Türk edebiyatı yapıtları dünya lisanlarına çevriliyor. Edebiyatımızın pek çok köşe taşı yapıtı ve önde gelen müelliflerinin kitapları arka arda farklı lisanlarda yayımlanıyor. Türk yayıncılık faaliyetlerinin ve edebiyatımızın yurt dışında tanınması, bilinmesi ve talep edilmesi konusundaki uğraşlar her geçen gün ehemmiyet kazanıyor. Bilhassa yerli yayıncılar ve telif ajanslarının memleketler arası kitap fuarlarında sergiledikleri çalışmalarla birlikte müellifler ve tercümanların, bulundukları ülkelerdeki yayıncıları Türk edebiyatı yayınlama konusundaki ikna eforları da Türk edebiyatına olan ilginin artmasına sebep oluyor. Günümüz müellifleri da dâhil olmak üzere çağdaş ve klasik eser ve isimler, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın başlattığı, kültür, sanat ve edebiyat alanındaki klasik ve çağdaş yapıtların yabancı yayınevlerince Türkçe dışındaki lisanlara çevrilmesi, yayımlanması ve tanıtılması temeline dayalı bir çeviri ve yayım takviye programı olarak TEDA dayanak programıyla, yabancı lisanlarda okuyuculara kazandırılıyor. Bu kapsamda yayınevlerine kurala bağlı maddi takviyede bulunan bakanlık, Türk kültür, sanat ve edebiyatının dışa açılmasının yayıncılar vasıtasıyla yerinde gerçekleştirilmesini amaçlıyor.
Geçtiğimiz günlerde de gerçekleşen 39. Memleketler arası İstanbul Kitap Fuarı’nın birinci dört günü, bu çeviri ve telif yapıtların alışverişine konut sahipliği yaptı. Fuar kapsamında, dört gün boyunca memleketler arası salon olarak açık olan ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yürütülen ve kısa ismi “TEDA” olan “Kültür ve Turizm Bakanlığı Türk Kültür, Sanat ve Edebiyat Yapıtlarının Dışa Açılımını Destekleme Projesi” kapsamında yerli ve yabancı yayınevleri ortasında ikili iş görüşmeler yapıldı. Edebiyat dünyamızda memleketler arası buluşma imkanı oluşturan fuarda, ayrıyeten Yunanistan, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan ve Kosova’nın da içerisinde bulunduğu odak pazar ülkelerinden yetkililer ile İtalya, Brezilya, Hindistan, İran, Güney Kore’den gelen konuk yayınevleri iştirakçilerle birebir görüşmeler gerçekleştirdi, telif alışverişinde bulundu. Bunun yanı sıra Almanya, İran, BAE ve Romanya’dan yayınevleri de fuarın milletlerarası salonunda yerlerini aldı. Biz de Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yürütülen ve kısa ismi “TEDA” olan “Kültür ve Turizm Bakanlığı Türk Kültür, Sanat ve Edebiyat Yapıtlarının Dışa Açılımını Destekleme Projesi” standına uğrayıp fuar alanında neler yaptığını konuştuk.
TÜRK MÜELLİFLERİN YAPITLARI 60 FARKLI LİSANA ÇEVRİLDİ
Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdür Yardımcısı Taner Beyoğlu, bu sene İstanbul Kitap Fuarı’nın memleketler arası kısmında odak pazarlarının Balkanlar olduğunu lisana getiriyor. Beyoğlu, “Buradaki stant kurgumuza 7 farklı ülkeden 8 yayıncı getirdik. Öbür stantlarımızda da 9 ülkeden 9 farklı yayıncımız var. Temel maksadımız, yurt dışından getirdiğimiz yayıncıları ülkemizde birebir görüşmeler yapıp hem kültürlerimiz ortasındaki transfere daha fazla katkıda bulunmalarını sağlamak hem de bizim telif ihracatımızı artmasına katkıda bulunmak. Ülkemizin en kıymetli kültür projelerinden biri olan dışa açılımla ilgili olarak TEDA’yla dünyada 700’ün üzerinde yayıncıyla yıllardır süren iş birliklerimiz ve partnerliklerimiz var. Onları yeni ve güçlü yayıncılarla, ülkelerindeki edebiyat yapıtlarını çevirip kendi lisanlarında yayınlamak konusunda olan büyük yayınevlerini tespit etmeye çalışıyoruz ve Türkiye’ye getirmeye çalışıyoruz. Hem fuarı görmelerini sağlıyoruz hem de ülkemizdeki yayıncılık bölümünü, canlılığını ve gücünü görmelerini sağlıyoruz” diyor.
