Prof. Dr. Şaduman Halıcı – Büyük Taarruz, on bir ay süren siyasi kan ve ateş deryasının, bu gayretle yürütülen askeri hazırlıkların harekete konulmasıdır. Elde edilen zafer ise Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının aklın ışığında, strateji ve taktik ustalıklarını konuşturarak ihtimamla ve bir bir döşedikleri taşların ortaya çıkardığı muazzam binadır. On bir ayda dışta emperyalistlerle yürütülen çaba vardır. Fakat daha kıymetlisi içte emperyalizmin ne olduğunu hâlâ kavrayamayıp egolarına yenilenlerle de gayret edilmiştir. Bugün sizlerle taarruzun çabucak öncesinde kimlerin nasıl egosuna yenik düştüğünden bahsedeceğim. Böylelikle taarruz öncesinde Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın hangi zahmetlerle karşı karşıya kaldığına bir nebze de olsa ışık tutmaya çalışacağım. Evvel Sakarya sonrası emperyalist cephenin durumunu hatırlayalım.
Nazmi Bey’in hamlesi
Sakarya Meydan Muharebesi’nin akabinde 20 Ekim 1921’de imzalanan Ankara İtilafnamesi Fransa’yla sıcak savaşa son verir. İtilafnamenin eki olan protokollerse Fransa’nın TBMM Hükümetine askeri yardımlarının önünü açar. Birebir vakitte İngiliz-Fransız dayanışmasına da büyük darbe vurur. Sırf üç gün sonra 23 Ekim 1921’de İngilizlerle yapılan mutabakat ise İngiliz tutsaklarına karşılık Malta’daki bütün sürgünlerin hür kalmasını sağlar.
1921 Ekim ayında Türkler siyasal zaferlerine kritik bir askeri muvaffakiyet da ekler. Yarbay Nazmi Solok Bey’in 6. Tümeni Yunan 4. Tümeni ile sessiz sedasız yaptığı muharebe sonunda bölgenin en hâkim doruğu olan Kocatepe’yi ele geçirir. Bu atak Büyük Taarruz için kritik değere sahip olacaktır. Çünkü 1874 metre yükseltisiyle Yunanların Erkmen tepeleri-Tezekliyayla kısmındaki savunma sınırlarını dahi görebilen Kocatepe tıpkı vakitte taarruza kalkacak Türk tümenlerinin yığınak yerlerini düşman gözcülerinden saklayan doğal bir perdedir. Bu perdeden yararlanan Türk tümenleri 25 Ağustos gecesi Yunanlara görünmeden son yığınak yerlerinden taarruz çıkış noktalarına sıkıntısız hareket edebilecektir. Yunanlar, o günlerde Kocatepe’nin stratejik değerini kavrayamamıştır. Çünkü pek çok problemle yüz yüzedir.
Türk milleti, 7’den 77’ye tüm varını, ağırı Büyük Taarruz’un kazanılması için ortaya koyuyordu.
General takımda istifalar
Yunanistan, Sakarya’dan sonra siyasi ve ekonomik açıdan tam bir buhran içine düşmüştür. Yunan ordusu da taarruz gücünü yitirmiştir. Küçük Asya Ordusu Başkomutanı General Papoulos 25 Mayıs 1922 günü istifa etmiştir. Yerine gelen Hacıanestis Yunan genelkurmayının en güvendiği kurmaylarından biridir. Komutayı ele aldıktan sonra 5 Haziran’da İzmir’e gelen Hacıanestis reaksiyon istifaları ile karşılanır. Eski kolordu kumandanlarından Polymenakos ve Kontoules ile Papoulas’ın kurmayı Pallis istifa eder. Hacıanestis, Papulas’ın atadığı Tirikupis’i yerinde bırakırken Sakarya’da orduyu imhadan kurtaran 7. Tümen kumandanı Albay Platis de dahil dört tümen kumandanını misyondan alır. Yeni atamalarla boşlukları doldurur. Yunan ordusunda 1921 yılı boyunca Türk ordusu ile savaşmış tümen kumandanlarının yerine orijinal isimler gelmiştir.
Tuzağa düştüler
İşte Sakarya sonrası emperyalist cephe böylesine olumsuz koşular altındadır. Lakin vazgeçmezler. Türkleri küçümsemeyi sürdürürler. Anadolu’dan atma hayallerini ve bu hayallerinin maşası olarak kullandıkları Yunanlara takviye vermeyi sürdürürler. İtalyanlar bile işgalleri altındaki Söke ve Kuşadası’ndan çekilirken Türklere değil Yunanlara haber verir. Bu hoş beldeleri adeta Yunan vahşetine teslim eder. İngiltere ise Mart ve Nisan aylarında evvel mütareke sonra barış tekliflerine öncülük eder. Böylelikle bir yandan emperyalist cephenin tümüyle dağılmasını önlemeye, öte yandan Türklerin savaşma azmini kırmaya çalışır. Mustafa Kemal Paşa ise yurtsever arkadaşlarıyla emperyalist oyunları bozma uğraşı verir. Verir ancak içerde egolarına yenik düşenler de onu amaçlarına koyar. Emperyalistlerin kurdukları barış tuzağına TBMM içindeki muhalif milletvekilleri düşer. “Barış istiyorlar, neden kabul etmiyoruz, neden illa savaş yapıyoruz” telaffuzları ile başlayan serzenişler kısa vakitte suçlamalara, hırçınlık şovlarına hatta Türk ordusuna hakarete dönüşür: “Ordumuz taarruz yapamaz, kağnı ile kamyon yarışamaz, zorluklara artık halk da dayanamıyor, bir an evvel nasıl olursa olsun barış yapalım” kanısı her geçen gün Meclis kürsüsünde ve koridorlarında yaygınlaşan sesler olur. Muhalifler yansılarını evvel Başkomutanlık Kanunu’nun uzatılması sırasında sonra da hükümetin oluşum biçiminde ortaya koyarlar.
