Doğu Anadolu Fayı’nın, Pazarcık fay kolunun tarihi kayıtlara nazaran en son 1513 yılında kırıldığı düşünülüyor. Fay hafriyatında yapılan tarihlendirme tahlilinin sonu çıktığında bu bilgi katılaşmış olacak.
İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Dr. Öğretim Üyesi Gülsen Uçarkuş, TÜBİTAK’ın Doğu Anadolu Fay Zonu, Pazarcık Fay Segmentinin Zelzele Aktivitesinin Gölbaşı Havzası Göllerinde Çoklu Parametre Prosedürlerle Belirlenmesi Projesi kapsamında Adıyaman’ın Gölbaşı ilçesinde yaptıkları çalışmalar hakkında değerlendirmelerde bulundu.
Uçarkuş, İstanbul Teknik Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Fırat Üniversitesi’nden takım arkadaşlarıyla birlikte Eylül 2022’de TÜBİTAK’ın özel daveti ile alana çıktıklarını söyledi.
Amaçlarının Pazarcık fayı üzerinde yaşanmış eski zelzeleleri tarihlendirmek olduğunu aktaran Uçarkuş, “Hem gölde karotlarla sondajlar yaparak hem de karada hafriyatlar yaparak disiplinli bir çalışma süreci yürütüyorduk. Gölbaşı’nda fayı çok hassas haritaladığımız bir alanda birinci kazımızı yaptık. Yaşanan bir evvelki zelzelenin yerini bulduk. 4 ay sonra Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar meydana geldi. Yüzey kırığını haritalamaya gittiğimizde kırığın bizim yaptığımız kazıyı kesip geçtiğini hatta 5 metre yer değiştirdiğini gördük.” tabirlerini kullandı.
“FAYIN ZELZELE ÜRETME KARAKTERİNİ ANLAMAYA ÇALIŞTIK”
Uçarkuş, projeleri ile fayın zelzele üretme karakterini anlamaya çalıştıklarını vurgulayarak, şu bilgileri paylaştı:
“Proje devam ederken zelzele meydana geldiği ve fay kırıldığı için çalışmamız hayli ilerledi. Fay kırığında yaptığımız hafriyatlar ve gölde gerçekleştireceğimiz ek çalışmalar ile fay üzerinde meydana gelmiş eski zelzelelerin birçoğuna ulaşacağız. Biz bu fayın ne aralıklarla kırıldığını anlamış olacağız. Burada çıkacak bilimsel bulgular çok kıymetli.
Çünkü bu kadar büyük ölçekli sarsıntılar bu fay üzerinde bir insanın ömründe görebileceği sıklıkla yaşanmıyor. Fay üzerinde hassas haritalama çok değerli. Harita Genel Komutanlığı’nın bize sağladığı yüksek sayısal topoğrafik modeller ve yüksek çözünürlüklü uydu imajlarını kullanarak çok daha hassas fayları görüntüleyip haritalayabiliyoruz.”
“FAY TARAFINDAN KESİLDİĞİNİ GÖRDÜK”
“Hassas haritalandırmada gerek doğal gaz boru çizgilerinin gerek içme suyu sınırlarının fay tarafından kesildiğini gördük. ” yorumunu yapan Uçarkuş, “Deprem esnasında da bu çizgilerde hasarlar oluştu. Hassas haritalama sonucunda bu riskleri gidermek mümkün. Tedbirler ve mühendislik çalışmaları ile riskler azaltılabilir. Sarsıntı ile bu fay kırıldı ancak zelzele üretmeden bu fay asismik halde kaymaya devam edecek. 1999 zelzelesinden sonra da kaymalar devam etmişti.” dedi.
Altyapının hasar görmeye devam edeceğini belirten Uçarkuş, temel alt yapıları eskisi üzere onarmamak gerektiğini ve kaymaya karşı raylı mühendislik sistemleri ile muhafaza altına almak gerektiğini söz etti ve “Yeni planlamalarda da fay zonundan uzak durmak gerekiyor.” dedi.
TÜBİTAK tarafından yönetilen data üreten bu projelerden farklı kurumların faydalanması gerektiğini tabir eden Uçarkuş, “Afet, imar ve risk planları bu bilgiler çerçevesinde ele alınmalı. Örneğin, Adıyaman Gölbaşı. Burası aslında sulak bir alan yani bir tarım toprağı. İlçenin yüzde 70’inin hasar gördüğünü biliyoruz. Bu alanları doğal haline geri bırakmak gerekiyor. Tabiattaki fonksiyonuna geri dönecek. Yerleşimlerimizi de faydan sakınacak formda biraz daha temel kayaların üzerine tekrar yapılandıracağız. Halk yaşadığı bölgeden ayrılmak istemeyebilir ama zelzele artık burada olmaz diye düşünmemek gerekiyor. Bu sefer zelzele üretmeyen hareketlerle orada alt yapı sorunları ile baş başa kalacaklar. Zirvelere yerleşmek o bölgeyi terk etmek manasına gelmez. O bölge fonksiyonuna uygun kullanılıp tekrar yaşatılabilir.” halinde konuştu.
“AFET SONRASINA DEĞİL AFET ÖNCESİ PLANLAMALARA ODAKLANMALI”
Gölbaşı bölgesinde mevcut verilen ışığında hafriyata başlayıp bundan evvel yaşanan sarsıntının bilgilerine ulaştıklarını bildiren Uçarkuş, “Depremden yalnızca 4 ay evvel hafriyata başlayıp 2023 zelzelesi öncesinde yaşanan sarsıntının bilgilerine eriştik ve kazıyı kapattık.” dedi.
Uçarkuş, “Depremle birlikte gördük ki yeniden tıpkı yer kırılmıştı. Bir evvelki zelzelenin nerede kırıldığını bulma noktasında yaptığımız tespit doğrulanmış oldu. Bu dünyada 2 kez daha yaşanmış. İtalya ve Yeni Zelanda’da bu türlü bir çalışma var.” diye konuştu.
“AYRI FARKLI SARSINTILAR ÜRETİYOR”
Uçarkuş, Kuzey Anadolu fayında çok daha uzun vakittir ve sayıca daha fazla bu tip bilimsel çalışmaların yapıldığını belirterek, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Beklenen Marmara Sarsıntısına yönelik çalışmalarda Doğu Anadolu Fayında elde ettiğimiz bu bilgilere ulaşıldı. Nerelerde sismik boşlukların olduğuna dair yahut sarsıntı tekrarlama aralıklarının ne kadar olduğuna dair daha fazla hakimiyetimiz var. Marmara’da en büyük avantajımız İstanbul’un uzun tarihî geçmişi. Yalnızca son 500 yıla baktığımızda 1509, 1576, 1894, 1912 sarsıntıların varlığını biliyoruz.
Marmara’nın içindeki faylar münferit olarak tek başlarına kırılıp sarsıntı üretiyor. Tek bir fay kırılmıyor farklı fay sistemleri başka farklı zelzeleler üretiyor. Artık İstanbul’da sarsıntı olacak mı sorusunu sormak anlamsız. Sarsıntılara karşı alınacak tedbirlere odaklanmalıyız. Afet sonrası planlamalara değil afet öncesi planlamaya odaklanmalıyız. İmkanımız ve vaktimiz varken yapı stokunu sağlamlaştırmamız gerekiyor.”