MERT İNAN- Emekli Tümgeneral Ahmet Yavuz, Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın dâhiyane askeri strateji, taktik ve idare modeli ile Mehmetçik’in kahramanlık destanının yüzlerce yıl sonra da hatırlanacağını belirtirken, Atatürk’ün en büyük maksadı ve ülküsünün ise bilimin rehberliğinde ilerleyen “Bağımsız ülke, örgütlü halk, özgür birey” kelamlarıyla özetledi.
*Büyük Tarruz’un stratejisini asıl belirleyenler isimler kimlerdi? Örneğin Fevzi Paşa’nın stratejik planlamada büyük rolü olduğu belirtilir?
“Büyük Taarruz Mustafa Kemal Paşa’nın Ulusal Uğraş stratejisinin bir modülü olarak planlandı ve uygulandı. Planlama sürecini Fevzi ve İsmet Paşalar, Batı Cephesi kurmay lideri Albay Asım Gündüz önderliğindeki karargâh subayları yürüttü. Ordu kumandanları Nurettin Paşa, birtakım itirazları olsa da Yakup Şevki Paşa hatta vazifeden alınmadan evvel Ali İhsan Paşa ile kolordu kumandanları Fahrettin Altay, Kemalettin Sami Gökçen, İzzettin Çalışlar’ın plana katkıları oldu.
Mustafa Kemal, tüm olasılıkları kıymetlendirdi ve harekâtın son biçimini belirledi. Birtakım itirazları dikkate aldı, kimilerini almadı. Kararını verdi. Strateji, maksatlarla araçları dengeleme sanatıdır. Bu sanatın inceliklerine bütün boyutlarıyla vakıf olan kişi Başkomutan Mustafa Kemal’di. Hem meclis lideri olarak siyaseti belirliyor hem dış bağları yönetiyor hem de başkomutan olarak orduyu sevk ve yönetim ediyordu. En başından beri, Ulusal Mücadele’nin Atatürk tarafından yürütülen bir stratejisi vardı. Buna askeri terminolojide ‘Büyük Strateji’ ya da ‘Grand Strateji’ diyoruz.
Bu büyük stratejinin birinci ve en kıymetli adımı halkı ve alışılmış onun en hassas bölümünü yani içinde asker ve sivil yöneticiler, vatansever din adamlarının bulunduğu halk başkanlarını tehlikeye karşı uyarmak için temas etmek oldu. Onları tehlike karşısında uyardı. Süreç içinde teşkilatlandırdı.
Atatürk, padişah ve halifeyi karşısına almadı. Sadrazam ve kabine ile karşı karşıya gelmeyi tercih etti. İtilaf devletleriyle direkt çatışmak yerine, yalnızca Yunanistan’ı karşısına aldı. O devletleri başlangıçta karşısına almak yerine kendi kamuoylarını etkilemeyi ve ortalarındaki dayanışmayı zayıflatmayı tercih etti. Ortalarındaki çelişkilerden istifade etti.
Mustafa Kemal Amasya Bildirisi, Erzurum ve Sivas Kongreleri, nihayet Meclis aracılığıyla siyasi; Kuvayı Ulusala ve vakit içinde kurulan Ordu ile askeri boyutu örgütledi ve kurtuluş stratejisini hayata geçirdi. Ankara Hükümeti, güç geliştirdikçe tertipli orduyu güçlendirerek faal bir halde kullandı. Tüm bunların sonunda zafer elde edildi.”
*Kan dökülmeden yahut Yunanistan ile barış masasında uzlaşmak mümkün olabilir miydi?
“Mustafa Kemal ve arkadaşlarının gayesi ülkeyi işgalden kurtarmaktı. Bunun savaşmadan mümkün olmayacağını bilmesine karşın her türlü barış teşebbüsüne kapıyı açık tuttu. İtilaf Devletleri’nin adil bir barış önerisi sunmayacaklarının farkındaydılar. Ateşkes teklifini kabul ettiler.
Mart 1922’de, yani Büyük Taarruz’dan 5 ay önce, İtilaf Devletleri mütareke ismi altında yumuşatılmış Sevr’i masaya getirdiler.
