Meghan Bartels
NASA’nın önde gelen gezegen avcısı uzay aracı, Dünya’nın boyutlarıyla örtüşen ve suyu sıvı halde tutabilen ikinci gezegeni saptadı ve her iki gezegen de birebir yıldızın yörüngesinde dönüyor. NASA’nın ‘Transiting Exoplanet Survey Satellite’ (TESS/ Geçiş Yapan Ötegezegen Araştırma Uydusu) Nisan 2018’de fırlatıldı. O tarihten itibaren, 285 teyit edilmiş ötegezegen ve 6 binden fazla gezegen adayı tespit edildi. Doğrulanan gezegenlerin en değişik olanlarından biri, Dünya’yla tıpkı büyüklükte olan ve yıldızının yaşama elverişli bölgesinde bulunan ‘TOI 700 d’ isimli bir gezegen.
NASA’nın Kaliforniya’da bulunan Jet İtiş Laboratuvarı’nda (JPL) astronom olarak vazifesini sürdüren Emily Gilbert, Space.com’a verdiği demeçte, “Önce ona bakmaya başladık ve ‘Bu gerçek mi?’ diye sorduk” dedi. Gilbert ve meslektaşları, araştırma sonuçlarını Amerikan Astronomi Derneği’nin bu hafta Seattle kentinde ve sanal olarak düzenlenen 241’inci toplantısında paylaştı.
TESS, her seferinde bir ay boyunca yıldızları izleyerek, yıldız ile teleskop ortasından geçiş yapan bir gezegene işaret edebilecek, parlaklıktaki küçük düşüşleri arayarak gezegenleri tespit ediyor. Gökbilimciler parlaklıktaki bu azalmalardan yola çıkarak gezegenin boyutlarını kestirim edebilir ve yörüngesini izleyebilir.
Gilbert ve meslektaşları, 2020 yılında, Dünya’ya yaklaşık 100 ışık yılı arada bulunan ‘TOI 700’ isimli küçük bir yıldızın yörüngesinde dönen üç gezegen keşfedildiğini duyurdu. Konut sahibi yıldız kırmızı bir cüce olsa da benzerlerinin büyük kısmının bilakis, TOI 700, yakınlardaki bir gezegende ömrü küle çevirebilecek rastgele bir ani aktivite darbesinden uzakta, nispeten sessiz bir gök cismi. Gilbert, “TESS’ten sağladığımız iki yıllık bilgi kümesinde, rastgele bir optik parlama delili görmedik” diyor.
TESS’in birinci basamakta TOI 700 sisteminde keşfettiği üç gezegenin ikisi Dünya’ya ziyadesiyle benzeri biçimde yıldıza çok yakın bir yörüngede dönüyor; buna rağmen, bilhassa de ‘TOI 700 d’ ismiyle bilinen üçüncü gezegen umut vaat ediyor. Bilim insanları, bu gezegenin Dünya’ya kıyasla yaklaşık yüzde 20 daha büyük olduğunu, her 37 Dünya gününde bir yıldızın yörüngesindeki çeşidini tamamladığını ve bu durumun onu bilim insanlarının ‘yaşama elverişli bölge’ diye isimlendirdiği, sıcaklıkların yüzeyde sıvı suyun bulunmasına imkân tanıdığı bir yere konumlandırdığını keşfettiler.
Bilim insanları, sadece bu üç gezegenle, sistemi, bizden 39.5 ışık yılı uzaklıkta yer alan ve yedi adet Dünya boyutlarında gezegene mesken sahipliği yapan bir sistem olan TRAPPIST-1 ile karşılaştırıyorlardı. Gilbert, “Bu, hiç elbet, değişik bir karşılaştırma” diyor. Bununla birlikte, TRAPPIST-1’in daha faal ve sönük bir yıldız olduğu hesaba katıldığında, TOI 700 sisteminin işlemeye devam etmesinin daha kolay olacağını vurguluyor.
Gilbert ve meslektaşları, artık, TOI 700 d’nin üçüncü ve ilgi cazip bir kardeşe sahip olduğunu belirtiyorlar. ‘TOI 700 e’ diye isimlendirilen bu gezegen, gökbilimcilerin alışılmış haliyle ‘yaşama elverişli bölge’ ismini verdikleri bölgede değil; öte yandan, bu tarif bir değişim sürecinde. Bilhassa de gökbilimciler Venüs ve Mars’ın büyük ihtimalle her ikisinin de geçmişte yüzeylerinde su barındırdığını fark ettikten sonra, bazıları TOI 700 e’nin de içinde bulunduğu bir ‘iyimser’ yaşanabilir bölge önerdiler.
