Mert İnan Milliyet – Büyük Taarruz’da hezimete uğratılan Yunan Ordusu’nda esir düşen en değerli isimlerin başında General Nikolaos Trikupis geliyordu. Savaştan yıllar sonra, Gazeteci Hıfzı Topuz, Atina’daki konutunda inzivaya çekilen Trikopis’i ziyaret ederek kendisiyle uzun görüşme fırsatı bulmuştu. Trikupis’in anlattıkları adeta hatıratı niteliğindeydi. Topuz ise bu ziyareti
“Trikopis’i meskeninde ziyarete gittiğim vakit kendisini derin bir duştan uyandırmış üzere oldum. Beni büyük bir nezaketle odasına kabul ettikten sonra, ‘İstanbul’dan mı geliyorsunuz?’ diye sordu. Evet, diye yanıt verdim.
Daldı. Bir süre derin derin düşündükten sonra. 54 sene önce İstanbul’dan geçmiştim, diye devam etti. Hoş kenttir İstanbul, ben de o vakitler 30 yaşındaydım. Hey gidi günler hey…” kelamlarıyla özetliyordu.
Trikupis, Yunan Ordusu’nun Ankara önlerine kadar ilerledikten neden mağlup olduğunu adeta itiraf edercesine şöyle anlatıyordu: «Bizim Anadolu›da işimiz neydi? Bizim menfaatimiz Balkanlar’da, Makedonya’da, Adalar’da olabilir fakat Anadolu’dan bize ne? Ne diye bizi oralara gönderdiler. Ortadan epey yıl geçti. Artık insan maziyi çok daha düzgün görebiliyor. Çok daha sağlam kararlara varabiliyor. Artık artık itiraf etmekten çekinmiyorum. Bizim Anadolu savaşında hiçbir menfaatimiz yoktu. Biz yabancı devletlere alet olduk. Sizden de, bizden de çok insan öldü. Bu kadar şehit verdik Sonunda ne oldu? İşte bugün kardeşiz. Küsurdu Anadolu harekâtı. Hem de muazzam bir yanılgı…”
“Kabiliyetini anladık”
“Ben Anadolu’a sizinle dört sefer çarpıştım. Birincisine biz ‘Avgin muharebesi’ diyoruz. Siz, İnönü savaşı. 1921 yılı Mart ayının son günleriydi. Ben o vakit üçüncü tümen kumandanıydım. İnönü’de bizim üç tümenimiz bulunuyordu. 7›nci tümen merkezde, 3 üncü tümen solda ve 10›uncu tümen da sağda olmak üzere muharebe vaziyeti almıştık. Hepimiz kahramanca çarpıştık. Ama Türkler bizden çok üstün oldukları için sonuç bizim lehimize tecelli edemedi. Geri çekildik ve burada birinci olarak İnönü’nün askerlik kabiliyetini anlamış olduk. İnönü ile ikinci müsabakam Eskişehir, Kütahya çizgisinde oldu. 1921 Haziran ayı sonlarıydı. Bursa’da bulunuyordum. Birliklerimiz Eskişehir ve Kütahya üzerinden taarruza geçmişlerdi. Türkler oyalama muharebesiyle yardım bekliyorlardı. Ben derhal cepheye hareket ederek bu yardıma mani oldum. Bu muharebe bizim galibiyetimizle neticelendi.
Türk ordusu ile üçüncü kez Sakarya’da karşılaştık. 1921 Ağustos sonu cereyan eden bu savaşlarda biz geri çekildik. Ben, İkinci Kolorduya dumanda ediyordum. Afyon cephesini tutarak Yunan ordusunun çöküşüne mâni oldum. Şayet ben bu cepheyi tutmasaydım Sakarya’dan sonra çok berbat bir yenilgiye gidebilirdik.”
“Anlayamadık”
“Sakarya Savaşı’ndan sonra uzun bir duraklama devresi olduğunu Topuz’a anlatan Trikupis, kelamlarının devamında yaşananları şöyle anlatıyor: “Bu esnada Birinci Kolordu kumandanlığı da uhdeme tevdi edildi. Aralık 1921’de Cenup Küme Kumandanlığına getirildim. Türklerin büyük bir hazırlık içinde bulunduklarını farkediyorduk. Anadolu’da üç kolordumuz vardı. Başkumandan General Papulâs’ın uğradığı başarısızlıktan sonra yerine General Hacianestis tayin edilmişti. Mümkün taarruzları önlemek için cepheyi yıkılmayacak bir halde tahkim etmiştik. Ve bu cephenin çökmesine ihtimal vermiyorduk. Nihayet 26 Ağustos 1922 sabahı Türkler’in beklenmedik taarruzu ile karşılaştık. Bu taarruz bizim için muazzam bir darbe oldu. Hacianestis bütün kolordulara şahsen kumanda etmek istiyordu. En büyük kaygımız İzmir’le irtibatımızın kesilmesiydi. Bizim için en tehlikeli vaziyet olurdu. İzmir’e telgraf çekerek destek istemiş ve aksi halde mağlup olacağımızı bildirmiştim. İstediğim bu takviyeyi gönderemediler. Halbuki karşımızda Mustafa Kemal vardı. Neye uğradığımızı anlayamadık. Cephe çökmüş ve ordu mağlûp olmuştu…”
“Mert bir asker…”
“Türk ordusunun bu beklenmedik kuvveti karşısında birliklerimiz perişan olmuştuk” diyen Trikupis, Topuz’a mahşer günü yaşananları anlatırken, şu sözleri kullanıyor: “Yan birliklerle de irtibatı kaybetmiştik. Cephanemiz tükenmek üzereydik. Neşrettiğim bir günlük buyrukla sonuna kadar muharebeye devam edilmesini askere bildirim etmiştim. Vaziyetimiz gitgide müşkülleşiyordu.
