Ülkenin en değerli sorunu beslenme…
İktisatçıların “enflasyon neden faiz sonuç” dediği denklemi, besin enflasyonuna tesirleri çerçevesinde “fiyat artışları neden, açlık/yetersiz beslenme sonuç” diye kurabiliriz… İktidar nasıl ki para piyasalarını, iktisat bilimini aykırı yüz eden “faiz neden enflasyon sonuç” algısıyla yönetmekte ısrar ediyorsa, artan besin fiyatlarıyla gayrete de tıpkı yaklaşımla yaklaşıyor. Maliyetleri kar topu üzere katlana katlana market rafına çıkan etiketle bilek güreşine girişiyor. İşin aslı seçim öncesi Cumhur İttifakı’nın paraya ve de “propaganda malzemesine” çok çok gereksinimi var.
“Türkiye’nin Yüzyılı” sloganının içini doldurmak için 2023 yılına takıldılar.
Rusya Federasyonu Lideri Vladimir Putin’den Akkuyu Nükleer Güç (ANG) Santralı’nı bu tarihe
yetiştirme kelamı almak için, Mersin ANG’de radar üssü kurmalarına bile müsaade verdiler.
Her gün 3-5 tane açılan ucuzluk marketlerinin düne kadar ruhsatsız, iskansız çalışması sorun olmazken, bugün tıpkı münasebetlerle kapatılmaya başlandı. Bu kadar yüklü besin artırımlarıyla seçime gitmenin riskini hesaplamak sıkıntı değil. İktidarın ucuzluk marketlerine dediği şu: “Aynı mahallenin kedisiyiz. Seçim çizgisine girdik, sıkın dişinizi ziyan da etseniz fiyatları artırmayın. Zararınızı bugüne kadar size verdiğimiz ihalelere, inşaat-işletme müsaadelerine sayın. Biz bu ruhsatları vermeseydik, günde 3-5 market açamazdınız.”
Adanalı bir çiftçi ile konuşuyorum “BİM’in burada Hal Kayıt Sistemi’ne kayıtlı tedarikçisi var. Eseri çiftçiden bu şirket alıyor. Zerzevat ve meyve halinden almıyor. Aracı da tüccar da kendisi” diyor.
Mesele sürdürülebilir tarım yapmak olsa izlenecek yol aşikâr.
Bu yolları Avrupa bin sene evvel buldu
Avrupa bu yolları bin sene evvel buldu. 50 yılını verdiği Almanya’da “Beton Kıralı” olarak anılan inşaat mühendisi Prof. Dr. Recep Keskin, 2014 yılında Türkiye’ye döndüğünde çiftçi olmayı seçti.
Ülkesinde ne gördü, ne yaşadı, ne öneriyor?
Bilimi temel alan Alman sanayi disiplininin üzerine vatan aşkını da koyarak toprakla buluşmasını anlatıyor. Uşak’ın Eşme kazasına bağlı Dervişli köyünden bir lastik ayakkabı ve annesinin diktiği don ve atletle yola çıkan Keskin’in, 1967 yılında Sirkeci Garı’ndan Almanya’ya uzanan öyküsü, öteki bir yazının konusu olmayı hak ediyor.
Almanya’nın uygulamalı bilimler üniversitesi Dessau-Roblau’da inşaat mühendisliği kısmında lisans ve
doktora eğitimini tamamladı. 1990’da Berlin duvarının yıkılmasıyla Almanya’da yükselen inşaat kesimi Keskin’i fabrikatör yaptı. Onur Öymen’in Büyükelçiliği devrinde Almanya’da 1992 yılında faaliyete geçen Avrupa-Türk İş İnsanları ve Sanayicileri Derneği (ATİAD) Kurucu Lideri ve İstişare Kurulu Üyesi Keskin, Almanya eski Başbakanı Angela Merkel’in 150 kişilik “Danışmanlar Konseyi”nde göçmenlere yönelik ahenk siyasetleri alanında raporlama yapan 15-20 uzman ortasında yer almıştı.
