İZMİR – Nâzım Hikmet, Orhan Kemal, Ahmed Arif ve Hasan Hüseyin Korkmazgil “Üç Kırmızı Gül Dalı” isimli epik oratoryoda bir ortaya geldi. “Üç Kırmızı Gül Dalı” oratoryosunu ve “epik oratoryo” formunu Barış Yıldırım, Murat Mengirkaon ve Latif Tiftikçi ile konuştuk.
Sadece müzik söyleyip sahneden inmek istemediklerini belirten Murat Mengirkaon, merkezinde müziklerin olduğu bir anlatı metodunun peşinde olduklarını söz ederek, “Epik oratoryo kavramının inşa süreci bu türlü oluştu. Bu kavramın bir yabancılığı, soğukluğu var, fakat bu kimseyi yanıltmasın. Sahnede gördüğünüz her şey olabildiğince bize, buralara ilişkin. Tıpkı vakitte yesyeni, alışılmadık…” diyor.
‘KONSER FORMUNUN KISITLARI ÜZERİNE DÜŞÜNMEYE BAŞLAMIŞTIK’
‘Epik oratoryo’ formu nasıl doğdu?
Murat Mengirkaon: 2021 yılı sonbaharında bu proje için bir ortaya geldik. Bunun çok kolay bir nedeni vardı; yaptığımız müzikleri bizi tanıyan, dinleyen insanlara sunacağımız bir dinleti düşüncesi… Dinleti sonrası oluşan sorular, karşılık arayışları bizi Geniş Merdiven Orkestra oluşumuna ve birinci projemiz “Ezgili Dünya”ya götürdü. Birinci iki konserle birlikte sahneleme konusunda arayışlarımız netleşmeye başladı. Açıkçası biz yalnızca müzikleri art geriye söyleyip sahneden inmek istemiyorduk. Merkezinde müziklerin olduğu bir anlatı prosedürünün peşindeydik. Geride bu mevzuda pahalı çalışmalar üretmiş müzisyen, tiyatrocu, sanatçı, aydın, düşün insanlarımız vardı. Sahnemizin hudutları bizim ufkumuz olan bir harman yeriydi.
Epik Oratoryo kavramının inşa süreci bu türlü oluştu. Bu kavramın bir yabancılığı, soğukluğu var, fakat bu kimseyi yanıltmasın. Sahnede gördüğünüz her şey olabildiğince bize, buralara ilişkin. Birebir vakitte yesyeni, alışılmadık…
Barış Yıldırım: Murat Mengirkaon’la birebir kentte bir ortaya gelip de müzik çalışmalarımızı Geniş Merdiven Orkestra eşliğinde sürdürme yoluna girdiğimiz andan itibaren konser formunun kısıtları üzerine düşünmeye başlamıştık. Sanatkarlar çoklukla sahneye çıktıklarında en sevilen müziklerini söyleyip iniyorlar. Biraz konuşkan biriyse ortada kimi anılarını anlatıyor, birkaç kelam ediyor. Fakat bu hem repertuarı daraltıyor hem de daha kapsamlı bir kelam söylemek için uygun bir ortam sağlamıyor.
‘YENİ BİR FORM LAKİN BİR KÖKLERİ DAİMA BİZİMLEYDİ’
19 Ocak’ta İzmir NHKM’de Üç Kırmızı Gül Kolu ismini verdiğiniz epik oratoryoyu sergileyeceksiniz. “Epik oratoryo” yeni bir form, okurlarımızın zihninde yaptığınız işin canlanması için epik oratoryolarınızı nasıl tanım edersiniz?
Barış Yıldırım: Sahnede hem bir konser hem bir dramatik eser izleyeceksiniz. Lakin bu, müzikli oyunlar üzere asıl olarak tiyatronun; müziklerin ortasında şiirlerin okunduğu, sanatkarların anılarını anlattığı konserler üzere müziğin baskın olduğu bir form değil. Yani mutat bir konserden daha çok müzik söylüyoruz, rastgele bir oyun kadar da sahnemiz var. Yirmiye yakın müziğimiz ve sahnemiz var. Hatta 19 Ocak’ta Nâzım Hikmet’in doğum günü anısına sergileyeceğimiz “Üç Kırmızı Gül Dalı” daha da dolu olacak. Çünkü vefat yıldönümleri ocak ayının sonuna tekabül eden Hrant Dink ve Mustafa Suphi’ler hakkında da müzikler ekledik.
