Avrupa Birliği (AB) Kurulunun 2022 Genişleme Paketi kapsamında yer alan “Türkiye Raporu” kamuoyuyla paylaşıldı. Raporda, yolsuzluk, organize kabahat ve enflasyon başlıkları dikkat çekti. Kavala ve Demirtaş’ın yargı sürecine de vurgu yapılan raporda “Türkiye’nin AİHM kararlarını uygulamayı daima olarak reddetmesi, kaygı yaratıyor” denildi.
AB Kurulunun Türkiye, Sırbistan, Arnavutluk, Karadağ, Kuzey Makedonya, Bosna Hersek ve Kosova’ya ait son değerlendirmelerin yer aldığı 2022 Genişleme Paketi, AB Komitesinin Komşuluk ve Genişlemeden Sorumlu Üyesi Oliver Varhelyi tarafından duyuruldu.
Türkiye ile ilgili demokrasi, temel haklar, yargı üzere bahislerde evvelki yıllarda açıklanan raporlarda yer verilen tenkitler, bu yıl da tekrarlandı.
Dış siyaset, göç, iktisat, güç üzere başlıklarda da Türkiye hakkında olumlu tabirlere yer verildi.
DEMOKRASİ VE YARGI
Raporda, “demokratik kurumların işleyişinde önemli eksiklikler olduğu, gerilemenin ve başkanlık sisteminde yapısal eksikliklerin devam ettiği, parlamentonun hükümeti sorumlu tutmak için gerekli araçlardan mahrum kalmaya devam ettiği, yürütme, yasama ve yargı ortasında sağlam ve aktif bir kuvvetler ayrılığı sağlanmadığı, yürütme organının demokratik hesap verebilirliğinin seçimlerle sonlu kalmaya devam ettiği” tez edildi.
Yargı alanında, terörle kontaklı kabahatlerle ilgili Meclisteki muhalefet partilerinin üyelerini sistematik olarak amaç almaya devam ettiği, yasal çerçevenin seçimler ve siyasi partiler için sıkıntılı olmaya devam ettiği, iktidarın muhalefet partilerinin belediye liderlerine baskı yaptığının savunulduğu raporda, “Güneydoğu’daki durumun bilhassa kaygı verici olduğu” öne sürüldü.
İNSAN HAKLARI, TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER
İnsan hakları ve temel özgürlüklerin bozulmasının sürdüğünün savunulduğu raporda, harika hal sırasında alınan tedbirlerin birçoklarının yürürlükte kalmaya devam ettiği, yasal çerçevenin Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi (AİHS) ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatlarıyla uyumlu hale getirilmesi gerektiği argüman edildi.
DEMİRTAŞ VE KAVALA VURGUSU
Raporda, “Türkiye’nin bilhassa Selahattin Demirtaş ve Osman Kavala davalarında olmak üzere muhakkak AİHM kararlarını uygulamayı daima olarak reddetmesi, yargının memleketler arası ve Avrupa standartlarına bağlılığı ve Türkiye’nin hukukun üstünlüğünü ve temel haklara saygıyı teşvik etme taahhüdü konusunda önemli bir kaygı kaynağıdır.” denildi.
2021’de kabul edilen insan hakları hareket planının uygulanmaya devam edildiği lakin genel insan hakları durumunda güzelleşmeye yol açmadığının ileri sürüldüğü raporda, tabir özgürlüğü konusunda son yıllarda görülen önemli gerilemenin devam ettiği, devlet kurumlarının uyguladığı kısıtlayıcı önlemler ile isimli ve idari yollarla artan baskının, tabir özgürlüğünün kullanımını baltalamaya devam ettiği savunuldu.
Raporda, “LGBTIQ kişilere” yönelik cinsiyete dayalı şiddet, ayrımcılık ve nefret telaffuzunun önemli bir kaygı konusu olduğu tez edildi.
TERÖR
Raporda, Irak ve Suriye’deki güvenlik ve askeri operasyonların sürdürüldüğü, terör örgütü PKK tarafından tekrarlanan terör hareketleriyle hudut bölgelerinde güvenlik durumunun belirsizliğini koruduğu söz edildi.
AB’nin, PKK’nın taarruzlarını açık bir biçimde kınadığı vurgulanarak, “Hükümetin terörle çaba konusunda yasal bir hakkı ve sorumluluğu vardır lakin bunu hukukun üstünlüğüne, insan haklarına ve temel özgürlüklere uygun olarak yapması temeldir. Terörle gayret önlemleri orantılı olmalıdır. Sürdürülebilir bir tahlile ulaşmak için inandırıcı bir siyasi barış sürecinin yine başlaması konusunda rastgele bir gelişme olmadı.” görüşü paylaşıldı.
SİVİL TOPLUM, KAMU YÖNETİMİ
Raporda, sivil toplum örgütlerinin artan baskıyla karşı karşıya kaldıkları, ordu, polis ve istihbarat servislerinin hesap verebilirliğinin çok hudutlu kaldığı sav edilerek, Türkiye’nin kamu idaresi ıslahatı alanında orta derecede hazırlıklı olduğu, yönetimin hesap verme sorumluluğunun yetersiz kaldığı, insan kaynakları idaresinin uygunlaştırılması gerektiği ileri sürüldü.