Orduya yapılan hakaretler
5 Ağustos 1921’de 3 ay müddet ile Başkomutan seçilen Mustafa Kemal Paşa’nın misyon mühleti 31 Ekim 1921’de ikinci, 4 Şubat 1922’de üçüncü defa uzatılmıştır. 4 Mayıs 1922’de müddetin uzatılması tekrar TBMM’nin gündemine geldiğinde muhalifler harekete geçer. Salih Efendi’ye (Erzurum) nazaran Mustafa Kemal Meclisin hakkını zorla almıştır. Afyon milletvekili Şükrü Efendi gerçeklerin meclisten saklandığını, ordunun saldıracak güçten mahrum olduğunu haykırır. Hüseyin Avni Beyefendi bir yandan sırayı yumruklar öte yandan ‘bu gidişle millet küçük düşürülecek’ der. Selahattin Beyefendi ise Başkomutanlığın ordunun masraflarını incelemeye mahzur olduğunu söyleyerek adeta Mustafa Kemal’i yolsuzlukla hatalar.
Başkomutanlık mühletinin uzatılması oya sunulur. Muhaliflerin tavrı nedeniyle görüşme kâfi sayısına ulaşılamaz ve oylama ertelenir. Durum epeyce kritiktir. Ordu, başsız kalmak üzeredir. Muhaliflerin oyununu içlerine sindiremeyen Ulusal Müdafaa Vekili Kâzım Özalp ile Genelkurmay Lideri Fevzi Çakmak Paşa vazifelerinden istifa ederek reaksiyonlarını göstermek ister. İstifalarını Mustafa Kemal Paşa önler. 6 Mayıs’ta Meclis’te tarihi bir konuşma yapar. Muhalif milletvekillerine temel ödevlerinin siyaset yapmak değil, düşmanı Türk süngüsü ile topraklarından atmak olduğunu hatırlatır. Orduya yapılan hararetleri kınar. Kritik günlerde ordunun başsız kalmasına müsaade veremeyeceği için Başkomutanlık misyonunu bırakmamaya kararlı olduğunu açıklar. O gün 11 olumsuz, 15 çekimser oya rağmen 177 oyla yetkileri uzatılır.
Darbeyi Ordu vuracaktır
Başkomutanlık konusunda emellerine ulaşamayan muhalifler bu sefer hükümetin oluşum biçimini değiştirerek Mustafa Kemal Paşa’yı devre dışı bırakmak isterler. Şöyle ki: o güne kadar İcra Vekilleri Heyeti üyeleri yani bakanlar Meclis Başkanı’nın önerisi ile Meclis tarafından seçilmekte, Meclis Lideri yani Mustafa Kemal Paşa birebir vakitte Bakanlar Kurulu’na da başkanlık etmektedir. Muhalifler bu biçime karşıdır. Yeni bir yasa önerisi hazırlayıp Meclis’e sunarlar. Buna nazaran bakan seçimi için Mustafa Kemal’in teklif getirmesi engellenmektedir. Bakanlar direkt Meclis tarafından seçilecektir. Meclis birebir vakitte Bakanlar Konseyi Başkanı’nı da Başbakan ismiyle direkt seçecektir. Yasa oya sunulur. Bu sefer kazanan muhalifler olur. 8 Temmuz 1922 günü bakanların Meclis Başkanı’nın gösterdiği adaylar ortasından seçilmesi sistemine son verilir. Yani Büyük Taarruz’un başlamasına 49 gün kala Mustafa Kemal Paşa hükümetin başından uzaklaştırılmış, meclisteki otoritesine darbe vurulmuştur. 12 Temmuz’da muhaliflere yakın olan Rauf Orbay yeni sisteme uygun olarak başbakan seçilir. Pekala Mustafa Kemal Paşa başkomutanlık için ‘bırakmam, bırakmayacağım’ diyerek muhaliflere karşı net ve sert bir tavır takındığı halde hükümet biçimindeki değişiklikte neden tıpkı tavrı takınmamıştır? Cevap çok açıktır: Mustafa Kemal Paşa emperyalizme darbeyi hükümetle değil Türk Ordusu ile vuracaktır. Bir asır evvel emperyalizmi savaş meydanlarında dize getirip onurlu Türkiye Cumhuriyeti’nin kapılarını aralayan yurtseverlere hürmet ve minnetle bayramımız kutlu olsun.