Dediğiniz üzere epik oratoryo yeni bir form lakin bir yandan da kökleri daima bizimleydi. Müziğin değerli bir yer tuttuğu Bertolt Brecht’in “epik tiyatrosu” ile klasik müzik formlarını geniş halk kitlelerine taşımak isteyen Mikis Theodorakis’in “halk oratoryosu” bu forma esin veren iki kaynak diyebiliriz. Türkiye devrimci geleneğinin öğrenci forumlarından hapishane avlularına dek “şiir dramatize”, “oratoryo” üzere isimler altında sergilediği müzik ve şiiri birleştiren şovları de esin kaynaklarımız ortasında.
‘SENFONİK YAPILARA DA KAPALI DEĞİLİZ’
Fazıl Say’ın Nazım Oratoryosu ile sizin epik oratoryonuz ortasında yapısal bir benzerlik var mı? Müziklerinizde çok sesli örnekler mevcut mu?
Barış Yıldırım: Hem çalgılarda hem vokallerde çokseslilik bizim için epeyce değerli. Çokseslilikte sadece Batı klasik müziğinin değil Inti Illimani üzere Nueva Canción kümelerinin vokal yaklaşımları da değerli. Giderek klasik formlardan da daha fazla faydalanmak istiyoruz. Örneğin birinci kere bu gösterimde resitatif ve kanon kesitlerini kullanacağız. Operanın yaygınlaşan tesirine karşı kilise dayanağıyla gelişen ama giderek dindışı müziğin de kıymetli bir kesimi olan oratoryo formunun tarihinin bütünü, esin kaynaklarımız ortasında. Elbette bu formun Türkiye’deki değerli örneklerinden Adnan Saygun’un Yunus Emre Oratoryosu ve Say’ın Nazım Oratoryosu da esin kaynaklarımız ortasında. Turgay Erdener’in bizim konserimizden bir gün evvel İzmir’de sergilenecek olan Uğur Mumcu Kantatı’nı da analım. Ne var ki, bir klasik müzik formu olarak oratoryo çabucak her vakit senfonik orkestralar ve korolar için yazılmış bir tıp. Biz bu türlü senfonik yapılara da kapalı değiliz elbette lakin bu evrede bu formun daha geniş bir dinleyici kitlesine eriştirilmesi bizim için epeyce kıymetli. Geniş Merdiven Orkestra üzere 10 şahıstan az bir ansamblın da oratoryo formunun gücünü işe koşabileceğini düşünüyoruz ve galiba bu hususta aşikâr bir muvaffakiyet da elde ettik. Mikis Theodorakis’in senfonik çalgılarla halk müziği çalgılarını birleştiren “halk oratoryosu” konsepti tam da bu noktada bizim için çok yararlı oldu.
Murat Mengirkaon: Büyük müzisyen Teodorakis, Ege’nin bu kıyısından mübadillerce Yunanistan’a taşınan buzuki üzere halk çalgılarını -ki o güne kadar Yunanistan’da bu enstrüman dışlanıyordu- müziğine taşımıştı. Biz de ona atıfla “halk oratoryosu” kavramını kullanıyoruz. Teodorakis’in Halk Oratoryosunda buzuki üzere klasik enstrümanları, gelenekten beslenen kelamlar ve bestelerle, vokallerle birlikte duyabilirsiniz. Biz de resitatif teknikleri, kanonları hem orkestrasyon da hem de vokallerde çoksesliliği kullanarak bir yapı kurmaya çalışıyoruz.
Latif Tiftikçi: Bu gösteri-anlatı biçimi bizim için daima arayışlarla geçiyor. Bugüne kadar kısa müddette 4 farklı gösterim gerçekleştirdik: Ezgili Dünya, Denizlerce, Eylül Rapsodisi ve Üç Kırmızı Gül Kısmı. Hepsinde de bir anlatıcı kelam konusu. Epik tiyatronun kimi ögelerinden yararlanarak sahnede olan anlatıcıyı, müzikleri birbirine bağlayan bir sunucu olma özelliğinden çıkarma çabası içerisinde olduk. Birinci üç gösterimde anlatıcı, kendisini Rapsod olarak tanımlıyor. Diyor ki: “Ben de halimce bir Rapsod’um yeryüzünde. Rapsodiler söyleyerek gezerim bu âlemi. Destancıyım, meddahım, dengbejim. Yürek çalışanıyım yani…” Ve program boyunca farklı anlatım biçimlerinde kendini gösteriyor.
