CİHAN CEYLAN
Tahsin Kiriş, Kütahya’nın Tavşanlı ilçesinde Çiriş Kundura Deri İşleri Sanat Konutu ismini taşıyan iş yerinde faaliyet gösteren bir sanatçı. Kitapçılık ve Çocuk Mecmuası çıkarma üzere faaliyetlerden sonra, yirmi yıl orta verdiği mesleğine dönmüş. İş yeri bir turistik yeri üzere ziyaret edildiği için gündüz genelde dostlarla sohbet ediyor, asıl geceleri çalışıyor. Yapmış olduğu çanta, bel kemeri, ok torbası ve kostümlerle mükafatlar alan sanatkarın ünü yurt dışına ulaşmış durumda. Üniversitelerde deri mühendislerine, eski tarz deri işlemesi hakkında bilgiler aktarıyor. Motorculuk, kampçılık, cet binme üzere toplumsal faaliyetleri olan, giysisi ve konuşma usulüyle da dikkat çeken sanatçı, iş yerinin “Kullan at” kültürüne (kapitalizme) başkaldırı olduğunu söylüyor.
-Tahsin Beyefendi, deri işleri üzere çok farklı bir işle, büyük ilgi gören sanatçısınız. Kostüm ve tasarım mükafatı aldınız, devlet sanatkarı unvanına sahipsiniz. Bu işe nasıl başladınız ve bu noktaya nasıl geldiniz?
Bu mesleğe 1977’de babamın yanında ayakkabı çıraklığı yaparak başladım. O vakitler ufak tefek de olsa, bel kemeri, cüzdan işleri yapıyordum. Lakin bu deri işleri bugünkü kadar tanınan değildi. Askere gidip geldikten sonra 1987 yılında kendi dükkânımı açtım, 1996 yılında ise kapattım. Ayakkabı tamir işleri artık pek kalmamıştı. O günlerde arkadaşların kitapçı dükkânında çalışmaya ve bir çocuk mecmuası çıkarmaya başladık. Piyasada birçok çocuk mecmuası vardı fakat tamamı büyüklerden çocuklara yönelikti. Biz farklı bir şey deneyerek, çocuklardan çocuklara mecmua yaptık. Kütahya’nın Tavşanlı ilçesi üzere bir yerde yayınlanan bu dergiye, ülkenin her yerinden, yurt dışından bile çocuklardan yazılar geliyordu. Mecmua sekiz sene sürdü, 2001 yılında kapandı. Bir süre daha kitapçı dükkânında çalışmaya devam ettim. 2013 yılında emekli olunca, bizim deri işlerinin daha revaçta olduğunu gördüm. Tarihi diziler, sinemalar yapılmaya başlanınca dericilik gündeme geldi. Selçuklu, Osmanlı devirlerini yansıtan dizilerin çoğaldığı devirde, ben mesleğime geri dönmek istedim. Yirmi yıl orta verdikten sonra 2016’da bu dükkânı açtım. Klâsik okçulara ok torbası, bel kemeri, yan çanta, sinema setlerine devir gereçleri yapmaya başladım.
2022 Haziran ayında Milletlerarası Tiyatro Emek Mükafatları merasiminde Klasik Türk Tiyatrosu’nda kostüm ve dizaynlardan ödül aldım. Bir gün sonra, daha evvel müracaat ettiğim Devlet Sanatçılığı için Ankara’ya çağırdılar. Yaptığım yapıtlara baktılar. Bir ay sonra da devlet sanatçılığı unvanımızı bize takdim ettiler.
Yirmi yıl orta verdikten sonra bu işe yöneldiğinizde aileniz ve etrafınızın tutumu ne oldu?
