Cevdet Cantürk – Zaferin sonraki günü, 31 Ağustos 1922 sabahında Başkomutan harp alanını inceliyordu. Dere – zirve, Yunan ordusunun enkazından arda kalanlarla dolmuştu.
Muzaffer Kumandan, biraz sonra savaş meydanında yürekleri titreten bir görünümle karşılaştı. Toprağın üzerinde bir Türk sancağı nazlı nazlı dalgalanıyordu. Sancağın gönderini tutan el görülüyordu. Bu elin sahibi ise yerde top mermisinin açtığı bir çukura gömülmüştü. Mustafa Kemal, gördüğü görüntünün gelecek jenerasyonlara aktarılmasına tahminen de o anda karar verdi. İki yıl sonra zaferin kutlaması için Zafer Tepe’ye gidecek, Şehit Sancaktar Mehmetçik Anıtı’nın temelini atacaktı.
Tarihe geçen emir
Üç Mustafa; Mustafa Kemal, Mustafa Fevzi ve Mustafa İsmet paşalar, Çalköy’de yıkık bir konutun avlusunda bir kağnının etrafında toplandılar. Harita serildi, paşalar baş başa verdi. 26 Ağustos sabahı başlayan ve beş gün, beş gece devam eden Afyonkarahisar ve Dumlupınar Meydan Savaşı son bulmuş ve düşmanın seçkin kuvvetleri yok edilmişti. Artık, düşmanın durmasına ve nizam almasına vakit bırakmadan onu takip etmek gerekiyordu. Ordular, bir yandan Bursa tarafında çekilen düşmanı kovalıyor, öbür yandan asıl kuvvetleriyle durmadan İzmir’e hakikat yürüyordu. 1 Eylül’de fiilen takip başladı. Tıpkı gün Başkomutan tarihe geçen o ünlü buyruğunu yazdırdı:
“Türkiye Büyük Millet Meclisi Orduları! Afyonkarahisar-Dumlupınar Büyük Meydan Muharebesi’nde zalim ve mağrur bir ordunun asıl ögelerini, inanılmayacak kadar az bir vakitte imhâ etdiniz. Muharebe meydanlarındaki mahâret ve fedakârlıklarınızı yakından müşahâde ve ta’kib ediyorum. Ordular! Birinci amacınız Akdeniz’dir. İleri!”
Trikupis esir alındı
Ertesi gün, Başkumandan Meydan Savaşı’ndan kaçarak uzaklaşmayı başarmış olanlardan büyük kısmı yakalandı. Esir kafilesinde, General Trikupis, General Diyenis ile Albay Yuvanis ve Albay Vandelis ile birlikte 408 subay bulunuyordu. Erlerin sayısı yaklaşık 5 bindi. Yunan ordusunun başkomutanlığına getirilmiş olduğundan habersiz bulunan Trikupis, Uşak’ta Mustafa Kemal’in huzuruna çıkarıldığında, dostça bir halla karşılandı. Bu esnada, takip harekâtı sürüyordu. Yunan ordusu geçtiği kent ve kasabaları yakıyor, Türk süvarileri onları yakalamak için kovalıyordu. Birlikler çok yorulmuş, cephane azalmış, ikmal kolları geride kaldığı için de yiyecek derdi başlamıştı. Kıtalar insanüstü bir sabırla yürüyordu. 8 Eylül 1922 akşamı, paşalar, İzmir’e girmek için yapılacak hazırlıkları konuşuyordu. Bu esnada Fransız donanmasındaki Edgard Quinet isimli gemiden bir bildiri ulaştırıldı. Yabancı konsoloslar kenti Türk ordusuna teslim edeceklerini bildiriyor ve Mustafa Kemal Paşa’dan hangi kumandanın gönderileceğini öğrenmek istiyordu. Tıpkı vakitte Hıristiyan halka yeterli davranılması için ricaya benzeri imalarda bulunuyorlardı. Mustafa Kemal Paşa, yumruğuyla masaya vurarak, ‘Kimin kentini kime veriyorlar’ dedi.”
Aslında bu teşebbüs, Anadolu İstilası’nın sona erdiğinin belgesiydi.
Süvariler İzmir’de
9 Eylül sabahı İzmir Türk Bayrağı’na kavuşacaktı. Süvariler, kente en önde girmek için yarışıyordu.
Sabah 10.00’da 4. Alay Kumandanı Ali Reşat Beyefendi, Bornova istasyonundan bir rapor yolladı:
“Alay, saat 09.00’da birinci evvel Şerafettin komutasında iki bölüğüyle daha sonra da öbür kısımlarıyla Bornova’yı düşman işgalinden kurtarmıştır. Düşmandan eser yoktur.”
