Dr.Öğr.Üyesi Zekeriya Türkmen – İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Ulusal Savunma Üniversitesi, ATASAREN Konuk Öğretim Üyesi
Türk İstiklal Harbi tarihinde Büyük Taarruz ve takip harekâtı genel çerçeveden bakıldığında aslında çok kıymetli bir yere sahiptir. Mondros Mütarekesinden sonra Sevr Antlaşması ile varlığına kastedilen bir millet, büyük bir direniş hareketi başlatarak işgallere karşı çıkmış ve topyekun bir çabadan sonra istiklaline kavuşmuştur. Aslında Türk İstiklal Gayreti, son üç asırlık Osmanlı Tarihi dikkate alınarak değerlendirildiğinde, 1683’teki II. Viyana hezimetinden sonra başlayan o büyük çözülme ve geri çekilmeye Sakarya Zaferiyle son veren, Büyük Taarruz Zafer ile bunu perçinleyen büyük bir direniş hareketi olarak da karşımıza çıkmaktadır. Büyük Taarruz harekâtı içinde Başkomutan Meydan Muharebesi yahut 30 Ağustos Zaferi bu bakımdan değerlidir. 30 Ağustos 1922’de kazanılan Büyük Zafer, 23 Nisan 1920’de temelleri atılan yeni Türkiye’nin Lozan Barışı’yla milletlerarası alanda tesciline de yer hazırlamıştır.
Birkaç yıl geriye gidip hatırlamak gerekirse, Hoş İzmir 15 Mayıs 1919 tarihinde Yunan ordusu tarafından işgale maruz kalmıştır. Batı Anadolu’da süratle ilerleyen Yunan ordusu 30 Haziran 1920 tarihinde Balıkesir’i, 2 Temmuz’da Mustafakemalpaşa-Karacabey ve 8 Temmuz’da da Bursa’yı işgal ederek Bursa-Uşak çizgisine hâkim olmuştur. Güneyde Fransız ve İngiliz işgaline karşı Antep, Maraş, Urfa ve Adana üzere kentlerde lokal güçlerle ulusal direniş sürdürülmektedir.
Düzenli ordu
Öte yandan Kuvâ-yi Ulusala birlikleri, 24 Ekim 1919’da başlayan Gediz taarruzunda Yunanlara karşı muvaffakiyet elde edememiş ve Dumlupınar’a kadar geri çekilmek zorunda kalmışlardı. Ankara’da Büyük Millet Meclisi’nin açılmasından sonra öncelikli hususların başında işgallere karşı sistemli ordu birlikleriyle çabayı sürdürmek için orduyu kurmak geliyordu. TBMM hükümeti Haziran 1920’de cephe komutanlıklarını kurduktan sonra Kuvâ-yı Ulusala teşkilatının tasfiye edilerek nizamlı orduyla birleştirilmesini gündeme getirmiştir. Başlangıçta kıymetli faydalar sağlayan Kuva-yı Milliye’nin tasfiyesi sıkıntısı, 10 Aralık 1920’de Büyük Millet Meclisi’nin zımnî oturumunda ele alınarak milletvekillerine Ulusal Müdafaa Vekili Fevzi Paşa tarafından bilgi verilmiş, meclis bu mevzuda gerekli kararı onayladıktan sonra 2 Ocak 1921 tarihinde Erkân-ı Harbiye-i Genele Reisi (Genelkurmay Başkanı) Kuvâ-yi Ulusala müfrezelerinin kaldırıldığı buyruğunu yayınlamıştır. Bu kapsamda Batı Cephesi Komutanlığı, Batı ve Güney Cephesi olmak üzere ikiye ayrılmış, Batı Cephesi Komutanlığına İsmet (İnönü) Paşa, Güney Cephesi Komutanlığına da Refet (Bele) Paşa getirilmiştir. Bu sırada Yunanistan’da da değerli siyasi gelişmeler yaşanmış ve Elefterios Venizelos iktidardan düşmüş ve ülkeyi terk etmiş; Dimitrios Gunaris ve kralcılar Konstantin’i Yunanistan’da tahta çıkarmışlardır. Kral Konstantin, İngilizler ile ortak hareket etme ve tacını güçlendirmek ismine Anadolu’daki işgal hareketini 1920 yılı Haziran’ında hızlandırmış ve Türk ordusunu imha ederek hedefine ulaşmayı hedeflemiştir.