Ankara Hükümeti Nisan 1922’deki yanıtında mütareke şartlarını uygun bulunmasa da barış kapısını kapatmadı. Başkomutan gerçekte bir barış insanıydı ancak savaşmadan barış sağlamanın mümkün olmayacağını öngörmekteydi. Barış teklifini kabul ettiler lakin kaidelerini ileri sürdüler. Olağan kabul görmedi.
Mustafa Kemal Paşa, vakit kazanmak, Büyük Taarruz için hazırlıkları tamamlamak istiyordu; yarım hazırlık ve önlemle yapılacak bir taarruzun başarısızlıkla sonuçlanacağının şuurundaydı.
Kesin sonuca ulaşmak ise üç vasıtanın hazır hale getirilmesine bağlıydı. Birincisi millet; ikincisi Meclis; üçüncüsü Ordu… Bu sayede zafer kazanıldığı üzere, savaştan sonra Sevr ve gibisi tekliflere tüm kapılar kapatıldı. İçerisi kadar diplomatik arenadaki teşebbüsler de çok kıymetliydi. 1920’de Karabekir Paşa’nın Kafkas Seddini yıkmasından sonra Sovyetler ile dirsek teması alan kazandı. Sakarya Savaşı’ndan sonra ortadaki bağ kuvvetlendi. Bilindiği üzere Sakarya Zaferi birebir vakitte Fransızlarla Ankara Antlaşmasını doğurdu ve Çukurova boşaltıldı. Atatürk, milletlerarası arenada takviye bulmak için iç ve dış gelişmeleri eş vakitli ve faal yürüttü.”
*Milli Mücadele’de talihin değiştiği devir yahut anlar hangileridir?
“Büyük Taarruz’dan evvelki yıllarda, Balkan Savaşları ve akabinde Birinci Dünya Savaşı’nda gelen yıkım, Türk Milleti’nde büyük bir karamsarlığa neden olmuştu. 19 Mayıs 1919’dan sonraki süreçte de çok kuvvetli geçti. Saray tarafından Mustafa Kemal’in 9. Ordu Müfettişliğinden azli ve 8 Temmuz 1919’da istifası yanında o gün Karabekir Paşa’nın kolordusuyla birlikte Mustafa Kemal’in buyruğunda olduğunu belirtmesi en kritik andı. Bilindiği üzere 1920 ve bir ölçüde 1921 yılı iç savaş yıllarıydı. 1921 başında kazanılan İnönü muharebeleri ve Çerkez Ethem’in tasfiyesi kıymetli bir dönüm noktasıydı. Yeniden Kütahya-Eskişehir muharebelerinde yaşanan mağlubiyetten sonra Ankara’ya dayanan Yunan ordusunu Sakarya’da durduran kahraman, cefakâr bir ordunun direnci başlı başına değerliydi. Sakarya Savaşı en kritik dönemeçlerden biri oldu.
Artık büsbütün inanılan ve güvenilen bir önder ve karşısında İngiltere, Yunanistan ve Osmanlı padişahı vardı. Savaş tek cepheli hale getirildi. Ankara artık daha ciddiye alınan bir merkez oldu. Yokluk, yoksulluk, işgal bütün tartısıyla milleti eziyordu ancak öbür yanda umut vardı. Milletin onur gayreti vardı. Sakarya, bu umudun toprağı, suyu, ateşi oldu…”
*Büyük Taarruz’dan evvel Meclis’te önemli bir muhalif küme vardı ve yıkıcı tenkitler yapıyorlardı. Bu karşı çıkışların gerisinde bilmediğimiz yol haritaları mı vardı?
“Mustafa Kemal Paşa’nın Meclis’te gerisinde duran geniş bir vekil kümesi vardı lakin bir de İkinci Küme vardı. Bu küme çok sert ve yıkıcı bir muhalefet yürütüyordu. Fakat Mustafa Kemal’in ikna gücü çok yüksekti. Karizması karşısında güçleri kırılıyordu. Gazi’yi bu periyotta en çok meşgul eden Meclis’te oluşan ikinci küme üyeleri oldu. Aslında Ulusal Gayret liderleri ortasında daha sonra yaşanan büyük kırılmalarda da bu devirde yaşanan ayrışmaların yıkıcı tesiri olmuştur. Bir öbür meşguliyet konusu ise Enver Paşa’nın arayışlarıydı. Ülkeye dönecek ve vatanı kurtaracaktı. Tek maksadı yurda dönmek ve iktidarı ele almaktı. Enver Paşa’nın hayalleri Sakarya Savaşı’nda sonra suya düştü.