Asker yorgundu. Kimsede muharebeye devam isteği kalmamıştı. Birinci Dünya Savaşı’ndan beri durmadan çarpışan Yunan ordusunun maneviyatı oldukça sarsılmıştı. Halk artık savaştan bıkmıştı. Askeri zorla, inanmadığı bir gaye uğrunda muharebeye sürüklemekteki zahmet harbin en çetin sorunlarından birini teşkil eder. Ordunun adım adım hezimete yaklaştığını hissediyorduk. Her tarafımız Türkler ile çevrilmişti. Esir olacağımızı anlıyorduk. Bizde kılıcı düşmana teslim etmek küçüklük sayılır. Vaziyetin berbata gittiğini gören yaverim bir orta yanıma gelerek. ‘Generalim, kılıçlarımızı imha edelim’ diye teklifte bulundu. Kılıcımı kendisine verdim. Aldı ve parçaladı. Firar yarar etmedi, ordu perişan olmuştu. Bu esnada atım da vurulmuştu. Öteki bir cet binerek kaçmaya ve çemberi yarmaya teşebbüs ettim.
Fayda etmedi. Türklerin içine düştüm. Esir oldum. Beni yakalayanlar hüviyetimi almakta zahmet çekmediler. Üzerimde bir revolver vardı. Derhal bunu anladılar. Bizde süvarilerin kılıcı atların eğerine bağlıdır. Benim bindiğim atta da bu türlü bir kılıç bulunuyordu. Askerler bunu da benim kılıcım sandılar. Bu esnada ordu perişan olmuştu. Sağ kalan birlikler dağınık bir halde İzmir’e kaçmaya çalışıyorlardı. Bu bizim için büyük bir yenilgi olmuştu. Beni birinci evvelâ Garp Cephesi Kumandanı İsmet İnönü’ye götürdüler. Kendisi ile fazla bir şey konuşmadık. İnönü, beni yanına alarak Mustafa Kemal’in huzuruna çıkardı. Yunan Orduları Başkumandanlığına tâyin edildiğimi de bu sırada öğrendim.
Hayranlık duydum
Atatürk beni mert bir askere yaraşır bir biçimde kabul etti. Teessür ve heyecan içindeydim. İnönü beni kendisine takdim etti. Gazi’nin bu esnadaki kelamlarını hiç unutmayacağım, ‘Üzülmeyin General, dedi. Siz görevinizi sonuna kadar yaptınız. Askerlikte mağlûp olmak da vardır. Napolyon da vaktiyle esir olmuştu. Size karşı büyük bir hürmet hissi besliyoruz. Burada kendinizi esir addetmemenizi rica ediyorum. Konuğumuzsunuz. Yakında her şey düzelecektir. Buyurun, istirahat edin.’ Atatürk’ün bu ince ve nazik muamelesi karşısında ben de bu büyük kumandana karşı içimde bir hayranlık duymaya başlamıştım. Bundan sonra bizi Kayseri’nin Talas bölgesinde kurulan bir esir kampına sevk ettiler. Yüksek rütbeli subaylardan öteki yanımda dört general daha vardı. Artık bizim için savaş bitmişti. Neticeyi beklemeye başladık. Bundan sonraki vaziyeti biliyorsunuz. Ordumuzun bakiyeleri birkaç gün içinde Anadolu’yu terk ettiler. Ancak barış muahedesinin imzalanması kolay olmadı.
Bir seneye yakın bir süre Kayseri kampında yaşadık. Bir gün kamp kumandanına, ‘ Beni bıraksanız bile bir yere kaçamam, dedim. Bundan sonra nereye gidebilirim? Haydi kamptan kaçtım, Yunanistan nerede, Kayseri nerede?’ dedim.
Nihayet Türkiye ile Yunanistan ortasında esirlerin karşılıklı mübadeleleri konusundaki muahede imzalandı. Biz de memleketimize döndük. İşte Anadolu seferimizin hüzünlü kıssası.”
Atatürk, esir alınan Yunan Generali Trikopis’in kılıcını Kâzım (Özalp) Paşa’ya armağan etmişti.