Yeni yılın birinci tiyatro söyleşisini “Birileri” isimli oyun üzerine yaptık. “Birileri”, İnsan Hakları Üniversal Bildirgesi’ndeki 30 husustan 30 farklı oyun çıkarmak üzere kolları sıvayan bir proje. “Özgürlük Üçlemesi” ismi verilen projenin birinci oyunu, üç başka insan öyküsünden oluşuyor.
“Birileri”, seyirciyle buluşmaya devam ederken biz de projenin fikir sahibi ve direktörü İlyas Özçakır’la ve oyun müellifleri Çağdaş Ekin Şişman, H. Can Utku, Alis Çalışkan’la görüştük. Kendilerine projenin ayrıntılarını, oyunların temsiliyetlerini ve yeni çalışmalarını sorduk.
‘HER BİR UNSUR İÇİN BİRER İNSANIN ÖYKÜSÜ ANLATILACAK’
“Birileri” nasıl ortaya çıktı? Bu türlü bir oyunu tasarlayıp yönetmeye nasıl karar verdiniz?
İlyas Özçakır: Bir gün bir hikaye toplamı okudum. İnsan Hakları Üniversal Bildirgesi’nin her unsuru için farklı bir muharrir bir hikaye yazmış, Milletlerarası Af Örgütü yayımlamış bunu. Ben de bunun oyun versiyonunun daha hoş olacağını düşündüm. “Birileri” projesi birinci o vakit aklıma geldi. Sene 2014. O vakit daha farklıydı matematiği. Sahnesi olmayan bir tiyatrocu olarak tek başıma yapamayacağımı düşündüğüm için sahnesi olan bir tiyatroya göndermiştim, bu bizim için de büyük iş dediler. Ben projeyi rafa kaldırıp öteki projeler üretmeye devam ettim, onları hayata geçirdim. Sonra pandemide yolumuz FNF Türkiye (Friedrich Naumann Foundation) ile kesişti. Onlara bu projemden bahsettim desteklemeleri için. Onlar da çok sevdiler projeyi, çok önemli takviyeleri oldu ve başladık projeye.
İlyas Özçakır “Birileri”, İnsan Hakları Kozmik Bildirisi’ndeki üç husustan yola çıkılarak yaratılmış üç farklı oyundan oluşuyor. Bu üç maddeyi nasıl belirlediniz? Kalan yirmi yedi husus için de birer oyun olacak mı? Gelecek amaçlarınız nedir?
İlyas Özçakır: Bildirge’de yer alan toplam 30 husus için 30 kısa oyun yazılarak 30 karakter üzerinden her bir husus için birer insanın kıssası anlatılacak. Bu karakterleri 30 farklı oyuncu canlandıracak. Oyunlar her seferinde üçlemeler halinde sahneye taşınacak. Bu yılki üçlememiz “Özgürlük Üçlemesi”. Daha sonra “Emek Üçlemesi”, “Yargı Üçlemesi” üzere temalarla, her sene yeni bir üçleme formunda olacak. Toplamda 4 üçlemeyi İstanbul’da yapmak, kalan 6 üçlemeyi Marmara bölgesinin dışındaki bölgelerde, o bölgelerin mahallî tiyatrolarıyla yapmak istiyorum, alışılmış kâfi kaynağı bulabilirsem. Sonra da bu projeye memleketler arası bir yerde başlamak istiyorum.
Oyunda üç kısa öykü var. Direktör tek olsa da her kıssayı öteki bir muharrir kaleme almış. Yazarlarla olan bağınızı ve oyunların yazım sürecini anlatır mısınız?
İlyas Özçakır: Kalemini sevdiğim üç müellife gittim: Çağdaş Ekin Şişman, H. Can Utku, Alis Çalışkan. Projeyi anlattım, Bildirge’den birer husus seçmelerini ve özgürlük temalı birer tek kişilik kısa oyun yazmalarını talep ettim. Onlar da özgür bir formda birer husus seçip, o unsurlardan hareketle büsbütün kurmaca kıssalar yazdılar. Sonra birbirinden bağımsız bu üç kısa oyunu tek oyun formunda sergilemeye başladık.
