Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Memleketler arası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. İsmail Köse’nin yürütücülüğündeki “MÖ 401-400 yılında Onbinler’in ve 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Karadeniz’e varış güzergahlarının tespit edilerek modellendirilip coğrafik işaretle belirlenmesi” projesi, AB dayanaklı COST Aksiyonu Bilim ve Teknolojide Avrupa İşbirliği Programı-SEADDA kapsamında KTÜ Teknoloji Transferi Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin katkısıyla hazırlanarak TÜBİTAK’a sunuldu.
TÜBİTAK’ın takviyesiyle hayata geçirilen projeyle günümüzden 2400 yıl evvel Pers Prensi Kyros’un iktidarı ele geçirmek için ağabeyi 2. Artakserkes ile yaptığı Kunaksa Savaşı’nda yardıma çağırdığı 10 bin paralı askerin kullandığı güzergah ile 1461 yılında Trabzon’u fetheden Fatih Sultan Mehmet’in kara ordusunu yürüttüğü güzergahı tespit etmek isteyen bilim insanlarınca çalışma başlatıldı.
Bu kapsamda Trabzon, Gümüşhane ve Bayburt’taki savaş ile fetih rotaları, KTÜ’den harita mühendisi Prof. Dr. Ebru Çolak ve Prof. Dr. Fevzi Karslı, eskiçağ tarihçisi Tabip Öğretim Üyesi Osman Buyruk, Osmanlı tarihçisi Hekim Öğretim Üyesi Miraç Tosun, Trabzon Üniversitesi’nden coğrafyacı Prof. Dr. Yavuz Akbaş, Erzurum Atatürk Üniversitesi’nden Doç. Dr. Yasin Topaloğlu, Gümüşhane Üniversitesinden Doç. Dr. Metin Aksoy ile Bayburt Üniversitesi’nden Araştırma Vazifelisi Hüseyin İlhan’ın yer aldığı takım, alan çalışmalarının birinci periyot birinci etabını tamamladı.
Çalışmaların, yaklaşık 2 yılda tamamlanması planlanıyor.
BİLGİLER VE OLGULAR ŞEKİLLENİYOR
Proje yürütücülerinden Doç. Dr. İsmail Köse, projenin hedefinin, Onbinlerin geçiş yolu ve Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon fethi esnasında kullandığı rotanın, Bayburt-Aydıntepe’den Trabzon’a kadar belirlenmesi, haritalandırılması ve harita üzerinde modellendirilmesi olduğunu söyledi. Birinci olarak projeyi yazmak için grup kurduklarını lisana getiren Köse, “Haritacılardan, coğrafyacılardan, eskiçağ tarihçilerinden, Osmanlı ve cumhuriyet tarihçilerinden takım oluşturduk. Geniş bir literatür var. Taradık ve projemizi yazdık.” tabirini kullandı.
Köse, projenin ikinci kademesinin da vadileri ve toprakları incelemek olduğuna dikkati çekerek, mümkün bütün yolları incelediklerini belirtti. Yollar üzerindeki şehitlikleri, taş kemer köprüleri, eski hanları, kaleleri ve gözetleme kulelerini de GPS koordinatları ile kaydettiklerini aktaran Köse, bir sonraki etapta bu koordinatların harita üzerine işlenerek modelleneceğini tabir etti.
Köse, şimdi bütün yolları inceleyemediklerini aktararak, “Bilgiler ve olgular şekillenmeye başladı. Saha araştırmalarımız 2023 Mayıs ayına kadar sürecek. Haritalandırma, modellendirme ve yayına aktarma son 6 ayı kapsayacak” dedi.
Güzergah boyunca tespit ettikleri taş döşeli yolların, hanların, köprülerin, kalelerin ve öteki envanterin yok olmaya başladığını aktaran Doç. Dr. Köse, “Biz bunu kayıda aktarıyoruz, tescilliyoruz. Nerede olduğunu koordinatlarıyla tespit ediyoruz. Mil taşı yoksa bile modellendirildiğinde harita üzerine gidip mil taşının yerini bulabilirsiniz” değerlendirmesinde bulundu.
