Dünyada nepotizm olarak bilinen kavramın, bizdeki karşılığı adam kayırmadır. Toplumsal hayatımızın her alanında gördüğümüz bu adam kayırmadan rahatsız olanlar, çekenler, olumsuz olarak görenler olduğu üzere, kıymetli bir gereksinim olarak kabul edenler de var. Ve sayıları da azımsanamayacak kadar çok. Bahis şayet siyaset, siyasi bir parti ya da siyasi bir başkan ise toplumda yaygın olarak “bize ne yararı var?” sorgusu lisana getirilir. Bu sorgunun alt iletisi ise “bir kıyağını görmedik, bir torpiline denk gelmedik”dir. Yani; işin içinde diğerinin hakkını gasp etmek dahi olsa bizi kayırmadı diye sitem etmektir. Geçmişten bugüne tartıştığımız hususlardan biri olan adam kayırma, maalesef birçok vakit kendine bir toplumsal meşruiyet yeri de bulmuştur.
Adam kayırmacılığı kurumsallaştıran, siyasetin merkezine oturtan AKP, iktidara geldiğinden bu yana sokak temsilcisi, mahalle temsilcisi, ilçe örgütü, gençlik ve bayan kolları üzerinden, talep almış, talepleri takip etmiş, bürokrasi aracılığıyla sonuçlandırmıştır. Talepleri yerine getirilen, olmazı oldurulan seçmen, doğal olarak kendini ayrıcalıklı hissetmiştir. Bu durumu 2018 yılında yaptığımız bir çalışmada da ölçmüştük. AKP seçmenine “AKP sarfiyat de öbür bir iktidar gelirse hayatınızda ne değişir?” sorusunu yöneltmiştik. Karşılıklarda birinci sıralarda “bürokrasi değişir” yer almıştı. Özeleştiri yapmam gerekirse; bu araştırmaya kadar böylesine büyük bir sistemin kurulduğunu fark etmemiştim.
Bugünlerde yapılan, “AKP her aksiliğe karşın neden %30’un altına inmiyor?” tartışmasına bir katkı olması açısından belirtmek isterim ki, inmemesinin kıymetli nedenlerinden biri de budur. Bu düzeneğe dahil olan seçmenin, kamudaki rastgele bir talebi manalı oranda karşılanmakta, karşılanamaması halinde de seçmende “olabilseydi yapılırdı” duygusu oluşmakta. Özetle, her talebine olumsuz bakacağını varsaydığı bürokrasiye karşı gerisinde AKP’nin var olduğunu bilmek, bir küme seçmene âlâ gelmekte.
Adam kayırma, bir zümrenin ayrıcalıklı olması hali KPSS imtihanı ile birlikte tekrar gündeme geldi. AKP öncesi devirde kusursuza yakın çalışan ÖSYM’nin, AKP devrinde sıklıkla soruların dinci tarikatlar tarafından evvelce alınması, çalınması skandalları ile gündeme geldiğine tanıklık ediyoruz. Sonuncusunu şimdi geçen hafta yaşadık. Birden fazla sefer 1,5 milyona yakın yurttaşımızın girdiği KPSS imtihanında çıkan soruların bir kısmının, siyasal olarak iktidara yakın olduğu anlaşılan bir yayınevinin yayınlarındakiyle tıpkı olduğu ortaya çıktı. Bu imtihana çoğunlukla gençlerin girdiğini bilen iktidar, gençlerin haklarının çalındığının anlaşılması ile birlikte süratlice ÖSYM liderini vazifeden alıp tarikatlara eğilimi olan öteki bir ismi lider olarak atadı. Buradaki gaye, düşündüklerini tabir edemediği için, üniversite mezunu olup iş bulamadığı için, fırsat eşitsizliği ile çaba etmek zorunda kaldığı için, sahip olduğu niteliklere karşın ucuz iş gücü olduğu için, üniversite hayatında beslenme ve barınma sorunu ile çaba etmek zorunda kaldığı için, girdiği imtihanlardan başarılı çıkıp bir badem bıyıklı tarikat mensubunun yaptığı mülakatta elendiği için, yaptığı itirazlara “çıkar telefonunu göster diyen” cüreti artırılmış cehaletle uğraş etmek zorunda kalmış olduğu için gereğince öfkeli olan gençlerin daha da öfkelenmesinin önüne geçebilmekti. Pekala bu atılım yetti mi? İktidar istediği duyguyu oluşturabildi mi? Gelin birlikte bakalım.
Bu haftaki ölçümümüzde öncelikli olarak KPSS sorularının ilgili yayınevinin kitapçıklarında yer aldığı savının ne derece gerçekçi bulunduğunu anlamaya çalıştık.
Tablodan da görüldüğü üzere toplamda toplumun %64,1’i savları gerçekçi bulmaktadır. Kararsız olanları çıkardığımızda gerçekçi bulmayanların oranının sadece %9,8 olduğu görülmekte.
Yaşanan bu hak ihlali sonucunda ÖSYM’deki vazife değişikliğinin toplumda bundan sonrasına dair olumlu bir beklenti oluşturup oluşturmadığını anlamaya çalıştık.
Herhangi bir şeyin değişmeyeceğine inananların oranı %64. Bu oran AKP seçmeninde %41,8 ve MHP seçmeninde %47,1’dir.
Konuyu imtihanlarda bir kümeye yahut zümreye yapılan kayırmacılıktan çıkarıp genel olarak ülkede adam kayırma konusuna bakış olarak da ele almak istedik. Bunun için de muhakkak sorular sorduk. Birlikte inceleyelim.
Tablodan da görüldüğü üzere Türkiye’de adam kayırma çok fazladır diyenlerin oranı %62,2 fazladır diyenlerin oranı ise %12,7. Yani toplamda adam kayırmanın fazla olduğuna inanların oranı %74,9. Buna karşılık az diyenlerin oranı %6,7 ile hudutlu. Adam kayırmanın fazla olduğunu düşünenlerin oranı MHP ve AKP tabanlarında da çoğunluğu oluşturmakta.
Belirli başlıklar sayarak bu alanlarda adam kayırma var mıdır diye sorduk. En özet haliyle adam kayırma vardır diyenlerin oranı:
- Eğitimde: %67
- Sağlıkta: %61,9
- Ekonomide: %75,8
- Adalette: %70,7
Ek olarak bu kayırmacılığın son 20 yılda arttığına yahut azaldığına dair toplumun ne düşündüğünü anlamaya çalıştık. Sonuçları aşağıdaki üzere.
Görüldüğü üzere toplumun %70,7’si arttığını söz etmektedir. Bu oranın MHP tabanında %68,6 olduğunu bilhassa dikkatinize sunmak isterim.
Toplumun adam kayırmaya dair görüşü “var ve artarak devam ediyor” tarafında. Burada sol’a toplumsal demokrasiye inanan bizlere büyük bir sorumluluk düşüyor; toplumsal demokrasinin iktidarında kayırmacılığa maruz kalarak hakkı yenen herkesin hakkını geri almak ve bir daha çalınmamasını sağlayacak bir sistemi kurmak. Adil bir devleti inşa etmek. Her zayıfın gücü olmak. Ne değerine olursa olsun bugün eleştirdiğimiz iktidara benzememek.
Ertan Aksoy
[email protected]