Başkomutanlık vazife müddetinin uzatılması tartışmaları esnasında 6 Mayıs 1922 günü Meclis’te yapılan konuşmalar derslerle doludur. Başkomutan, ‘Türk ordusunun taarruz gücü yoktur’ diyen muhaliflere karşı sert reaksiyon verdi. ‘Her ne olursa olsun Başkomutanlığı bırakmayacağım’ diyerek son kelamı söyledi. Aslında bu tabir, makam ve unvan sevdası değil, kendini vatanı kurtarmaya adamış bir büyük adamın yüksek sorumluluk hissinin yansımasıdır.”
*Büyük Taarruz’un öncesinde dönersek, neler görürüz?
“Taarruz planına son hali verildi. Başkomutan, yanında Fevzi ve İsmet Paşalar ve ordu kumandanlarıyla Akşehir’de yaptığı 27-28 Temmuz toplantısı çok kıymetlidir. İtirazlar dikkate alınmadı. Yakup Şevki Paşa’nın rezervli tavrı aşıldı.
Taarruz hazırlıkları 25 Ağustos’ta tamamlandı. Eskişehir-Afyonkarahisar çizgisinin doğusunda bulunan dört kolordu 14 Ağustos’tan itibaren yürütülerek Afyonkarahisar güneyine intikal ettirildi. Yığınak 24 Ağustos’ta tamamlandı. İntikallerin gizlenmesi için alınan tüm önlemlere karşın Yunan Ordusu’na sığınan hain bir asker bildiklerini aktardı. General Trikupis, aldığı bu bilgiye karşın 25 Ağustos gecesi Afyonkarahisar’da düzenlediği baloyu da iptal etmedi yalnızca önlem olarak bir tümenin Afyon’a hakikat yanaştırılmasını emretti.
25 Ağustos günü her türlü taarruz hazırlığı tamamlandı.
O günkü koşullara baktığımızda sahip olunan silahların çağdaşlığı açısından Yunan ordusu daha güçlüydü. Süvari gücü açısından üstün olan bizim ordumuzdu. Büyük bir risk alındı. İngiltere’nin Yunan Ordusu’na desteğinden çekinildiği için tüm telgraf irtibatları kesildi.”
*İki kuvvet ve kumandanlar ortasındaki asıl fark nerelerde göze çarpıyordu?
“Yunan ordusu tahkimli mevzilerde uzun müddettir bulunmanın avantajına sahipti. Mevzilerinin önünde dikenli tel manileri vardı. Buna karşılık moral üstünlüğü Türk tarafındaydı. Askerlerimiz işgalciye karşı taarruz etmenin ve düşmanı yurttan atmanın azim ve coşkusu içindeydi.
Mustafa Kemal Paşa, savaşı Kocatepe’den düşmana birkaç km aradan yönetme durumu almışken, Yunan Küçük Asya Ordusu Kumandanı Hacıanestis cepheye 450 km geride İzmir’deydi. En büyük fark bu detayda saklıydı. Tahminen Hacıanestis cephede olsa ve ordusuna daha evvel Konya istikametinde taarruza geçme buyruğu verse, avantaj elde edebilirdi.
Bizim açımızdan risk almak gerekiyordu ve alındı. Cephedeki bütün ağır topçunun dört küme halinde asıl taarruz bölgesinde toplandığı dikkate alındığında kuvvet mukayesesi 1’e 6’nın da üstüne çıkmıştı. 1’e 6 üstünlük sağladığınızda karşınızdaki düşmanın cepheye tutunması imkânsız hale gelir.”
*Taarruz planlanandan 30 dakika geç başlıyor? O anlarda neler yaşanıyor?