YOLSUZLUKLA VE ORGANİZE CÜRÜMLE MÜCADELE
AB Komitesinin raporunda, Türkiye’nin yolsuzlukla çaba konusunda hazırlıkların erken bir basamağında kaldığı, yolsuzluk davalarının kovuşturulması ve karara bağlanmasında yasal çerçevenin yanı sıra kamu kurumlarının hesap verebilirliği ve şeffaflığının uygunlaştırılması gerektiği savunuldu.
Raporda, Türkiye’nin organize cürümle gayrette belirli bir seviyede hazırlıklı olduğu, Türk data müdafaa mevzuatının şimdi AB müktesebatıyla uyumlu olmaması nedeniyle Europol ile önemli kabahat ve terörle çabadan sorumlu Türk makamları ortasında ferdî bilgilerin değişimine ait milletlerarası bir muahedenin yapılması gerektiği kaydedildi.
GÖÇ VE SIĞINMA POLİTİKASI
Göç ve sığınma siyaseti konusunda Türkiye’nin bir ölçü ilerleme kaydettiği, İran ile kara sonunun gözetlenmesi ve korunmasına yönelik kapasitenin daha da güçlendirilmesi konusunda kimi ilerlemeler kaydedildiği anımsatıldı.
AB ile göç mutabakatının işlerliğini sürdürmesine karşın 2021’de, 2020’ye kıyasla birden fazla güzergahta gelen sistemsiz göçmen sayısının arttığı lakin bu artışın kısmen 2020’de bölge ülkelerince Kovid-19 salgınını denetim etmek için alınan tedbirlerin kaldırılması nedeniyle olabileceği aktarıldı.
Raporda genel olarak Türkiye ile Yunanistan ortasındaki yasa dışı hudut geçişlerinin sayısının göç mutabakatı öncesine nazaran değerli ölçüde düşük kaldığı vurgulandı.
“Türkiye, dünyanın en büyük mülteci topluluklarından birine mesken sahipliği yapmak ve muhtaçlıklarını karşılamak için kıymetli eforlar göstermeye devam etti” denilen raporda, ülkede artan mülteci varlığını ele almak için tesirli entegrasyon tedbirlerine gereksinim olduğu savunuldu.
Raporda, vize serbestisi için hiçbir kriterin karşılanmadığı, Türkiye’nin hala vize siyasetine ait mevzuatını AB müktesebatıyla uyumlu hale getirmesi gerektiği lisana getirildi.
DIŞ POLİTİKA
Raporda, “Türkiye’nin tek taraflı dış siyaseti bilhassa Suriye ve Irak’taki askeri harekatı ve Rusya’ya karşı AB’nin kısıtlayıcı önlemlerine ahenk sağlamaması nedeniyle ortak dış ve güvenlik siyaseti (ODGP) kapsamındaki AB öncelikleriyle çelişmeye devam etti.” tabiri kullanıldı.
Türkiye’nin, karaya yabancı savaşçıların konuşlandırılması da dahil olmak üzere Libya’ya askeri dayanağı ve IRINI Operasyonu’na yönelik ısrarlı tenkitleri ve iş birliği eksikliğinin, AB’nin BM silah ambargosunun uygulanmasına olan faal katkısına ziyan verdiği sav edilen raporda, şunlar kaydedildi:
“Türkiye, Suriye krizinde kritik ehemmiyete sahip bir aktör olmaya devam ediyor ve AB ile istikrarlı ve müreffeh bir Suriye maksadını paylaşıyor. Bununla birlikte birlikleri, bölgede ve kuzey Suriye’nin öbür bölgelerinde kıymetli bir varlığını sürdürdü. Türkiye’nin kuzey Suriye’den kaynaklanan güvenlik kaygıları, askeri harekatla değil, siyasi ve diplomatik yollarla ve milletlerarası insancıl hukuka tam hürmet çerçevesinde ele alınmalıdır.”
Raporda, Türkiye’nin, Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı savaşla ilgili, bunu bir savaş olarak tanıdığı ve kınadığı, Montrö Sözleşmesi’ni yürürlüğe koyduğu, Türk şirketlerinin Ukrayna’ya askeri mühimmat sattığı, Ukrayna ile Rusya ortasındaki görüşmeleri kolaylaştırmayı, tansiyonu azaltma ve ateşkes sağlamayı, Ukrayna tahılının ihracatını kolaylaştırmak için diplomatik bir teşebbüste bulunduğu vurgulandı.
“Ukrayna ve Rusya’nın 22 Temmuz’da İstanbul’da üzerinde muahedeye vardıkları, BM ve Türkiye’nin aracılık ettiği mutabakat, mutabakatın uygulanmasını kolaylaştırmada da yer alan Türkiye’nin yapan rolü olmasaydı mümkün olmazdı.” denilen raporda, Türkiye’nin Rusya’ya yönelik AB yaptırımlarına ahenk sağlamaktan kaçındığı savunuldu.