2014 yılında beton fabrikasının idaresini oğluna bırakıp, ülkesine döndü. Alanya’nın Yeşilöz köyünde, içinde yaklaşık 70 çeşit eser veren binlerce fidenin yetiştirildiği 25 dönüm toprakta “Tropikal Akademi” kurdu. Bunlar ortasında Türkiye’de pek tanınmayan ahtapot formundaki limondan (Buda Limonu), ağaçta yetişen domatese ya da kahveden avokadoya, papayadan pasifloraya kadar binlerce bitki ve meyve ağacı yer alıyor.
İlk olarak bahçesine 3 bin muz kökü ekmişti lakin istediği randımanı alamadı. Ülke ülke gezip tropikal bitki çeşitlerini araştırdı. Avokado ekiminde karar kıldı. Bahçesinin yüzde 60’ını oluşturan alanda 600 kadar avokado ağacından yılda yılda 500-600 bin adet eser alıyor. Bu eserlerin büyük çoğunluğu semt pazarlarında satılıyor.
Türkiye’de üretim 3 bin ton
Üretim maliyetinin değerli bir kalemi olan gübreyi ithal etmenin yanı sıra keçi ve solucan gübresi de
kullanıyor. Kimyager Müfit Tarhan ve ortağı Aydoğan Cengiz’in 1999 yılında satın aldıkları Alman şirketi Wesco’nun toprak güzelleştirme eserlerini alıyor.
Meksika’da yılda 3 milyon ton avokado üretilirken, Türkiye’de üretim 3 bin ton… Şimdilerde Anamur civarında 25-30 dönümlük bahçelerde avokado fidesi ekiliyor. Keskin “Doğru tarım yapamazlarsa o fidelerin birçok tutmaz” diyor.
“Manavgat’tan Anamur’a 300 bin kilometre uzunluğunda 10 km derinliğinde tropikal bitki
yetiştirmeye elverişli bir iklim kuşağındayız. Dünyada 140 ülkeden 48’i tropikal bitki yetiştirmeye elverişli iklim ve toprak özellikleri taşıyor. Türkiye de bu ülkelerden birisi” diyor.
Tarımın en değerli sorunu nedir?
Keskin’in buna verdiği cevapları sıralıyorum:
- Dışa bağımlılık
- Eğitimsizlik
- Denetimsizlik
- Örgütsüzlük
- Kötü Yönetim
Gıda eserleri fiyatının yükselmesinden denetimsiz ithalat da sorumlu… Hani şu marketlere gidip etiket denetimleri yapan Ticaret Bakanlığı var ya; gümrüklerden de sorumlu.
Şunları anlatıyor: “Gübre, ilaç, fide dahil ithal girdilerin oranı yüzde 90’a kadar çıkıyor. Üretime katkısı olan eserlerin maliyeti gümrükten tarlaya gelene kadar 4’e katlanıyor. Almanya’da sulama suyuna atılan tablet 15 cent, Türkiye’de 1.5 euro.”
İsrail, Hollanda, İspanyol firmaları fide pazarını ele geçirmiş. Fideyi satarken, ilacını da satıyorlar. Maliyet
ikiye katlanıyor. Alman, Hollanda Amerikan firmalarının Türkiye’de tarım yerlerinde üretim yaptığını söyleyen Keskin, çiftçinin eğitim açığına dikkat çekiyor: “Türk çiftçisi satın aldığı eserin kullanma
talimatını bile okumuyor. Avokado yetiştiriciliği için Kenya’dan personel getirdim.”
Çiftçinin eserinin pahalanması iki yolla oluyor.
Birincisi verimliliği arttırmak, ikincisi katma pahalı eser çeşitliliği sağlamak.
Örneğin gül yağı, kekik suyu, avokado kremi üzere katma kıymet yaratan tarıma dayalı sanayiyi
geliştirmek.
