefer seçilmesinin önü açıldı. Lakin o devir TBMM’de kabul edilen Cumhurbaşkanı Seçim Kanunu’nun süreksiz 1’inci hususuyla “11’inci Cumhurbaşkanı’nın misyon mühleti yedi yıldır. 31 Mayıs 2007 tarihli ve 5678 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Birtakım Unsurlarında Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten evvel seçilen Cumhurbaşkanları, iki kere seçilememeleri kuralı dâhil Anayasa’nın değişiklik öncesi kararlarına tabidir” kararı getirildi. Böylelikle Abdullah Gül’ün ikinci defa adaylığının önü kapatılmak istendi. Anayasa Mahkemesi, açılan iptal davasında Gül’e ikinci sefer seçilme yasağı getiren kuralı iptal etti. Mahkeme, cumhurbaşkanının misyon mühletinin 5 yıla düşürülmesine rağmen Gül’ün misyon müddetinin de eski düzenlemeye nazaran yedi yıl olduğunu kabul ederek “11’inci Cumhurbaşkanı’nın vazife müddeti yedi yıldır” kararının iptal talebini reddetti.
Yüzbaşıoğlu, AYM’nin Abdullah Gül devrindeki kararında tekrar seçilme konusunda yedi yıl “statü hukuku”nun uyguladığını kaydederek “Böylece Abdullah Gül’ün önünü açan bir karar verdi” dedi. Yüzbaşıoğlu, “Statü yorumu, kamu hukuku statü hukukudur. Bir garantidir. Ancak yani bir kimse dediğine nazaran, anayasanın kararına bakarım, evvelce de seçileni süreksiz kararla bunu başka tutmadığına nazaran iki defa seçilemez kuralına tabidir. Aday olamaz diyebilir. İki ihtimal de var. Fakat bu türlü bir tartışmanın içinde cumhurbaşkanının aday olmaması gerekir” değerlendirmesini yaptı. Yüzbaşıoğlu, iki devir sınırlamasının bir hedefi olduğunu, uzun süren iktidarların kirlendiğini, kibirlendiğini, yozlaştığını ve mental zehirlenme yaşadığının bilimsel çalışmalarla ispatlandığını vurguladı. (HABER MERKEZİ)