İrem Kalaycıoğlu, Özgür Yetkinoğlu, Gül Tabiat Selvi de oyunculuklarıyla beğeni topluyorlar. Bu oyuncularla yollarınız nasıl birleşti?
İlyas Özçakır: Özgür’le çok eski bir dostluğumuz var. Profesyonel tiyatroya birlikte başladık sayılır. Lakin uzun müddet birlikte iş yapmamıştık, uygun projeyi ve uygun vakti bekliyorduk. Can Utku, Onur oyununu muharrir yazmaz Özgür aklıma geldi zati. Teklifimi kabul etti ve çalışmaya başladık. İrem ve Tabiat ise bizim kulübün (Galatasaray Üniversitesi Tiyatro Topluluğu) üyelerinden. İkisi de yeni mezun ve hayatlarını profesyonel tiyatro yaparak kazanmanın formülünü oluşturmaya çalışan iki yetenek. Daha evvel ikisini de izlemiştim, hem üniversite oyunlarında hem de Sarı Sandalye’nin “Kral Übü” oyununda. Bu hayli sıkıntı iki rol için hem yetenekli hem de disiplinli oyunculara gereksinimim vardı, sağ olsunlar onlar da teklifimi çabucak kabul ettiler.
Onur. ‘ERİL TAHAKKÜMÜN KARŞISINDA DİŞİL DİRENÇ VAR’
İlk oyunda toplumsal baskı altında kalan bayanların toplumsal ve ekonomik hayattan uzaklaştırılmalarını izliyoruz. Bayanları bu kadar “tehlikeli” hale getiren şey ne sizce?
Çağdaş Ekin Şişman: Bayan, bu baskıyı, şiddeti en ağır olarak yaşayan figür. Çağlar boyunca bu bu türlü. Burada şunu açmak yerinde olur. Eril hegemonyaya ve erkekliğe karşı dişil olanı sırf bayan cinsiyeti olarak düşünmüyorum. Hatta daha da geniş manada; eril tahakkümün faillerinin karşısına bayanları, LGBTİQ+ bireyleri, dişi-erkek fark etmeksizin tüm canlıları, doğayı da katalım. Bu durumda eril tahakkümün faili olanlar tüm gezegende muazzam bir azınlık olarak kalıyorlar. Hasebiyle bir bayan karakterde, Öykü’de beden bulan varlık aslında bir epey kalabalık. Öte yandan yaratıcı ve yok edici gücün de dişil bir yanı olduğunu söyleyebiliriz. Yunan mitolojisinde ilksel tanrıça Gaia’nın, toprak ananın dişi olması da güçlü bir mittir mesela. Toprağın rahmetini sağlayan Demeter de bayandır; savaşın, fırtınaların, kas gücünün ilahları ise erildir. Gibisi pek çok örnek sayabiliriz Batı ve Doğu mitolojisinden. Benim de eril tahakkümü yeryüzüne karşı konumlamam biraz bundan. Elbette yeryüzünün “eşit olması gereken” birer kesimidir eril ve dişil. Ancak dişil olan tahakkümden fazla gerçeğin, yaratıcılığın, sevincin, tabiatın, sanatın sıfatıdır. Dişil olan tahakkümden çok direnç, sebat, yok olma ve var olmanın gücünü taşır. Yani eril tahakkümün karşısında dişil direnç var, diyebilirim. Hatta bu direnç üniversal küme misali eril tahakkümü de içerir, ondan büyüktür, ilkseldir. Münasebetiyle dişil direnç, eril tahakküm için tehlikelidir, evet. Bunun içten içe farkında olan eril tahakküm de ne yapsın, korksun bir zahmet.
‘FARKLI OLANIN DENETİMİ ZORDUR’
İkinci oyunda eşcinsel bir erkeğin yaşayamadığı hayatına ve bunun onda yarattığı buhranlara şahit oluyoruz. Toplum farklı olandan neden korkar, neden onu kendine benzetmeye çalışır?