‘ZAMANDAN MÜNEZZEH BİR YOLCULUK’
Bize biraz da Üç Kırmızı Gül Dalı’ndan bahseder misiniz?
Latif Tiftikçi: Üç Kırmızı Gül Dalı’nda, başkalarından farklı bir anlatım stili kelam konusu. Programın içeriğine de uygun olarak şair karakterini üstlenen anlatıcı, bazen mahpustaki Nazım Hikmet oluyor, bazen bir meyhanede “mısra çeken” Ahmed Arif, bazen Bursa Hapishanesi’nde Orhan Kemal, bazen de Haziran’da Ölmek Sıkıntı şiirini 12 Mart’ın sokağa çıkma yasağı şartlarında dillendiren Hasan Hüseyin Korkmazgil. Her birinde farklı yerler ve farklı sahne noktaları belirledik. Dekoru ve aksesuar kullanımını da işin içine soktuk. Kimi epizotlar kelam konusu olsa da yaklaşık 2,5 saatlik program boyunca hem tiyatral kısımlar hem de müzikler bir sınır boyunca ilerliyor ve birbirine bağlanıyor. Her müzik, tarihi ve siyasal anlatım boyutuyla bir sonraki müziğin önünü açıyor. Tarihî vakitte ileri ve geri sıçramalar yapabiliyoruz. “Zamandan münezzeh bir yolculuk” yani. Birebir programın bir sonraki gösteriminde bile epik oratoryomuzu geliştirebilecek anlatımlar deniyoruz. Bu adımlarımızı sürdürdükçe, programlarımız daha da olgunlaşacak, zenginleşecek; Anlatıcı sayısını artırmak, dans ögelerini de katmak gibi…
Murat Mengirkaon: Üç Kırmızı Gül Kolu’nda sosyalist edebiyatımızın üç, hatta dört üretken ismini bir ortada sahneliyoruz. Farklı yılların 2 ve 3 Haziran tarihlerinde kaybettiğimiz Nazım Hikmet, Orhan Kemal ve Ahmed Arif’i, Hasan Hüseyin’in ırmak şiirlerinden “Haziran’da Ölmek Zor”un kuvvetini de kullanarak anlatmaya, sahnelemeye çalıştık. Dört aydını neden birlikte anlatmak istedik? Mevt yıldönümlerinden bahisle haziran teması etrafında başlattığımız bu proje aslında bu dört kıymetli kişinin sanatları ve omurlarındaki kesişmeleri, çabaları, sürgünleri, hapislikleri anlatma; üç sanatkarın anlatımı üzerinden yeni bir estetik üretme uğraşından kaynaklandı.
Barış Yıldırım: Dört sosyalist şair ve müellifi odağa alsak da epik tiyatronun “açık biçim”li yapısı bize gösterimden gösterime farklılıklar yapma, kimi epizotları ekleyip çıkarma fırsatı veriyor. Örneğin ayın 19’undaki sahnelemede Mustafa ve Maria Suphi’nin de içinde olduğu “Onbeşler” için Nâzım Hikmet şiirini temel alan koral bir kanon hazırladık. Bazılarınca 20. yüzyılın ikinci yarısındaki en değerli 50 şiirden biri olan “Severmişim Meğer” için yapılmış bir şarkıyı da birinci defa bu konserde seslendireceğiz.
Murat Mengirkaon: Mevzu yelpazemiz güçlü. Tekrar de “her biri birer engin deniz” olan büyük sanatkarlarımızın hayatlarına dair kaynak bulmakta hiç zorluk yaşamadık diyebiliriz. Zira hem hayatları hem üretimleriyle anlatılacak o kadar çok materyal, söylenecek o kadar çok müzik vardı ki biz yapıyı kurduk yalnızca. Daha evvel bestelediğimiz şiirlere birinci sefer bu proje için bestelediğimiz müzikleri, resitatif, çok sesli kısımları ekledik. Bu ortada 19 Ocak konserinde bir sürprizimiz daha var. Daha evvel 12 Eylül’ün yıldönümünde binlerce şahsa sergilediğimiz “Eylül Rapsodisi”nde bizimle sahnede olan dostumuz Özcan Şenver de bizimle olacak. Latif’in dediği ‘zamandan münezzeh’ olma hali bizi bu sosyalist aydınlarımıza topraktan, köklerden bağlıyor…