Getty ImagesRachel Schraer BBC Sıhhat Muhabiri
Depresyonun sanıldığı üzere insan beyninde “mutluluk hormonu” diye de anılan serotonin seviyesinin düşük olmasından kaynaklanmadığını gösteren yeni bir araştırmanın sonuçları dünya çapında büyük ilgi gördü.
Ama tıpkı vakitte bir birden fazla beyindeki serotonin salgısını artırmak suretiyle fonksiyon gösteren antidepresanların işe yaramadığı yolunda bir yanlış çıkarım dalgası da yarattı.
Araştırma antidepresanların tesirli olmadığına işaret etmiyor. Ama gösterilen reaksiyonların zihin sıhhati sıkıntılarının algılanışı ve tedavisiyle ilgili önemli soru işaretleri yarattığı kesin.
SARAH’NIN HİKAYESİ
Sarah, 20’li yaşlarının başlarında birinci büyük psikiyatrik sıkıntısını yaşadığında, tabipler kendisine kimi antidepresanlar verirken, bunların diyabete karşı insülin kullanımı üzere bir tesir yaptığını anlatmışlar.
Bu ilaçların beynindeki kimyasal dengesizliği düzelteceğini ve ömür uzunluğu almayı sürdürmesi gerektiğini söylemişler.
Annesi üzere Tip 1 diyabet olan Sarah, bu tavsiyeleri çok önemli bir halde uygulamış. Daha makûs hissetmesine yol açıyor üzere gelse de ilaçları almayı sürdürmüş. Bir müddet sonra başının içindeki ürkünç sesler kendisini öldürmesini söylemeye başlayınca elektrokonvülsif terapiye (beyinden elektrik akımı geçirilerek yapılan bir tedavi) alınmış.
Ne var ki antidepresan ilaçların depresyonla bağının insülin ile diyabet alakasına benzediği argümanı aslında rastgele bir tıbbi ispata dayanmıyordu.
Sarah “Güvendiğin beşerler tarafından ihanete uğramış hissediyorsun” diyor.
İlaçların bünyesine tesiri, ender görülen bir reaksiyondu lakin hekimlerin kendisine verdiği “beynindeki kimyasal dengesizlik” açıklaması, çok yaygındı.
BBC Sarah ve annesi Tip 1 Diyabet nedeniyle insülin kullanıyor Bir çok psikiyatrist depresyonun serotonin seviyesinin düşük olmasından kaynaklanmadığını çoktandır bildiklerini ve bu son araştırmanın yeni bir yanı olmadığını söylüyorlar.
Fakat araştırma sonuçlarının anlatıldığı tıbbi makalenin dünya çapında görülmemiş ilgi görmesi ve reaksiyon alması, bir çokları için burada anlatılanların yeni olduğunu gösteriyor.
Yine de araştırmanın yanlışsız anlaşılması ve yanlış çıkarsamalara varılmaması kıymetli. Depresyonun serotonin eksikliğinden kaynaklanmıyor olması antidepresanların işe yaramadığı manasına gelmiyor. Hekimler bu yanlış manaya sonucunda insanların ilaçlarını almayı çabucak bırakmaya yönelmesinden ve bunun önemli mahrumluk meselelerine yol açmasından korkuyorlar.
Sağlık uzmanları bu cins ilaçların acil tıbbi gereklilikler dışında birden bırakılmaması gerektiğini, doz azaltımı yoluyla vakit içerisinde bırakmanın mahrumluk problemlerini en az seviyede tutacağını söylüyorlar.
BBC Sarah elektrokonvülsif terapi sonrası konuşma ve hareket manileri yaşıyor ARAŞTIRMA YENİ BİR ŞEY SÖYLÜYOR MU?
Bu son araştırmada 17 farklı bilimsel araştırmayı incelendi ve depresyondaki insanların beynindeki serotonin seviyelerinin depresyonda olmayan insanlarınkinden farklı görünmediğini tespit etti.
Bu tespit ilaçların mümkün bir tesiri yani beyindeki kimyasal dengesizliği düzeltme tesirinin bulunmadığını net bir formda ortaya koydu.
Doktor Michael Bloomfield bunu bir örnekle şöyle açıklıyor:
“Çoğumuz parasetamolun baş ağrısına âlâ gelebildiğini biliriz ancak hiç kimsenin baş ağrısının sebebinin beyinde parasetamol eksikliği olduğunu sanmam.”
ANTİDEPRESANLAR İŞE YARIYOR MU?
Araştırma, antidepresanların plaseboya kıyasla (psikolojik etkiyi elimine etmek için tıbbi deneylerde ilaçmış üzere verilen etkisiz madde) sırf biraz daha tesirli olduğuna işaret ediyor. Lakin araştırmacılar ortasında bu farkın büyüklüğü konusunda görüş ayrılıkları var.