Can Utku: Alışılmış ki çok geniş kapsamlı bir soru bu ve etraflıca yanıtlanabilmesi için derin bir toplumsal inceleme gerekiyor. Lakin özetleyecek olursak farklı olanın denetimi zordur. Bütünü oluşturan modüller birbirine ne kadar benzeri olursa onları aşikâr bir hizada tutmak, can sıkıcı, rahatsız edici şeyler yapmalarına mani olmak o kadar kolay olacaktır. Bu nedenle de bütün toplumlar klasik olarak tek tip bir “doğru insan” modeli belirlemişler ve bütün bireylerini o kalıba nazaran şekillendirmeyi istemişlerdir. Bireyler açısından da yanında getirdiği bütün sorumluluklarıyla birlikte özgürlüğün tartısını yüklenmektense kendisine sunulan modele birebir ahenk sağlamaya çalışmak daha kolay olmuştur. Günümüzde hâlâ bu geleneğin dışına çıkmayı başaramamış toplumlarda bu türlü bir uyumsuzluktan kaçınmayı başaramayan bireyleri bekleyen seyahat da bu açıdan kuvvetli olacaktır.
Hikaye. Son oyundaysa, çeşitli sebepler yüzünden yazdıkları “değiştirilmesi” istenen bir muharririn kendini var etme uğraşını görüyoruz. Görünen o ki sansür yalnızca metinleri değil, insanları da değiştiriyor.
Alis Çalışkan: Evet, Ferda da oyun boyunca değişiyor. Hırsını, dileklerini ve en nihayetinde teslim oluşunu görüyoruz. Tahminen de bu yüzden kurgunun gerçekliğini hayat gerçekliğine yeğliyor. Lakin işler orada da yolunda gitmiyor ne yazık ki. Sansür ve otosansür varlığımızla ilgili bir yere temas ediyor ve en kötüsü da bir defa başladığında birbirini besleyerek büyümeye, dallanıp budaklanmaya devam ediyor oluşu. Olağan ki bu yüzden yalnızca metinler değil, onları yazanlar, okuyanlar ve düşünenler de bu dizgenin bir modülü. Münasebetiyle onlar da bu değişimden hisselerini alıyorlar.
Hem bir oyuncu hem de bir direktör olarak sahneye çıkmak isteyen gençlere neler tavsiye edersiniz?
İlyas Özçakır: Çok lakin çok okumalarını tavsiye ederim. Bilhassa kurmaca okumalarını. Zira kurmaca okumanın imgelem ve empati yetisini direkt geliştirdiğini ve bu ikisinin karakter yaratma ve yorumlamada çok değerli etkenler olduğunu düşünüyorum. Hayalleri ile hırslarını birbirine karıştırmasınlar isterim. Emeli güzel oynamak olan yetenekli bir oyuncunun başarmama ihtimali yoktur, çok çalışırsa. Lakin bazen “kendini gösterme” isteği, ünlü olma isteği üzere istekler rolü hakikat yorumlamaya mani teşkil edebiliyor. Yapmaları gereken birinci şeyin rolün gereklerini yerine getirmek olduğunu unutmamalarını tavsiye ederim. Bu, muvaffakiyetle yerine getirilirse başkaları aslında sonuçtur, olur ya da olmaz.
Son vakitlerde neler yapıyorsunuz? Masanızda bizim için neler var?
İlyas Özçakır: Üzerine konuştuğumuz “Birileri” projesi ve oyuncu olarak yer aldığım “Koleksiyoncu” oyunu dönem boyunca sergilenmeye devam edecek. Bu dönem bunlar kâfi olur benim için. Lakin tahminen bir atölye vermeye başlayabilirim şubat prestijiyle. Sonra da “Birileri” projesinin yeni üçlemesine çalışmaya başlayacağım, yeni dönemde sahnelemek üzere. Yeni yıl prestijiyle bir de dizi projesinde çalışmaya başlayacağım oyuncu olarak. Şimdi bilgi veremiyorum ancak dijital platform işi olacak.