ABD’li oyuncu Angelina Jolie‘nin, Birleşmiş Milletler (BM) Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) Güzel Niyet Elçiliği vazifesinden ayrılacağını duyduğunuzda siz ne hissettiniz bilemem lakin ben sevindim doğrusunu isterseniz. Düzgün Niyet Elçiliği denen olguya çok ehemmiyet verdiğimden değil, lakin Jolie’nin göründüğü her bölgeye daha sonra ABD operasyonları düzenlenmesinden dolayı artık bir “işaret fişeği” olarak karşımızda duramayacak oluşuna sevindim. Onun direkt dahli yoktur tahminen lakin nerede uzunluk gösterdiyse orası karıştı daima.
Ha, bu ortada Angelina Birleşmiş Milletler Âlâ Niyet Elçisi ya da resmi bir ünlü sözcü değil. Tersine, o tam teşekküllü bir diplomat. 2010 yılında Mülteciler Yüksek Komiserliği onu özel elçisi yapmıştı. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’ni dünyanın dört bir yanındaki başka diplomatlara, hükümetlere, yetkililere karşı o temsil ediyordu.
Kaye ile başlamıştı
Şu Yeterli Niyet Elçiliği dedikleri aslında toplumda, -özellikle tanınan sanatta- ünlenmiş bireylerin kimi toplumsal çalışmalarda o ünlerinden yararlanmak. Bir periyotların en ünlü ABD’li şovmenlerinden Dane Kaye’in BM Çocuk Fonu (UNICEF) için 1954’de Güzel Niyet Elçisi seçilmesiyle başlamıştı. Audrey Hepburn de vardı sanırım, bir devrin dünyaca ünlü çocuk yıldızı Shirley Temple da olağan. Angelina Jolie’ye kadar gelindi işte. BM’nin 190’a yakın Güzel Niyet Elçisi var hala. Kofi Annan’ın Genel Sekreterliği sırasında sayı 400’u bulmuştu dendiğini anımsıyorum.
Berbat örnekler
Kaye, Hepburn, Temple üstlendikleri vazifesi layıkıyla yaptılar denir. Sonrası için tıpkı şeyi söylemek sıkıntı. Jolie âlâ bir seçim miydi bilemem ancak makus denebilecek örnekler var bu konumu üstlenenler ortasında. Budist olduğunu herkesin bildiği Richard Gere’in 1990’larda Güzel Niyet Elçisi olarak atandığında Tibet’ten bihaber oluşu hatırlardadır. Christina Aguilera da yaptığı bir gafla anılır. BM Dünya Besin Programı’nın Açlıkla Gayret Yeterli Niyet Elçisi olarak gittiği Ruanda’dan “savaş ülkesi” diye kelam edince kıyamet kopmuştu. Zira 800 bin kişinin öldüğü bir iç savaş yaşamıştı ülke lakin şu anda Afrika’nın en gelişmiş ülkesi durumunda. BM ismine cinsel yolla bulaşan hastalılar hakkında konuşturulmak üzere görevlendirilen Spice Girls kümesinden Geri Haliwell’den de pek şad kalınmamıştı. Yani bu “elçilerin” çok da bahis üzerinde eğitilmedikleri ortada.
Jolie çok kalp kırdı
Bir Yeterli Niyet Elçisi’ne yakışmayacak yanlışları oldu Angelina Jolie’nin. Emperyalistlerin Yugoslavya’yı parçalamalarının akabinde 1990’larda yaşanan Bosna Savaşı’nda yaptığının affedilir yanı yok. Bosnalı bir küme mağdur bayan Birleşmiş Milletler’e bir mektup yazarak, Jolie’nin “iyi niyet elçisi” statüsünü hak etmediğini öne sürmüştü.
Jolie, Müslüman bir bayan ile Sırp bir erkek ortasında geçen bir aşk öyküsünü husus alan, birinci direktörlük denemesi de olan bir sinemasında Bosnalı bir tecavüz kurbanı bayanın Sırp tecavüzcüsüne aşık olduğu sahnelere de yer vermişti. Gerçek hayatta olmayacak şey değil doğal bu, mümkün, ancak en azından kurguda bir bayan tecavüzcüsüne aşık olacak kadar zayıf yansıtılmamalıydı. Jolie tenkitlere, sinemada tecavüz sahnesi yok diye karşılık verdi. Meğer kimse tecavüz sahnesi var dememişti. Kelam konusu “aşk”a itiraz vardı. Yeterli Niyet Elçisi tavrını sürdürdü, reaksiyonlar üzerine Bosna’ya da giremediği için sineması Macaristan’da tamamladı. Halbuki acılar Bosna’da yaşanmıştı.
Niyet uygun lakin sakıncalı
Toplumda tanınmış tanınan sanatkarların bir iletisi yaymalarında fayda var üzere görülüyor öncelikle. Bu her vakit yanlışsız değil. Jolie’nin ziyaret ettiği ülkeleri anımsayın yalnızca, oralarda verilen imaj açlıkla, yoksullukla uğraşın karmaşıklığını çok kolaylaştırıyor. Yani BM’nin kıymet verdiği yoksulluk, açlık üzere mevzuları Jolie sayesinde önemsemek sahiden verilen çabayı kolaymış üzere gösteriyor.
Ayrıca Uygun Niyet Elçisi yıldızların ünü, yoksulluğun, açlığın, eşitsizliğin gerçek nedenlerinin görülmesini de önlüyor. Hepsinin batılı olması da bilhassa Afrika sözkonusu olduğunda bu kıtanın batının hayırseverliğine muhtaç olduğu algısını uyandırıyor.
Astarı yüzünden pahalı
Dikkat çekmeyen bir diğer tarafı daha var durumun. Elçiler istekli olarak çalışsalar da onlara yapılan harcamalar astronomik ölçülere ulaşabiliyor. Bu nedenle 2006 yılında, BM’nin bağımsız bir dış kontrol organı olan Ortak Kontrol Ünitesi, elçilerin sayısının “rasyonelleştirilmesini”, hizmetlerinin iki yıllık bir müddet ile sonlandırılmasını önermişti. Düzgün Niyet Elçilerinin seyahatlerini kendilerinin finanse etmesini de doğal.
Angelina Jolie, bu Uygun Niyet elçilerinin en politik olanıydı. BM’de ABD kıymetlerinin öne çıkarılmasında rolü oldu. Gittiği yerlerin birçoklarına onun ziyaretinden sonra askeri operasyonlar düzenlendi.
Saldırganlardan evvel o giderdi amaca.
Dedim ya İşaret Fişeği’ydi işte.