Ben ayakkabıcılıktan geldiğim için, emekli olduktan sonra dükkân açmak istiyordum. Ailem, “Bu pis iş, bununla uğraşma, sarfiyatı fazla gibi” itirazlarda bulunuyordu. Ben birebir vakitte motorcu olduğum için motorsikleti koyduğum kulübeye eski ayakkabıcılık ve dericilik gereçleriyle dolduruyordum. Orada kendi kendime çalışmaya başladım. Karanlık ve dar olduğu için hanım oraya dam diyordu. Bir gün, arkadaşların yanına çıktığımı söyleyip orada gece bir buçuğa kadar çalıştım. Hanım nereden geldiğimi sorunca, çabucak yanıt veremedim. “Damdan mı geliyorsun?” deyince, “Damdan geliyorum” dedim. Bu işlerin pisliğinden dem vurunca, “Allah beşere yüz karası vermesin, bu işteki kara yıkanır gider” diye karşılık verdim. “Ben yine dükkân açacağım, oradan sana bir güneş doğuracağım” dedim. O bu olaya meslek olarak bakıyordu, ben sanat olarak bakıyordum. Sonra bu dükkânı açtım, her şeyini kendim yaptım. Sanat altın bileziktir, bir mesleği öğrenmek lâzım.
HER ESERDEN BİR TANE YAPARIM
-Yaptığınız iş epey zahmetli bir iş. Derinin işlenmesi, dikişleri, üzerinde motif çalışması üzere ayrıntılar var. Bir deri çantanın üretiminde neler yaşarsınız?
Çalışmalarım genelde özel sipariş üzerine oluyor. Fotoğraflarda üzerimde bir çanta görürler, yurt içinden yurt dışından beşerler arar, onu almak isterler. “O satılık değil, kendime yaptım” derim, ısrar ederler. Çok inat eder de vermeyecek olursam, “Tamam birebirini hal olarak yaparım ama üstündeki desenleri, dikişleri, metalleri, senin istediğin formda yaparım” derim. Ben sanatsal çalışma yaptığımdan her yaptığım eseri başka bir halde yapmak prensibimdir. Yani fabrikasyon çalışmam. Birisi, bir çantadan on tane yap dese, milyarları dökse yapmam. Yaparsam, yaptığım iş sanattan çıkar, meslek haline gelir. Yaptığım her işin kesinlikle bir yerinde bir değişiklik olacak.
EVLADİYELİK OLSUN İSTERİM
-Bu sizin için bir zorluk değil mi?
Böyle sanatsal çalışmaların elbette zorlukları var. “Nasıl bir çanta istiyorsun” dediğimde, “Sen nasıl yaparsan yap” dediklerinde üstüme on kat yük biner. Ben onu yapacağım ve ona beğendireceğim. İş bitinceye kadar korkum bitmez. Başımı yastığa koyduğumda, o arkadaşa yapacağım çanta vardır aklımda. Bazen birden bir şey aklıma gelir, sabaha bunu unuturum diye yataktan kalkıp gecenin bir yarısında buraya geldiğim olur. Derilerin içinde eşinirim, neyi neyle yapacağımı yazıya döküp tezgâhın üzerine bırakırım, sonra da meskene sarfiyat yatarım. Ben bunlara tatlı zorluk diyorum. Deri alışverişim de bir zorluktur. İnternetten katiyen deri almam. Deriye elimle bakarken, başımda on takla attırmam lâzım. Bu deriden ben ne yapabilirim diye düşünür, yumuşaklığına, sertliğine, rengine, dokusuna bakar, elimle okşarım. Hoşuma giderse alıp gelirim. Yaptığımız işi üç sac ayağına oturtmak gerekiyor. Bir, görseli hoş olacak. İki, kullanışlı olacak. Üç, sağlam olacak. Yani, eskilerin dediği üzere evlâdiyelik olacak, ömür uzunluğu kullanılacak. Sen bunu eskitemezsin, senden de evlâdına kalır. Ancak günümüzün çağdaş dedikleri dünyasında gençleri ve insanları kullan at kültürüne alıştırıyorlar. Zira kapitalist sistemde, daima mal satmak istiyorlar, uzun ömürlü olursa onlar ziyan ederler. Benim iş yerim bu anlayışa bir başkaldırıdır.
