Gülnihal Özdener
Hindistan’ın bağımsızlık sürecindeki baş önder, şiddetsiz direnişin sembolü Mahatma Gandhi’yi bilmeyen yok. Ülkesini Britanya hakimiyetinden kurtarmaya çalıştığı haklı çabasında Gandhi’ye rehberlik eden bir kitap vardı; bu o denli tesirli bir kitaptı ki, birinci defa üniversite yıllarında varlığından haberdar olması üzerine yaşadığı utançla İncil ve Kur’an’ı da okumasına vesile oldu.
Mahatma Gandhi, daha yirmi yaşına girmeden hukuk fakültesinde okumak için Londra’ya gitmişti. Sonraki yıllarda global spiritüalizmin temelini oluşturacak ağır felsefi ve metafiziksel tartışmaların merkezi olan Teozofi Derneği’nin kurucuları ve üyeleriyle tanıştı. Okült akımların öncüleri ortasındaki bu isimler Güney Asya ideoloji, bilim ve inanç sistemlerine muazzam derecede meraklıydılar. Teozofistler bir gün, Gandhi’den Sanskrit lisanında yazılmış bir metinde geçen kimi sözlerle ilgili yardım istediler. Böylece Gandhi, kendi kültürünün temelini oluşturan en değerli yapıtlardan biriyle birinci kere tanımış oldu: Bhagavad Gita.
SAVAŞÇI ARCUNA
Gita, Hindistan’a ilişkin iki büyük destandan biri olan Mahābhārata’nın içerisinde geçer. Bu destanın baş kahramanlarından biri de Arcuna’dır. Kendisi kusursuz bir savaşçıdır; kusursuz bir odaklanma kabiliyetine ve kıyaslanamaz bir kuvvete sahiptir. Bu yüzden devrindeki tüm savaşçıların önüne geçmiştir. Bir kıssada, Arcuna ve akranlarının öğretmeni, bir ağaca tünemiş kuş figürünü ok ile tam gözünden vurmalarını ister. Öğrencilerin her birine maksatta ne gördüklerini sorar. Her biri farklı bir şey görmektedir: Kuşu ve maksat tahtasını, kuşu ve kuyruğunu, kuşu ve gökyüzünü, kuşu ve bulutları… Öğretmen her birinin yanıtı üzerine hazır olmadıklarını ve kenara çekilmelerini söyler. Sonunda Arcuna gelir, öğretmen sorar, “Ne görüyorsun?” Arcuna karşılık verir, “Kuşun gözünü.” Bunun üzerine öğretmen Arcuna’nın oku atmasına müsaade verir ve Arcuna kuşu gözünden vurur.
Tanrı Krişna ile Savaşçı Arcuna ortasında geçen diyalogu bahis alan Bhagavad Gita, “Tanrı’nın Şarkısı” manasına gelir. Gita’da, Kurukşetra Savaşı’nda düşman taraflar haline gelen iki akraba aile anlatılır. Arcuna, bu ailelerden birinin mensubudur. Akrabalarının kanını dökeceği için büyük bir kararsızlığın içine düşer. Savaşmak istemez. Otomobilcisi olarak savaş alanında Arcuna’ya eşlik eden İlah Krişna, ona misyonlarını, ilişkin olduğu asker sınıfı sebebiyle üzerinde taşıdığı sorumluluklarını hatırlatır. Vazgeçmek, yarı yoldan dönmek, geri çekilmek üzere ihtimaller Arcuna’nın tüm varoluşuna karşıt düşeceği için İlah Krişna, onu savaşması için cesaretlendirir.
EYLEMLERİN MEYVESİ VE DOĞRULUK
Manevi kurtuluşa giden yol, Gandhi’ye nazaran, bu dünyadan geri çekilmek değil, kişinin misyonlarını kararlılıkla yerine getirmesidir. Arcuna, savaşı kazanmak için savaşmadı. Savaşması gerektiği için savaştı. Yapması gereken her şeyi yaptı. Gita’nın ortaya koyduğu yoga tarifi da bu biçimde: Aksiyonda hüner! Aksiyonun gerçekleşebilmesi için yanlışsız bilgi, hakikat karar ve hakikat davranış önkoşul. Gandhi’nin Gita’nın verdiği bildiriler içerisinde en ehemmiyet verdiği noktalardan biri de şu: Tüm aksiyonlar, bireyin şahsi kar yahut kayıplarından öte, bütünün hayrı için ve büyük bir adanma içerisinde yapıldığı vakit yanlışsız hareket sayılır. Birey amellerini yerine getirir lakin yaptım demez; sonucunun meyvelerini sahiplenmez. Yalnızca ezeli ve ebedi döngü içerisinde yapması gerekenleri yapar.
Hindistan’ın kurtuluş siyasetinde Gandhi’nin çeşitli çaba alanları vardı. Britanya idaresine karşı sivil itaatsizliği ve barışçıl protestoları teşvik etti. Ülkesine yayılmış siyasi, toplumsal ve dini haksızlıkları, Hint felsefi sistemleri içine işlemiş olan doğruluk (satya) ve şiddetsizlik (ahimsa) prensiplerini birleştirerek çözmeye çaba gösterdi. Uğraşının meyve vermesini beklemeden yalnızca adanmayla, emekle, doğrulukla, sevgi ve güzel niyetle ülkesini kurtuluşa götürdü. Bu süreç içerisinde altı sene mahpus de yattı. Otobiyografisinde, hayatı boyunca “doğruları deneye tâbî tuttuğu”nu anlatır.
BİLİNÇ DEĞİŞMEDEN TOPLUM DEĞİŞMEZ
Dürüst siyaset diye bir şey mümkün mü? Gandhi’yle neredeyse birebir devirlerde yaşayan Hintli düşünür Jiddu Krishnamurti, dünyanın dört bir yanında siyasetçilere neden bu kadar büyük bir itimat duyulduğunu sorgulardı. Ona nazaran, toplumdaki her bir bireyin şuur seviyesinde değişim olmadığı sürece, toplumsal değişim de mümkün değildi. Bireylerin şuur seviyeleri birebir kaldıkça, toplumsal değişime yönelik her türlü teşebbüs Krishnamurti’nin tabiriyle “dış semptomları gidermeye çalışmak, yama yapmak”la eşdeğerdi; zira her değişim teşebbüsü, bireylerin tutunduğu kıymetlerin farklılığından ötürü bir ayrışmayı, bölünmeyi ve dağılmayı da beraberinde getirecekti.
İnsan hayatının ekonomik, dini, siyasi, toplumsal, ailevi, ferdî her alanını kapsayabilecek bir tahlil mümkün mü? Krishnamurti karşılığını sunmadığı sorularıyla bilinen bir isim; bireyleri sorgulamaya, düşünmeye davet ediyor. Siyah-beyaz karşılıkların olmadığı, her kararın ve seçimin o denli ya da bu türlü ayrıştırıcı olacağını vurguluyor. Ve ekliyor: Eksiksiz, ruhsal olarak kâfi, zihinde ve kalpte tıpkı olunduğunda, lakin o vakit hayatın içinde gerçek hareketler yer bulabilir.