Bugün TEDA projesi sayesinde bakanlık bilgilerine baktığımızda, TEDA programı çerçevesinde, projenin başladığı süreçten bugüne kadar geçen 17 yılda 2 bin 950 yapıtın dünyaya açılması sağlanmış. Bakanlık, proje kapsamında 87 ülkeden başvuran 750 yayınevinden 3 bin 495 farklı yapıtı 60 farklı lisanda çeviri ve baskısı için dayanak vermiş. Baskı öncesi dayanak sağlanan bu yapıtlardan 18 Mayıs 2022 tarihi prestijiyle 2 bin 862 adedi yayınlanarak dünyanın dört bir köşesinde okurlarla buluşmuş. Böylece Türkçenin yazı lisanı birikimi de dünyaya tanıtılmış oluyor.
TELİF FİYATLARI MUHARRİRE VE İÇERİĞE NAZARAN DEĞİŞİYOR
Yayınevinin, müellifin, içeriğin niteliğine ve çevirisi yapılacak ülkede müellifin tercih edilebilirliğine nazaran de yapılan telif kontratları kapsamında geniş yelpazede telif fiyatı değişkenlik gösteriyor. Vakit zaman belirli bir ön ödemeyle çalışıp, o ülkede yapılacak baskı sayısına nazaran, tekrar telif bedelinin ödenmesi formunda yürütülen telif muahedeleri, daha sonraki baskılarda göz önünde bulundurulmaksızın tek seferde telif hakkının belirli bedelle periyodu biçiminde ilerliyor. Büsbütün iki kuruluşun kendi ortalarında yaptığı ticari mukaveleye bağlı. Daha sonra ise bakanlık, yayımlanan eserler için belirli periyotlarda yayınevlerinden, satış sayılarını tespit etmek için, geri dönüş formları istiyor.
Arap ve balkan ülkeleri tarihi romanlar okuyor
TEDA’ya yapılan müracaatlarda en çok çeviri dayanağı alan muharrir ise Ahmet Hamdi Tanpınar olmuş. Tanpınar’ın, “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” ile en çok bilinen başka yapıtı “Huzur” isimli romanı Amerika’da en çok çevirisi yapılan kitaplar ortasında. Orhan Pamuk, bilhassa Nobel mükafatını aldıktan sonra çok fazla çevrilen muharrirler ortasında. Son vakitlerde ise bilhassa dizilere mevzu olan Ertuğrul, Yasal Sultan Süleyman üzere tarihi karakterlerin hayatını ele alan kitaplar yurt dışında tercih ediliyor ve bu ülkeler ortasında Arap ve Balkan ülkeleri birinci sırada. Bizim de Balkanlar’ın standında gördüğümüz Türk muharrirlerimiz ve yapıtları şu biçimde; Orhan Pamuk’un “Kafamda Bir Tuhaflık” isimli romanı Slovakya’da, Halid Ziya Uşaklıgil’in “İzmir Hikayeleri” Bosna Hersek’te, İlber Ortaylı’nın “Ottoman Studies” isimli kitabı Arnavutluk’ta, Sevinç Çokum’un “Lacivert Taşı” ise Macaristan’da çevirisi yapılan kitaplar ortasında. Ahmet Ümit’in “Elveda Hoş Vatanım” kitabı İngiltere’de, Sabahattin Ali’nin “Kürk Mantolu Madonna”sı İspanya’da, Orhan Pamuk’un “Kırmızı Saçlı Kadın” romanı İspanya’da ve Hollanda’da, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Huzur” romanı “Etiyopya”da, Leyla Erbil’in “Tuhaf Bir Bayan Kitabı” Fransa’da, Refik Halid Karay’ın, “Memleket Hikayeler”i Almanya’da, Yusuf Atılgan’ın “Anayurt Oteli” Hollanda’da, Gülseren Budayıcıoğlu’nun “Kral Kaybederse” romanı Lübnan’da, Ahmet Mithat Efendi’nin “Felatun Beyefendi ile Rakım Efendi” Norveç’te çevirisi yapılan kitaplardan.
EN ÇOK TERCİH EDİLEN TIP ÇOCUK KİTAPLARI
Bunların yanı sıra ise, çocuk edebiyatı son 4-5 yıldır en fazla ilgi gören cinsler ortasında. Bu kadar çok istek görülmesinde çocuk müelliflerin çok büyük bir tesiri olduğu aşikar. Ancak çocuk kitaplarını tercih eden ülkeler, çocuk kitaplarında yalnızca müellife bakmıyor. Kitaptaki çizgiye, illüstrasyona, kağıdın kalitesine, metin ve kurmaca üzere bir bütün olarak niteliklere bakıyor.