Etrafa kıvılcımlar saçan nal sesleri dünyadaki süvari zaferinin son ezgisiydi. Süvariler, Tuzakoğlu isimli un fabrikasını geçerken, ateş açıldı. Koşarak ilerleyen piyadelerden 4’ü orada şehit oldu. Atlılar durmadı. Kordon’a vardıklarında bu sefer de bombalı hücuma maruz kaldılar. Yüzbaşı Şerafettin yaralanmıştı. Sonrasında olanları şöyle anlatacaktı:
“Yürüyüşümüze tekrar devam ederek gümrük önünde ağlayarak bizi karşılayan bir Türk çocuğunun kılavuzluğuyla hükûmet konağına vardık. Cephe kapısı kapalıydı. Teğmen İstek Efendi ile yan kapıdan girdik. Bu esnada, bayan, erkek, çocuk binlerce halk ağlaşarak, sevinerek hükûmete geliyor; askerlerimize, kumandanlarımıza dua ediyorlardı. Ahali tarafından hoş bir Türk sancağı getirilmişti. Hükûmetin üstünde asılı olan Yunan bayrağını indirdik, yerine ulu sancağımızı halkın, bitmek tükenmek bilmeyen alkışları ortasında çektik ve dalgalandırdık.”
İzmir’in Türk Bayrağına kavuşması yaklaşık 3 yıl 4 ay sürmüştü. Mehmetçik Kızılelma’ya ulaşmıştı. Başkomutan, birinci iş orduya bir teşekkür iletisi yayınladı: “İlk verdiğim Akdeniz amacına varmakta orduların gösterdiği uğraş ve fedakârlığı hürmet ve takdirle anarım.”
‘Rüya görmüş gibiyim’
Başkomutan akşam saatlerinde İzmir’i görmek istedi. Belkahve denilen yere vardılar. Dürbünle doya doya izledi hoş İzmir’i. Sonra dudaklarından birkaç söz döküldü.
-Sanki bir düş görmüş üzereyim…
Hem de ne rüya! Yanmış ve yıkılmış bir memleket, yokluklar, ihanetler ve çaresizlikler içinde geçen ıstırap dolu günler. Hakkında idam fermanı çıkarılmış, parasızlık ve yalnızlık içinde koca bir milletin sorumluluğunu üstlenmişti. Hayalde bile olsa kimsenin inanmayacağı bir şey gerçek olmuştu. Kağnı kamyonu yenmiş, Çılgın Türkler Zafer kazanmıştı. Başkomutan, Ankara’dan ayrılacağı son akşam, kimi yakın arkadaşıyla vedalaşırken onlara, taarruz haberini aldıktan 15 gün sonra İzmir’e varacağını söylemişti. O akşam tahminen de hiçbiri buna inanmamıştı. Lakin tarih önünde yeniden haklı çıkmıştı. Anadolu’nun kurtuluşunu şairane bir beyanname ile ulusa bildirdi:
“Asil Türk Milleti Ordularımız 9 Eylül sabahı İzmir’imizi ve 9 Eylül akşamı Bursa’mızı kazandıkları zaferle kurtardılar. Akdeniz askerlerimizin zafer çığlıklarıyla dalgalanıyor. Büyük ve soylu Türk Ulusu, Anadolu’nun kurtuluşunu kutlarken sana İzmir’den, Bursa’dan, Akdeniz etraflarından ordularının selamlarını da sunuyorum.”
TBMM Lideri, Başkomutan Mustafa Kemal.
Zafer için ne söylediler?
Falih Rıfkı Atay: Nemiz varsa, bağımsız bir devlet kurmuşsak, hür vatandaş olmuşsak, onurlu beşerler üzere dolaşıyorsak, yurdumuzu batının, vicdanımızı ve başımızı doğunun pençesinden kurtarmışsak, şu denizlere bizim diye bakıyor, bu topraklarda ana bağrının sıcağını duyuyorsak, tahminen nefes alıyorsak, hepsini, her şeyi 30 Ağustos Zaferi’ne borçluyuz.
Ruşen Eşref Ünaydın: O tek adam giderek bir ordu oldu. Milletin buyruğu ile o ordunun başı oldu. Dumlupınar’dan bir vuruşta, düşmanın ordusunu zerrelerine dek yok etti. İzmir’i geri aldı. Londra’da bir kabine devirdi, Atina’da bir taç yıktı, İstanbul’da bir taht.
Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Mektepten çıktığı günden beri bütün gençliği hürriyet yolunda, vatan yolunda bin bir mihnet ve meşakkatle geçmişti. Artık rahat bir ikbal sedirine yaslanıp yalnız kendisi için yaşamak hakkı değil miydi? Ancak hayır. Tam bu türlü düşündüğüm sırada güya içimden geçenleri sezmişçesine, yine bir çelik parıltısıyla parlayan gözlerini gözlerime dikerek: ‘Millî Mücadele’nin bu safhası kapanmıştır’ dedi. Artık ikinci safhasını açmamız lazım geliyor.