Bir küme insan antidepresan kullandığında çok daha güzel sonuç alıyor lakin tabipler bunun nedenini tam olarak bilmiyor yani ilacı yazarken kime daha düzgün geleceğini kestiremiyor.
Kraliyet Psikiyatri Koleji’nden Profesör Linda Gask antidepresanların çok sayıda insanın bilhassa de kriz durumlarında süratle daha âlâ hissetmesini sağlayan ilaçlar.
Fakat serotoninle ilgili son çalışmanın muharrirlerinden Profesör Joanna Moncrieff buna işaret eden ve ilaç şirketleri tarafından yaptırılan bu tıp araştırmaların birçoklarının kısa devirli olduğunu, tıpkı insanların örneğin bir kaç ay sonra nasıl hissettiği konusunda pek bilgi olmadığını söylüyor.
Getty Images“İnsanlara ‘Durumunuzu gözlenmeleye devam edeceğiz ve ilaçları yalnızca size faydalı olduğu sürece kullanmanızı sağlayacağız’ demek gerekiyor” diyor. Fakat çoklukla uygulama bu türlü değil. Profesör Linda Gask da bu görüşte.
Depresyonu tedavisiz bırakmanın riskleri var ancak birtakım beşerler antidepresan aldıklarında çok önemli yan tesirlerle karşılaşıyorlar. Serotoninle ilgili son araştırmanın muharrirleri da bu hususta çok daha açık olunması gerektiğini söylüyorlar.
Bu yan tesirler ortasında, İngiltere’deki Ulusal Sıhhat ve Bakım Enstitüsü’nün bilgilerine nazaran, intihara yönelme hatta girişme, cinsel hayat bozuklukları, hislerin baskılanması ve uykusuzluk var.
Geçtiğimiz sonbahardan bu yana Birleşik Krallık sıhhat hizmetleri bünyesinde çalışan hekimlerden, çok şiddetli olmayan depresyon hadiselerinde ilaç yazmadan evvel terapi, idman, meditasyon ve gibisi tedaviler önermeleri istendi.
Getty Images Sıhhat çalışanlarının ilaçtan evvel küme terapisi, antrenman yahut toplu aktivite tavsiye etmesi isteniyor ARAŞTIRMANIN YARATTIĞI TARTIŞMALAR NELER?
Araştırmanın yayınlanmasından sonra yayılan tipik yanlış yorumlardan biri antidepresanların büsbütün bir efsane olduğu ve hiç bir işe yaramadığı tezi idi.
Fakat bu araştırma antidepresanların tesirini incelemiyor.
Serotonin nitekim de insanın ruh halini etkileyen bir hormon salgısı. Münasebetiyle serotonin düzeyinin yükselmesi kısa vadede insanların nitekim daha keyifli hissetmesine yol açabilir. Ayrıyeten beynin yeni temaslar yapabilmesi imkanını sağlayabilir.
Bir öbür yanlış yorum ise depresyonun insan beyniyle ilgili bir hastalık değil, yaşadıkları şartlara gösterdikleri bir reaksiyon olduğu istikametinde.
Araştırmanın müelliflerinden Tabip Mark Horowitz “Tabi ki her ikisi de” diyor ve örneğin “Genetik yapınız gerilime karşı hassasiyetinizi etkiliyor” diyor.
Fakat beşerler pek anlaşılır bir formda gerilim yaratan hayat şartlarının ilaçtan fazla evlilik danışmanlığı, mali danışmanlık ya da iş değiştirme üzere yollarla değiştirilebileceğini düşünmeye başlıyor.
Ne var ki Avustralya’nın güney doğusunda yaşayan ve hem ağır depresyon hem de psikoz yaşayan Zoe, depresyonu bir tıp şiddetli gerilim sayarak “yol açan sıkıntıları çözme” yaklaşımının çok indirgemeci olduğunu ve ağır mental hastalıklar yaşayan insanları yok saydığını söylüyor.
Psikoz Zoe’nin ailesinde kalıtsal. Lakin psikoza ekseriyetle yaklaşan bir imtihan üzere gerilimler tetikleyici oluyor.
Zoe bu durumda bir muhakeme yaptıktan sonra ilaçların yan tesirlerinin ağır psikoz geçirmekten daha güzel olduğuna karar vermiş.
Bu, BBC’ye konuşan uzmanların tümünün hemfikir olduğu bir şey: Hastalara daha fazla bilgi verilmesi, durumlarının çok düzgün açıklanması ve bu yolla onların kendi durumlarını kıymetlendirerek kendi tedavi tercihlerini bulmasının sağlanması gerekiyor.