Türkiye’de ziraî eser maliyetini yükselten bir diğer faktör; “perakende ticaret zinciri” Çiftçi eserini direkt perakendeye satamıyor. Ucuzluk market zincirleri ise, “Hal Kayıt Sistemi” ne kayıtlı “tedarik şirketi” kuruyorlar. Kendi şirketinden satın alma yapıyor. Keskin “Tarım eseri ihracatçısı ülkeler Hollanda İspanya’nın yaptığı üzere bizde de küçük üretici örgütlenmeli. Tarımda fiyatları dengeleyen ölçek ekonomisidir” diyor.
Hani siyasi platformlarda tartışılıyor ya “kamucu iktisat…”
Kamuculuk tarımda nasıl olur?
Tarım Kredi Kooperatifleri asıl işi olan çiftçiye ucuz girdi ve finansman sağlayarak tarımı takviyeler. Tarım yerlerinin TOKİ’ye devredilmemesi için gayret veren köylülerin yanında durur. Özeti; kamu faydasına örgütlenmeyi güçlendirir ve çiftçinin haklarını savunabilmektir.
Bir öteki örnek vereceğim: Adana’da çiftçilik yapan Tarsus Amerikan Koleji kökenli Boğaziçi Üniversitesi İş Yönetimi ve İktisat Kısmı mezunu Mehmet Yaltır, Çukurova’da bin dönüm yerde çilek başta olmak üzere yılda 12 bin tonun üzerinde böğürtlen, mavi yemiş ahududu üretiyor. Ulusal market zincirlerine satıyor. Üretiminin yüzde 40’ını Doğu Avrupa ve Ortadoğu ülkelerine ihraç ediyor. Sıhhat ve Eğitim Kurumları Vakfı’nın da Mütevvelli Heyeti Lideri.
Televizyoncu ve müellif Nuri Çolakoğlu’nun yazdığı “Çukurova’da Yetişen Çilek: Mehmet Yaltır Ailesi” kitabında 1860’lı yıllarda Kırım’dan Adana’ya göçen ailenin tarım dalındaki seyahati anlatılıyor.
1967 yılında, Karataş Yağ Sanayi ve Ticaret A.Ş. unvanı ile Adana’da Ziraî Sanayi’ne adım atan
aile, bu fabrikayı Unilever’e devrediyorlar. 1986 yılında kurdukları Yaltır Tarım Eserleri ve Ticaret şirketi Adana ve Silifke’nin en büyük çilek üreticisi.
Yaltır’a tarladan rafa ve ihracata kadar uzanan üretim bedel zincirini soruyorum. Besin fiyatlarında yaşanan yüksek enflasyonu ki OECD ülkeleri içinde Türkiye birinci sırada; neyi yanlış yapıyoruz?
Sebze ve Meyve Hallerinden başlıyor:
“Hal Yasası değil, baş değişmeli. Hallerin modernizasyonu sağlanmalı. İstanbul’un yaş meyve ve zerzevat deposu Bayrampaşa Hali’ni gördünüz mü; bir soğuk hava deposu yok. Tarladan çıkan eser Hal’de ziyan oluyor. Biz eserimizi paletli göndeririz. Halde paletle indirme yapamıyorlar tek tek kutular indiriliyor.”
Tarımda düzgünleşme nasılı olur?
Ülkenin mahallî fidesi olmalı.
Toprak, su, iklim yapısına uygun özgün fidelerimizi geliştirmeliyiz.
Tarım işletmelerinde “İyi tarım uygulamaları denetlenmeli” ve desteklenmeli.
Gübre ve ilaç kullanımları denetim altına alınmalı.
Bir eserin maliyetinde gücün hissesi yüzde 40’ın üzerine çıkıyor. Güç dayanağı sağlanmalı.
Çiftçiler örgütlenmeli, kooperatifçilik desteklenmeli.
Yerel üretici örgütlenerek toplu alım ve satış yapmalı.
İhraç edilen ziraî eserlerde ziyanlı kimyasal kalıntı çıkıyor, gümrüklerden dönüyor. İlaç kullanımı denetlenmeli.
Hallerde modernizasyon sağlanmalı.
Depoculuk gelişmeli.