Ekonomik şartlar, dünyanın her yerinde olduğu üzere Türkiye’de de regl eserlerine erişimi zorlaştırıyor. Uzmanlar, bilhassa toplumdaki kırılgan kümelere menstrüel materyallere erişimin fiyatsız sağlanması gerektiğini lisana getiriyor.
“Regl yoksulluğu” pandemi periyodunda sıklıkla söylem edilen bir kavram olarak karşımıza çıkmaya başladı. Derin Yoksulluk Ağı’nın geçen sene yayınladığı “Pandemi Devrinde Derin Yoksulluk ve Haklara Erişim” raporu, pandemide derin yoksulluk deneyimleyen 103 hanenin yüzde 82’sinin rastgele bir yardım almadan hijyenik pede erişemediğini ortaya koymuştu.
“Regl yoksulluğu” kavramı literatürde, “regl devrinde hijyenik ped, tampon üzere menstrüel eserlerin yanı sıra pak su, tuvalet yahut oda üzere temel gereksinimlere erişememe sorunu” olarak söz ediliyor. İlayda Eskitaşçıoğlu ve Bahar Aldanmaz Fidan’ın kurucusu olduğu, 2017 yılından bu yana faaliyet gösteren Konuşmamız Gerek Derneği, regl yoksulluğu ve tabusu ile uğraş ediyor.
“Bakkallarda en çok veresiye alınan eserlerden biri hijyenik ped”
Konuşmamız Gerek Derneği tarafından Ağustos ayında yayınlanan “Türkiye’de Regl Yoksulluğu Araştırması”na katılan 4 bin 108 kişinin yalnızca yüzde 26,4’ü menstrüel eserleri satın alırken hiçbir vakit zorluk yaşamadığını belirtti. Yüzde 42,5’i nadiren zorluk yaşadığını, yüzde 22,6’sı sıklıkla zorluk yaşadığını, yüzde 8,5’i ise her vakit zorluk yaşadığını lisana getirdi. Tıpkı araştırmada iştirakçilerin yüzde 21,1’i sabuna, yüzde 16,3’ü pak suya, yüzde 31,8’i çöp kutusuna her vakit erişemediklerini söyledi.
Türkiye’de hijyenik ped ve tamponlara uygulanan vergi oranı Mart ayında yüzde 18’den yüzde 8’e düşürüldü lakin Konuşmamız Gerek Derneği’nin raporunda, “Vergi indirimi, menstrüel eser fiyatlarına bariz bir biçimde yansımadı” deniliyor. İlayda Taşçıoğlu, saha müşahedelerini şöyle aktarıyor:
“Mahalle bakkallarında en çok veresiye en çok alınan eserlerden biri, hijyenik ped. Her vakit paket olarak değil, taneyle de satılabiliyor.”
“Daha ucuz olduğu için bebek bezi kullanıyorum”
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) Türkiye tarafından bugün kamuoyu ile paylaşılan “Türkiye’deki Mülteci Bayanlar ve Kız Çocuklarında Menstrüel Hijyen Yönetimi” raporuna nazaran ise 10 bayandan 5’i ve 10 kız çocuğundan 7’si regl periyotlarında kâfi ölçüde hijyenik esere sahip olma konusunda endişe duyuyor. UNFPA Türkiye Temsilci Yardımcısı Zeynep Başarankut Kan, alım gücü kısıtlı olanlar için menstrüel eserlerin “lüks” haline geldiğini söylüyor.
“Özellikle mülteciler, mevsimlik tarım emekçileri, yoksulluk sonu altında yaşayan kümeler menstrüel hijyen eserlerine ulaşamıyor, bilgi alamıyorlar. Araştırmamız her iki bayandan birinin çok değerli olduğu için hijyenik regl eserlerine ulaşamadığını gösteriyor. Bunun yerine peçete, bez, pamuk, çocuk bezi, kumaş kullanıyorlar.”
Araştırmaya katılanların yüzde 22’si rastgele bir adet periyodunda bez kullandığını belirtirken, yüzde 58’i bezleri adet periyodunda kullanılmak üzere satın aldığını, yüzde 37’si ise adet periyodunda kullandıkları bezin daha evvel başka bir maksatla (kıyafet, çarşaf, örtü vb.) kullanılmış olduğunu lisana getirdi.
Rapora nazaran, imkân olduğunda en çok tercih edilen materyal, tek kullanımlık ped. Lakin araştırma, iştirakçilerin kıymetli olmaları nedeniyle pede erişmekte zorluk çektiklerini ortaya koyuyor. Pahalılık nedeniyle bebek bezi kullananlar var. Raporda anlatımına yer verilen Suriyeli bir bayan, “Bebek bezi kullanıyorum. Fiyatı farklı, daha ucuz. Daha da büyük olduğundan keserek kullanıyorum. Lakin kızlarım bebek bezi istemiyorlar” diyor. Öbür bir Suriyeli mülteci ise ulaşabildiğinde ped kullandığını belirterek, “Maddi durumumuz düzgün olmadığından kumaş ya da pamuk kesiyorum” diye konuşuyor.
“Ücretsiz erişim önemli”
“Regl yoksulluğu”nun “Bilgi, materyal ve hijyen imkanlarının rastgele birinde mevcut olan kısıtlılık” olarak tabir edildiğini vurgulayan UNFPA raporu, hijyenik pedlere erişim sırasında hissedilen toplumsal baskılara da yer veriyor. Mülteci bir bayanın, “Eğer erkek satıyorsa, utanırım, çocuk bezi isterim” kelamları, toplumsal baskının yarattığı sonuçlara bir örnek.
DW Türkçe’ye konuşan İlayda Eskitaşçıoğlu da regl yoksulluğu kavramının kapsamına dikkat çekerek, “Regl bakımını düşündüğünüz vakit, pak suya, pak tuvalete, çöp kutusuna ya da kapalı, inançlı alana erişemeyenleri de düşünmek zorundayız” diyor. Kamusal siyasetlerde reglin görünmez kılındığını lisana getirerek, “Regli teknik tabirlerle açıklamak dışında, regl bakımını konuşmalıyız. Müfredata dahil edilmiyor” diye ekliyor. UNFPA Türkiye Temsilci Yardımcısı Zeynep Başarankut Kan da menstrüel sıhhatin kamu nezdinde temel bir sıhhat hakkı olduğunun kabul edilmesi gerektiğini belirtiyor.
“Kırılgan kümelerin hem bilgiye hem de bu materyallere erişiminin sağlanması çok değerli. İskoçya örneğindeki üzere fiyatsız bir halde eriştirilmesi çok kıymetli.”
Ağustos ayında kamu kurumlarının menstrüel eserleri fiyatsız sunmasını sağlayan “Regl Eserleri Yasası”nı hayata geçiren İskoçya, dünyada bir birincisi gerçekleştirmişti. Türkiye’de de regl eserlerinin fiyatsız sağlanması için kanun teklifleri sunulmuştu.
Burcu Karakaş