Birinci ve İkinci İnönü zaferlerinin akabinde Kütahya-Eskişehir Muharebelerinden sonra değerli bir güç kaybına uğrayan Batı Cephesi Komutanlığı, taktik geri çekilme harekatını uygulamaya koymuştur. 18 Temmuz 1921 tarihinde bir talimatla ordunun Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmesi emredilmiş ve bu çekilme harekâtı 25 Temmuz 1921’e kadar tamamlanmıştır. Ordunun Sakarya Irmağı doğusuna çekilmesi BMM’de tartışmalara yol açmıştır. Bu tartışmalardan sonra Başkomutanlık kanunu gündeme getirilmiş ve mecliste kabul edilmiştir. Buna nazaran 5 Ağustos 1921’de üç aylığına başkomutanlık yetkisi meclis lideri Mustafa Kemal Paşa’ya verilmiştir. 8-9 Temmuz 1919’da çıkardığı üniformayı tekrar giyen Mustafa Kemal Paşa orduyu hızla teşkilatlandırmış, küme komutanlıkları kurulmuş, Başkomutanlık Karargahı Ankara-Polatlı ortasında Alagöz’de konuşlandırırken, Malıköy istasyonu kıymetli bir lojistik merkezine dönüştürülmüş, Genelkurmay Lideri Fevzi Paşa’nın, Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa’nın ve öbür üst seviye kumandanların da katkılarıyla yeni bir savunma planı hazırlanmıştır. Yunan ordusunun bu sırada Türk ordusunu Sakarya’nın doğusunda yok edip, Ankara’yı ele geçirerek Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni ve hükümetini dağıtma planları uygulamaya konulmuştur. Çok geniş bir alan savunması yapılmış; yeni düzenlemenin akabinde Türk ordusunun Sakarya’nın doğusundaki savunma tertibatı Yunan ordusuna geçit vermemiştir. 22 gün geceli gündüzlü devam eden muharebeler Türk ordusunun kesin zaferiyle sonuçlanmıştır. Sakarya Zaferi, Türk İstiklal Harbinde kıymetli bir dönüm noktası olmuş; milletin orduya inancı pekişmiş, asker olarak orduya iştirak giderek artmıştır. Sakarya Zaferi’nden sonra, (1921 Ekim başı) Batı Cephesi’nde sıkı bir çalışma periyoduna girilmiş, ordudaki teşkilât ve eğitim eksiklikleri tamamlanarak geliştirilmiş ve Yunanlara karşı Türk ordusunun taarruz yeteneğini artırmaya yönelik eğitim ve hareketlere büyük kıymet verilmiştir. Alınan yeni önlemlerle cephede tertiplenme imkânlarına yine çeki nizam verilirken, tasarlanan harekâtın lojistik takviyesi, iaşe-ikmal teşkilleri ve ulaştırma hizmetleri destek edilmiştir.
Türkler esir edilemez
TBMM Hükûmeti buyruğunda tekrar düzenlenen ulusal ordunun her geçen gün güçlenmesi ve milletten aldığı güçle özgüveninin daha da artması aslında büyük zafere giden yolu açmıştır. İnönü’de, Dumlupınar’da ve Sakarya uzunluğunda kazanılan muvaffakiyetler devam ettirilerek 26 Ağustos 1922 sabahı Kocatepe’den büyük Türk taarruzu ile başlayan harekât, 30 Ağustos Zaferiyle taçlandırılmıştır. 31 Ağustos 1922’de başlatılan ve devam eden takip harekâtı ile Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın “Ordular, Birinci Amacınız Akdeniz’dir! İleri!” buyruğu ile Yunan ordusu İzmir’e kadar takip edilmiş; 9 Eylül 1922 günü İzmir kurtarılmış, işgalciler denize dökülmüştür. Büyük Taarruz harekâtında en manalı an ve kritik tarih ise 30 Ağustos 1922 günü olmuş ve Yunan ordularına karşı büyük zafer bu tarihte kazanılmıştır.
30 Ağustos Zaferi, aslında beklemeyi bilen, taarruz vaktini seçmekte büyük öngörü sahibi olan, düşmanı yanıltma ve aldatma stratejileri ile topyekûn mağlup etmeyi hedefleyen Başkomutan ve onun komuta kademesinin yapıtı olmuştur. 30 Ağustos’ta kazanılan büyük zafer; Türk topraklarının işgal kuvvetlerinden büsbütün temizlenmesini sağlamış ve Türk Milleti’nin gerektiğinde neler başarabileceğini göstermiştir. Dünya çağdaş askerî tarihinde birinci sefer “topyekûn savaş”ın yeni bir örneği tarihte yerini alırken, Türk Milleti’nin esir edilemez özelliğini, devlet kurucu, teşkilatçı bir millet olduğunu, Türk’ün, büyük devlet adamları ve kumandanlar yetiştiren “ordu-millet” karakterine sahip büyük bir millet olduğunu tüm dünyaya göstermiştir. Askerî ve siyasî güçle Osmanlı’ya kabul ettirilmek istenen geçersiz Sevr Antlaşması, bu zafer ile büsbütün ortadan kaldırılmış; bu zafer sömürge devletlerin yönetiminde esir olan mazlum milletlere de örnek olmuş, onların bağımsızlık gayretine ilham vermiştir.
Tam bağımsızlık
Bu zaferle Türk inkılâbının temel yapı taşı atılmış, çağdaş Türkiye’nin doğuşuna uzanan sürece sürat verilmiştir. Yunan ordularına karşı başlatılan takip harekâtında Türk ordusunun bilhassa de süvari birliklerinin harikulâde eforları ve kahramanlıkları çok kıymetlidir; süvarilerle Yunan ordusuna hiçbir noktada göz açtırmamış ve büyük zafere ulaşılmasında çok büyük katkıları olmuştur. Fakat bunlar yaşanırken Yunan birliklerinin geçtikleri her yerde halka yaptıkları zulüm ve azap, kasaba ve köylerin yakılması ve en nihayetinde İzmir’in yakılması, Türklerin ulusal hafızasında onulmaz yaralar açmış ve derin izler bırakmıştır. Mondros Mütarekesi’yle başlatılan ve Sevr Antlaşması’yla gerçekleştirildiği zannedilen Türk Milleti’ni Anadolu topraklarından çıkarmak ve tarihten silmek isteyen dehşetli planları uygulayan hain zihniyete karşı, milletimizin maddî ve manevî bütün güç kaynaklarını seferber ederek kazandığı Büyük Taarruz Zaferi, Başkomutan Mareşal Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün sözü ile; “Kayıtsız-şartsız, tam bağımsız yeni bir Türk Devleti kurmak!” hedefine yönelikti. 100. Yılında Büyük Taarruz Zaferi Türk milletine kutlu olsun.