Dünya genelinde tartışma gündeminden düşmeyen “Para memnunluğu satın alır mı?” sorusunun karşılığını arayan araştırmacılardan biri Ankara Toplumsal Bilimler Üniversitesi’nden Doç. Dr. Zeynep Burcu Uğur. Uğur, TÜİK’in ömür memnuniyeti araştırmasının 2003 ve 2017 yılları ortasındaki bilgilerini kullanılarak yaptığı çalışmada, hanehalkının geliriyle memnunluk ortasında değerli bir bağlantı olduğunu gördü.
Buna nazaran Türkiye’de yüksek gelir kümesinin yüzde 56’sı kendisini memnun olarak tanımlıyor. Bu oran orta gelir kümesinde yüzde 51 iken düşük gelir kümesinde ise yüzde 49. Kendisini mutsuz olarak tanımlayanlar ise yüzde 12 ile düşük gelir kümesinde daha fazla. Orta gelir kümesindekilerin ise yüzde 7’si kendisini mutsuz olarak tanımlıyor, yüksek gelir kümesinde ise bu oran yalnızca yüzde 4.
Araştırma sonuçlarını BBC Türkçe’ye yorumlayan Zeynep Burcu Uğur, “Yoksul olmak memnunluk açısından olumlu değil, zira fakir bir insan daima hayatını nasıl idame ettireceğini düşünüyor. Pekala çok güçlü olmak tahlil mü? O da değil” diyor.
Her gelir düzeyinde memnunluk para ile artıyor
Paranın mutluluğa katkı sağladığını gösteren akademik çalışmalar son periyotta artmış durumda. Bu alanda en çok ses getiren araştırmalardan biri, Pennsylvania Üniversitesi’nde çalışan Dr. Matthew Killingsworth’ün 2021’de yayımladığı makale oldu.
Yedi yıl boyunca minimum fiyattan yıllık 500 bin dolara kadar maaş alan yüz binlerce kişinin memnunluk düzeylerini inceleyen Killingsworth, kazanılan paranın artması durumunda mutluluğun da arttığını buldu. Killingsworth, daha evvelki araştırmaların bilakis, yüksek gelir düzeyine mensup insanların da parası arttığında mutluluğunun arttığını buldu.
Aynı vakitte gelir düzeyi daha düşük olan şahıslar, yüksek gelir düzeyindekilere nazaran paralarının artmasından dolayı daha keyifli oluyor. Killingsworth’e nazaran hangi gelir düzeyinde olursa olsun parayı önemsemediğini söyleyen insanların memnunluk düzeyi nitekim de paraya bağlı olarak değişmiyor.
En mutsuzlar kim?
Killingsworth, en mutsuz olan bireylerin ise ferdî muvaffakiyetini parayla ilişkilendirenler olduğunu vurguluyor. O yüzden mutluluğunuz için anahtar sorun, paranızın olmasını isteseniz bile aslında bunu çok da umursamamanız.
Bütün bu araştırmalar sonunda Killingsworth memnunluk ile para ortasındaki bağlantıyı şöyle açıklıyor: Para hakikaten de memnunluğu satın alabiliyor, lakin gerçek mutluluğun sırrı para değil.
Para ile gerilim azalıyor
Harvard Business School’dan araştırmacı Jon Jachimowicz ise para ve memnunluk ortasındaki alakaya farklı bir açıdan bakılması gerektiğini düşünen isimlerden. Para denildiği vakit genelde lüks seyahatler, kıymetli akşam yemekleri ya da sağladığı öteki zenginlikler geliyor akla…
Ancak Harvard Business School’un organizasyonel davranış araştırmaları ünitesinden Doçent Jachimowicz’e nazaran paranın sağladığı en büyük konfor, günlük hayatın gerilimlerinden insanı uzak tutabilmesi.
Yağmurlu bir havada taksiye binebilme lüksü üzere daha küçük bir rahatlık da, beklenmedik bir hastalığın masraflarıyla daha kolay gayret edilebilmesi de olabilir.
Jachimowicz’in farklı üniversitelerden bilim insanlarıyla yaptığı ve bu yıl yayımlanan araştırma, paranın gerilimi azalttığını, daha çok paranın karşılaşılan olumsuz durumlarla daha kolay başa çıkma yetisi verdiğini ve gelir düzeyi yüksek insanların hayattan daha çok keyif aldığını ortaya koydu.
“Zengin insanların meseleleri yok değil, lakin paralarının olması bu meseleleri daha kolay çözümlemelerini sağlıyor” diyen Jachimowicz, kurumların ve devletin fakir insanların da bu kolaylığa erişmesi için adım atması gerektiğini savunuyor.
Türkiye’de öbür insanların ne düşündüğü önemseniyor
Zeynep Burcu Uğur’un Türkiye’ye ilgili yaptığı araştırmada ortaya çıkan bir başka farklı sonuç da şu: İştirakçilerin yüzde 50’si, öteki insanların maddi durumlarıyla ilgili ne düşündüğünü önemsiyor.
Bu yüzden de güçlü bir kentte yaşayıp gelir düzeyiniz düşükse bu mutsuzluğunuzun katlanmasına yol açıyor. Lakin öteki insanlardan daha güçlü olduğunuzu düşünüyorsanız bu mutluluğunuzun artmasını sağlıyor.
Paraya dair beklentiniz mutluluğunuzu etkiliyor
Araştırmanın kapsamında yer alan son yıl 2017. Lakin 2017’den beri Türkiye’de yaşanan iki kur krizinin de tesiriyle enflasyon daha çok arttı, geçim derdi şiddetini artırdı.
Bu da Türkiye’de genel olarak mutsuzluğun ve ümitsizliğin yaygınlaşmasına neden oldu. Uğur, her ne kadar son beş yılın datalarını ele almasa da yaptığı araştırmanın Türkiye’nin bugününe de ışık tutabileceğini düşünüyor.
Çünkü araştırma sonuçlarına nazaran önümüzdeki periyotta gelirinizin azalacağını düşünmek bile daha mutsuz olmanıza yol açıyor. Tıpkı formda gelirinizde bir artışın olacağı beklentisi içindeyseniz mutluluğunuz artıyor.
Eşitsizliğin olduğu ülkelerde para daha önemli
Uğur, eşitsizliğin fazla olduğu ülkelerde paranın daha ön planda olduğunu vurguluyor:
“Yaşadığınız toplumdan görece daha yoksulsanız gelirinizden o kadar yarar alamıyorsunuz.”
Bu sebeple eşitsizliğin olduğu ve orta gelir kümesinin daraldığı toplumlarda varlıklı beşerler da “Varlığımı nasıl koruyacağım?” telaşına gark olduğu için hayattan çok fazla keyif alamıyor.
Uğur, son olarak paranın en son amaç olarak seçilmemesi gerektiğini, bu türlü bir durumda paraya ulaşıldığı takdirde mutsuzluğun gelebileceğinin altını çiziyor:
“Para gereksiz demiyoruz, gerekli; fakat ona atfedildiği kadar da kıymetli bir şey değil. Çok büyük oranda insanların bakış açısı memnunluklarını etkiliyor. Hayata daha olumlu bakan beşerler daha memnun, gelir düzeyi düşük olsa dahi…”
Ancak Uğur, burada karamsarlık ve gerçekçilik ortasında kıymetli bir fark olduğunun altını çiziyor. Uğur’a nazaran karamsar insanların ekonomik kaideler düzelse bile hayata olumsuz yaklaşması öngörülebilir; gerçekçi bir insanın ise yaşadığı ülkenin ekonomik durumunun farkında olduğu için mutsuz olmasına hak verilebilir.