KULLAN AT KÜLTÜRÜNE KARŞIYIM
-Az evvel benim dükkânım bir başkaldırı dediniz? Neye karşı başkaldırı?
Daha evvel dediğim üzere 21. yüzyılda bizi “Kullan at” kültürüne alıştırdılar. 21. yüzyılın entrikalarına karşı benim iş yerim bir başkaldırıdır. Neye başkaldırıdır? Meselâ bir AVM’ye gittiğinizde, içinde bir tane saat göremezsin, sana vaktini unuttururlar. Dışarıyı da göremezsin, pencere, cam yoktur. Hava karardı mı anlayamazsın. Seni vakitten havadan habersiz dolap beygiri üzere döndürürler. Bir materyal aldın, 1050 lira tuttu, “1000 lira oluversin” diyemezsin, dersen “biz kurumsalız” derler. Canınız çay, su istemiş olsa, “kafe karşıda” derler. Lakin yüzüne çok hoş gülerler. Onların tek gayesi senin cebindir.
-Peki eskilerde ne görüyoruz?
Meselâ babam ben 7-8 yaşlarındayken, “Oğlum Terzi İsmet abine git benim pantolonun paçalarını yaptır gel” kaygısı, akabinde “Yalnız içeriye girerken selâm vermeyi unutma e mi oğlum” diye tembihlerdi. Ben Terzi İsmet abinin yanına giderim. Onun dükkânında arkadaşları gelir masraf, çay içerler, bir şeyler yerler. Ben selâm verip içeri girince, hepsi birlikte, “Ve aleyküm selâm” diye selâmımı alırlar, “Gel bakalım, sen kimin çocuğusun?” diye sorarlar. “Ben İsmail Kiriş’in oğluyum,” derim. “Oooo, bizim İsmail’in oğlu musun?” derler; bir şey yiyorlarsa yedirirler, içiyorlarsa içirirler. Ben küçük olduğum için bana hayata dair öğüt de verirler. Ben iş bitip dükkândan çıkarken hem işim görülür, hem karnım doyar, hem zihnim doyar. İşte ortadaki fark bu. O yüzden diyorum ki, modernizm ismi verilen bu çivisi çıkmış dünyanın entrikalarına karşı bu dükkân bir başkaldırıdır.
Gençler her işin kolayına kaçmasın
-Günümüz gençlerini nasıl değerlendiriyorsunuz, neler tavsiye edersiniz?
Eskiden Ahilik’te bir ustanın yanına çırak gidildiği vakit, yalnızca meslek öğrenilmiyordu. İnsan bağlarına, toplumsal hayata, ticaretle alâkalı eğitiyordu. Çırağı usta olduğu vakit dükkânı bile kendisi tutuyor, tekbirlerle dükkânı açıyordu. Yetiştirdiği ustayı ebediyen denetim ediyordu. Şayet yanlış bir şey yapsın, o yanlış yaptığı papucu gidip dama atıyor, sonra oturup yanlış yaptığı işi kendisi telâfi ediyordu. Babam bana, “Yaptığın iş parasız da olsa sağlam yap” kederi. “Bedava diye makûs yaparsın, diğer bir müşteri bunu görür, senin ücretsiz yaptığını bilmez, sanatını kötüler” diye uyarırdı. Babamın bu öğütleri bizi vakit içinde geliştirdi. Günümüz gençleri her işin kolayına, ucuzuna kaçmak yolunda. Elinde telefon, önünde bilgisayar, üzerinde sorumluluk hissetmiyor. Bu işlere girip, bu işin zorluğunu çekmiş olsalar, emeğin değerini anlarlar, bundan büyük keyif alırlar. Ancak ne yazık ki, günümüz gençleri sanatsal faaliyet içine girmiyorlar, bu büyük bir sorun. Gençlerin yapsın yapmasın bir meslekle tanışmaları lâzım.