Raporda, “Doğu Akdeniz’deki tansiyonu azaltmanın akabinde Aralık 2020’den bu yana AB-Türkiye bağlarında gözlemlenen güzelleşen dinamik, Ege’deki tansiyonların Nisan 2022’de tekrar başlamasından evvel birkaç ay sürdü.” denildi.
EKONOMİK DURUM
Raporda, “Türkiye iktisadı hayli ileri seviyededir lakin raporlama devrinde rastgele bir ilerleme kaydedilmemiştir.” değerlendirmesinde bulunuldu.
Para siyasetinin yürütülmesi, kurumsal ve düzenleyici ortam üzere değerli öğelerde gerileme olduğu argüman edilen raporda, Türkiye’de piyasa iktisadının düzgün işleyişine ait önemli kaygıların sürdüğü belirtildi.
Raporda, Türkiye iktisadının Kovid-19 salgınının akabinde güçlü biçimde toparlandığına işaret edilerek, ülkenin 2021’de yüzde 11,4, 2022 yılı birinci yarısında Rusya-Ukrayna savaşına karşın de yüzde 7’den fazla büyüdüğü kaydedildi.
ENFLASYON YÜZDE 80’İ AŞTI
Türkiye’de gevşek para siyaseti ve güvenilirliğin düşük olması nedeniyle Türk lirasının zayıfladığı öne sürülen raporda, resmi enflasyonun yüzde 80’i aşarak son 20 yılın en yüksek düzeyine çıktığı hatırlatıldı.
Raporda, ithal eserlerin fiyatlarındaki artışın dış dengesizlikleri genişlettiğine işaret edilerek, bunun artan belirsizlik ve düşük rezerv düzeyinin olduğu bir ortamda değerli bir kırılganlık olduğu sav edildi.
BÜTÇE PERFORMANSI
Bütçe uygulamasının planlanandan daha güzel performans gösterdiğine dikkat çekilen raporda, kamu borcunun arttığı belirtildi.
Raporda, kurumsal ve düzenleyici ortamın, bilhassa öngörülebilirlik, şeffaflık ve düzenlemelerin uygulanması açısından kırılgan olmaya devam ettiği savunuldu.
TİCARİ UYUŞMAZLIKLAR
“Ticari uyuşmazlıkların tahlilinin uygunlaştırılması için birtakım kıymetli adımlar atılmıştır” tabirine yer verilen raporda, kayıt dışı kesimin hala ekonomik faaliyetin değerli bir kısmını oluşturduğuna işaret edildi.
Raporda, fiyat belirleme düzeneklerine kamu müdahalesi yapıldığına dikkat çekilerek, kamu dayanaklarının uygulanmasında eksiklikler olduğu söz edildi.
BANKACILIK BÖLÜMÜ İSTİKRARLI
Bankaların sermaye yeterliliğinin düzenleyici ihtiyaçlarının üzerinde olduğuna işaret edilen raporda, “Bankacılık kesimi büyük ölçüde istikrarlı kaldı.” değerlendirmesinde bulunuldu.
Raporda, takipteki kredilerin azaldığı ve karlılığın arttığı, fakat dolarizasyon ve finansal risklerinin yükseldiği aktarıldı.
İşgücü piyasasının, salgının tesirinden kurtulduğu bildirilen raporda, cinsiyet ayrımı, yüksek genç işsizlik oranı ve bölgesel eşitsizliklerin devam ettiği kaydedildi.
Raporda, Türkiye’nin AB’deki rekabet baskısı ve piyasa güçleriyle başa çıkma kapasitesi konusunda yeterli seviyede olduğuna dikkat çekildi.
ENERJİDE İLERLEME
“Enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi ve yenilenebilir kaynaklardan üretilen gücün hissesinin artırılmasına ait ilerlemeler devam etmiştir” tabiri kullanılan raporda, lokal içerik ihtiyacı uygulamalarının genişletildiği belirtildi.
Raporda, Türkiye’nin AB ile Gümrük Birliği kapsamındaki taahhütlere uyumsuz olan birtakım vergileri kaldırdığına işaret edilerek, yükümlülüklerden sapmanın ikili ticareti engellediği tez edildi.
Türkiye’nin kamu ihaleleri alanında bir ölçüde hazırlıklı olduğuna işaret edilen raporda, bu mevzuda AB müktesebatına tam ahengin şimdi gerçekleşmediği vurgulandı.
ŞİRKETLER HUKUKU
“Türkiye mali denetim konusunda uygun bir hazırlık seviyesine sahiptir” görüşü paylaşılan raporda, Türkiye’nin şirketler hukuku alanında epeyce ileri olduğunun altı çizildi.
Raporda, Türkiye’nin fikri mülkiyet hukuku alanında âlâ bir hazırlık seviyesine sahip olduğuna işaret edilerek, bu alanda yaptırımların güzelleştirilmesi gerektiği savunuldu.
Rekabet siyaseti alanında ülkenin belli bir hazırlık düzeyinde olduğu söz edilen raporda, Türkiye’nin finansal hizmetler alanında da güzel bir düzeyde bulunduğu kaydedildi. (AA)