Köse, kelam konusu çalışmanın turistik destinasyonlar oluşturacağını belirterek, şöyle devam etti:
“Trabzon limanı tarih boyunca İran’a, Orta Asya’ya, Türkistan’a ve Çin’e giden ticaretin ve o bölgelerden ticaretin ana ulaşım noktalarından birisi. O güzergahın bir kısmında yeni bir rota ve seyahat alanı oluşmuş olacak. Onbinlerin ya da Fatih’in izinde yürüyebilirsiniz. Yürürken taş köprüleri, yıkılmış olsa da hanları, taş döşeli yolları, dikili taşları görebilirsiniz. Bu büyük bir turistik paha kazandırır.”
Söz konusu çalışmanın kırsal kesitteki vatandaşa da katkı sağlayacağına dikkati çeken Köse, “Bizim projemiz rastgele bir fizikî müdahaleyi kapsamıyor. Büsbütün belirleme ve haritalandırma üzerinde gidiyor” diye konuştu.
Doktor Öğretim Üyesi Osman Emir de projeyle Onbinlerin ve Fatih’in yol güzergahını araştırırken tıpkı vakitte tarihi yol güzergahlarını da belirginleştirmeye ve tanıtmaya çalıştıklarını tabir etti. Yaklaşık 6-7 kıymetli yol güzergahı olduğunu kaydeden Buyruk, “Tabii bunlar haricinde daha küçük alternatif yol güzergahları da var. Bunları harita üzerinde çizdikten sonra incelemeye karar verdik. En doğudan başladık. Çalışmalarımızı Bayburt’tan itibaren Maçka’ya gerçek devam ettirdik” dedi.
Emir, kelam konusu alanda yapılan faaliyetleri de anlatarak, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Yol güzergahlarını belirlerken her türlü envanteri de kayıt altına alıyoruz. Bu projenin sonunda bir modellendirme ile dijital bir harita hazırlandığı vakit şu an etkin durumda olan sitemize yüklenecek. Beşerler bu siteye girip yapılmış haritayı açtığı vakit Onbinlerin dönüş yolu ve Fatih Sultan Mehmet’in son bilgilere nazaran kullanmış olduğu yol güzergahını saha araştırmalarıyla tescillendirilmiş olarak görecekler. Natürel ki hiçbir vakit yüzde yüz tanımlamada bulunamayız fakat bizim çalışmamız bu hususta bu vakte kadar yapılmış en ayrıntılı çalışma olacak.”
Saha araştırması sırasında birçok yabancı turistle de karşılaştıklarını aktaran Buyruk, “Bu tarihi yolları ve yollar üzerindeki kültürel yapıları incelemeye gelen yabancı turistlerle karşılaştık. Münasebetiyle bu türlü bir yol güzergahının turizm açısından da çok dikkat çekeceğini düşünüyorum” diye konuştu.
Prof. Dr. Yavuz Akbaş da projenin tarih yüklü görülse de toprakta geçtiği için kıymetli ayaklarından birisini coğrafyanın oluşturduğunu belirtti. Projenin kırsal kalkınma ve turizm manasındaki çıktılarının değerli olduğuna dikkati çeken Akbaş, şunları kaydetti:
“Bu yollar harita üzerinde modellendiğinde, hanları, şehitlikleri ve öbür ögeleri harita model üzerinde ortaya çıktığında biz aslında şunu da yapabiliyor olacağız. Güzergahlar aşikâr. Bu güzergahlar üzerindeki tarihi ve kültürel ögelerin, doğal ögelerin, bitki örtüsünün kıyıdan itibaren yüksekliğe gerçek değişkenliğini, basamaklarda farklılaştığını da görebiliyoruz. Tüm ögeleri ortaya koyduğunuzda coğrafya ve tarih öğretimi açısından da çok uygun bir öğrenme ortamı oluşacak.”
Prof. Dr. Akbaş, bu kapsamda projenin eğitim konusundaki çıktısının da kıymetli olduğunu kelamlarına ekledi.