2023’ü heyecan verici iki yeni stant ile karşılayan Pera Müzesi, figüratif sanatı tekrar tanımlayan Portekizli sanatçı Paula Rego’nun yapıtlarına konut sahipliği yapıyor. Rego’nun sanatının tüm evrelerini temsil eden yapıtları geçtiğimiz yıl evvel Tate Britain’da düzenlenen retrospektifte, daha sonra 2022 Venedik Bienali’nde sergilenmişti. Bu stantların çabucak akabinde ismini Avrupa’nın en büyük sanatkarları ortasına yazdıran Paula Rego, bu sefer İstanbul’a, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi’ne konuk oluyor. “Paula Rego: Kıssaların Hikâyesi” isimli stant, Rego’nun fotoğrafını birinci kere, kapsamlı biçimde İstanbullu sanatseverlerle tanıştırıyor.
Serginin küratörlüğünü Alistair Hicks üstleniyor. Seçki, Rego’nun hem şahsî hem de toplumsal gayretini odağına alan 1960’lı yıllara ilişkin erken devir işlerini, 1990’larda ürettiği tek figürlerden oluşan, güçlü anlatımlara sahip büyük uzunluk fotoğraflarını ve 2000 yılından sonra ürettiği katmanlı sahnelerden oluşan çalışmalarını bir ortaya getiriyor. Sanatkarın yağlı boya, pastel, karakalem ve akrilik fotoğrafları ile yerleştirmelerinin yer aldığı stantta birbirinden ilgi cazibeli 77 eser bulunuyor.
SALAZAR ANAVATANI KUSUYOR
Paula Rego’nun kıssası, 1935 yılında diktatör António de Oliveira Salazar’ın yönettiği Portekiz’de başlıyor. Hayatının birinci 35 yılı boyunca değişmeyen bu durum, Cumhuriyetçi bir aileye sahip Rego’nun ömrünü kıymetli ölçüde etkiliyor.1960 yılında yaptığı “Salazar Anavatanı Kusuyor” tablosu bunu açıkça gösteriyor. Ebeveynleri politik görüşleri nedeniyle ülke dışında yaşarken, Rego iki buçuk yaşına kadar babaannesi ve dedesiyle yaşıyor. 1937 yılında aile bir ortaya geliyor ve Estoril’de yaşamaya başlıyor. Boş vakitlerinde annesinin fotoğraf yaptığını görmek Rego’ya erken yaşta çizim ve fotoğraf yapma ilhamı veriyor. Evvel Carcavelos’ta bulunan İngiliz St.Julian’s Okulu’na giden Rego, ailesinin de teşvikiyle Portekiz’den ayrılarak eğitimini Britanya’nın en kibirli ve klasik sanat okulunda tamamlıyor. Rego, 1952 yılında The Slade School of Fine Art’ta okuyan 17 yaşında bir genç kız iken, kendisinden yaşça büyük, Mısır doğumlu sanatçı Victor Willing’le tanışıyor. Ortalarındaki aşk, 1959 yılında evlilikle resmiyete dökülüyor. İkili hayat arkadaşı olarak birbirlerinin sanat hayatlarında da etkileyici role sahip oluyorlar. Lizbon’da yaşayan çift ve çocukları, 1966’da Willing’e Multipl Skleroz teşhisi konulmasıyla daimi olarak Londra’ya taşınıyor. Geçen on sene boyunca Rego, Lizbon’da açtığı bir-iki stant dışında neredeyse gözden kayboluyor. 1981’de, 46 yaşındayken Londra’da birinci şahsî standını açıyor. Lakin asıl göz önüne çıkması, Willing’in öldüğü 1988 yılından sonra oluyor. Meğer o, eşini kaybettiğinde çalışmalarını dünyadaki herkesten daha güzel bilen kişiyi kaybettiğini söylüyor.
HİKÂYELER DİNLEYEREK BÜYÜDÜ
Serginin ismi, Portekiz’in başşehri Lizbon’un bir ucunda bulunan ve Paulu Rego’nun yapıtlarını barındıran Cascais’deki “Hikâyeler Evi” isimli müzeden ilham alıyor. Küratör Hicks de Rego’yu, “Kendisi de küçük bir kıssalar evidir” diyerek tanımlıyor. Ebeveynlerinden bir müddet uzak kalan Rego da büyükannesi ve teyzesi başta olmak üzere, etrafındaki bayanların ona aktardığı öykülerle büyümüş. Büyürken ailesinin bayanlarının ona anlattığı bu masalları büyüdüğünde o da fotoğraflarıyla anlatmış. Rego’ya nazaran yazıya dökülen masallar anlatılanlar kadar gerçek değildir. Bu masallar yayınevleri tarafından “sterilize” edilerek okuyucuyla buluşturulur. Meğer halk masalları dönüştürülen bu versiyonlar kadar sempatik değildir. Rego, fotoğraflarında bu kıssaları tüm gerçekliğiyle ele alır. Rego’nun eğitim gördüğü sanat okulunda ise bayan öyküleri, “dedikodu” olarak görülüyor ve küçümseniyordu. Aslına bakarsanız bu anlayış bir manada bayan sanatkarlara ve genel olarak bayanlara karşı önyargının bir yansımasıydı. Kıssaların uzun vakitten beri manası resmetmenin yararlı bir aracı olduğuna inanan Rego, resme kandırmacalı hikâyeleme pozisyonunu yine kazandırarak kıymetli bir feminist katkıda bulundu.Serginin planlamasının akabinde 2022 yılı Haziran ayında, 87 yaşında ömrünü yitiren sanatkarın tek oğlu ve “Paula Reno: Sırlar ve Hikâyeler” belgeselinin de imalcisi Nick Willing’in annesine dair belgeseli de Pera Müzesi 5. katta izleyiciyle buluşuyor. “Paula Rego: Kıssaların Hikâyesi”, 30 Nisan 2023 tarihine kadar Pera Müzesi’nin 4. ve 5. kat stant salonlarında ziyarete açık olacak.
Çizmek düşünmekten daha ilginç
El işlerini tabloya taşımış
Tüm öznel gündemlerinin dışında güç oyunları ve hiyerarşi de Rego’nun en sevdiği temalar ortasında yer alıyor. Rego, bu temalara müdahalesini, “Hep başlarındakini altüst etmek, heyeti tertibi bozmak, kahramanları ve budalaları değiştirmek istiyorum. Şayet öykü ‘verilmişse’ kendi tecrübeme uygun hale getirmek ve şoke edici olmak için onu değiştiriyorum” diyerek anlatıyor.
1966 yılında Rego’dan Algarve’deki bir işyeri için altı buçuk metre uzunluğunda bir duvar halısı yapması isteniyor. Tığ işi ve nakışla ortası düzgün olan Rego, klasik olarak bayanların kullandığı materyalleri kullanmayı seviyordu. Hayatı boyunca daha sonra fotoğraflarında karakterler haline gelen bez bebekler yapıyordu. Siparişi verenler ise Rego’nun seçtiği mevzuyu görünce şaşırdı. “Ksar El Kebir” ismini verdiği tablosu ünlü bir askeri mağlubiyete atıfta bulunuyordu. 1578 yılında Portekiz Hükümdarı I. Sebastian, Fas Sultanı’na karşı bir haçlı seferi başlatmış ve hezimete uğramıştı. Bu tablo birebir vakitte Rego’nun diktatör olarak gördüğü yöneticisi Salazar’ın Afrika’daki seferleriyle paralellik kurmaktaydı. Rego, bu çalışmasıyla savaşın beyhudeliğini gösteriyordu.