YAŞAMA ELVERİŞLİ BÖLGE İÇİNDE
Gilbert ve meslektaşları, TOI 700 e’nin kütlesinin Dünya’nınkinin yaklaşık yüzde 95’i kadar olduğunu iddia ediyor, bundan dolayı muhtemelen kayalık ve her 28 Dünya gününde bir yörüngesini tamamlıyor; bu durum, onu TOI 700 c ile d ortasına yerleştiriyor. Yeni keşfedilen gezegen de büyük ihtimalle kütleçekim kilidiyle bağlı olduğundan, yıldızına hep birebir yüzünü gösteriyor.
Gilbert, “Şu anda yalnızca TESS datalarından öğrendiğimiz şeylerin büyük kısmı bundan ibaret; lakin onu daha fazla karakterize etmek maksadını güden ve devam etmekte olan diğer araştırmalarımız da mevcut” diyor: “Henüz bir sonuca ulaşamamış olsak da heyecan verici bilgiler geliyor.”
Gilbert, TESS’in bir haftadan biraz daha uzun bir mühlet içinde bakışlarını tekrar TOI 700’e yönelteceğini ve önümüzdeki yıl içinde yaklaşık dokuz ay bilgi akışı sağlanacağını belirtiyor. Ve öteki araştırmacılar da takviye veriyorlar. Gilbert ve takımı, şu anda, yıldız sistemini Şili’de bulunan ‘Çok Büyük Teleskop’, ‘Kayalık Ötegezegenler için Kademe Spektrografı’ ve Dünya gibisi ötegezegenleri tanımlaması için tasarlanmış olan ‘Kararlı Spektroskopik Gözlem’ (ESPRESSO) araçlarını kullanarak gözlemliyor. Araştırmacılar, ESPRESSO’nun gerçekleştirdiği müşahedelerin sistemde bulunan dört gezegenin de kütlelerini belirlemelerine imkân tanımasını umuyor ve bir ortak araştırma kümesi, bu gezegenlere dair iklim modellerini açığa çıkarabilecek bilgiler olan yıldızın ultraviyole salımlarını varsayım etmek hedefiyle Hubble Uzay Teleskobu’nu kullanıyor.
Gilbert’ın aktardığı kadarıyla, James Webb Uzay Teleskobu gezegen dışı bir atmosferin bileşenlerini koklayabildiğini çoktandır kanıtlamış olsa da, bu araç, yıldızın küçük boyutu göz önüne alınarak ve pratik olmak ismine, her biri atmosferik bir tahlilin çok uzun süreceği kadar küçük olan TOI 700 d ya da e’de kullanılmayacak. Bununla birlikte, en büyük gezegen olan TOI 700 b’yi inceleyebileceğini kelamlarına ekliyor.
Gilbert, yeni bulgunun, TESS’in genişletilen misyonunun pahasını gözler önüne serdiğini söz ediyor. Başlangıçta, uzay aracının iki yıl çalışması planlanmıştı; ek vazife periyoduna Eylül 2022’de başladı ve faaliyetleri Ekim 2024’e dek sürecek. TOI 700, TESS’in güney gökyüzünü incelerken kesintisiz biçimde baktığı kozmos bölgesinde bulunuyor. Sonuç itibariyle, Gilbert ve meslektaşlarının topladıkları sinyallerin gerçek olduğunu teyit etmek için TOI 700 e’nin yaptığı geçişlere dair 14 farklı müşahedesi bir ortaya getirmesi gerekti.
Maryland Üniversitesi’ne bağlı College Park’ta doktora adayı olan Ben Hord, “Şayet yıldız biraz daha yakın ya da gezegen biraz daha büyük olsaydı, TESS’in birinci yıl içerisinde topladığı bilgilerden TOI 700 e’yi saptayabilirdik” diyor. Tıpkı vakitte NASA’nın Maryland’de bulunan Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nde yüksek lisans araştırmacısı olan Hord, verdiği demeçte, “Öte yandan, sinyal öylesine zayıftı ki, onu belirleyebilmek için fazladan geçiş müşahedelerine gereksinim duyduk.”
Yazının özgünü Space sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)