“Sabahleyin planlanan saatte topçu ateşimiz yapılamadı. Sis bastırmıştı ve sisin dağılması beklendi. Topçu ateşi, yarım saat geç başlıyor. Topçu ateşinin başlamasından bir müddet sonra bütün cephede taarruz başladı. Yarma bölgesinde misyonlu olan 1. ve 4. Kolordular kendi bölgelerinden taarruza başladılar. Süvari Kolordusu Ahır Dağlarını aştı ve Sincanlı ovasına ulaştı. 26 Ağustos günü kısmi muvaffakiyet sağlandı lakin cephe yarılamadı.
Trikupis taarruzun farkına vardığında daha evvel cepheye yanaştırdığı ihtiyat tümeni ile Afyonkarahisar güneyindeki birliklerini destek etti. Bu atağıyla kuvvet istikrarı bir ölçüde sağlandı. Hasebiyle birtakım bölgelerde taarruzlar durdu lakin moral bozukluğu yaşanmadı. İhtiyat, 2. Kolordu’dan alınan bir tümenle 4. Kolordu destek edildi. İkinci gün (27 Ağustos) cephe yarıldı. Cephesi yarılan ve gerisi Süvari Kolordusu ile kesilen Yunan Ordusu Sincanlı Ovası’na hakikat perişan bir formda sürüldü.”
*Süvarilerin zaferdeki hissesi sanırım çok dillendirilmiyor?
“Süvari Kolordusu 26 Ağustos sabahı Sincanlı ovasına indi. 27 Ağustos’tan itibaren Yunan Ordusunun irtibat çizgilerini kesti. Demiryolu üzerinde tahripler yaptı. Yunan Ordusu’nun ardına sarkarak kuşatmayı gerçekleştirdi. Döğer bölgesinde bulunan Yunan ihtiyat kolordusu bilhassa Kazuçuran Dağları bölgesinde 2. Ordu’nun yaptığı taarruzlarla tespit edilirken, yani yerinde tutulurken gerisinden de Süvari Kolordusu ile kuşatılmış oldu. Böylelikle cepheye tesir etmesi engellenmiş oldu. Yunan Ordu Komutanlığınca Kolordulara geriden verilen buyruklar, cepheye ulaşmadı ve durumu kavramakta ve önlem almakta zorluk yaşadılar. Hacıanestis tarafından ihtiyat 2. Kolordusuna Konya istikametinde taarruz etme buyruğu verildi lakin yapılamadı. Yunan Ordusu’nda önemli buyruk komuta sorunu yaşandı. Fahrettin Altay Paşa, süvarileri ustalıkla yönetti.”
*Yunan komuta heyetinin yanılgı ve yanlışları nelerdi?
“Yunanlılar, Türk Ordusu’nun taarruz edebileceğine ihtimal vermediği üzere, kendi savunmalarının epey güçlü ve aşılamaz olduğuna inanmışlardı.
Bu algının oluşmasında Meclis’te yapılan görüşmelerin de büyük tesiri vardı. ‘Türk Ordusu taarruz edemez’ halindeki tartışmalar, Türk Ordusunun zayıf olduğu formunda bir algı yaratmıştı.
Bunun yanında Başkomutan son güne kadar ‘taarruz edeceğiz’ demedi. Fethi Okyar, Londra ve Paris’e barış görüşmeleri için gönderildi. Aslında Ankara Hükümeti barış arayışında samimi olsa da vakit kazanmaya çalışıyordu. Mustafa Kemal, Ankara’daymış üzere resepsiyon verileceği duyuruldu. Anadolu’da isyan çıktığı haberleri de kasıtlı olarak yayıldı. Atatürk, Konya’ya geldiği andan itibaren tüm dünya ile irtibatı kesti. Ankara’dan hiç haber alınamayınca Ali Kemal, ‘Bunlar kim, taarruz etmek kim? Fakat resepsiyon verirler’ halinde bir yazı kaleme almıştı! Mustafa Kemal Paşa’nın hastalığı nedeniyle resepsiyonun iptal edildiği konuşulurken, Başkomutan cepheydi. Yunan komuta heyetinin Türk Ordusu’nun gücünü ciddiye almaz tutumu, kendilerine değerliye mal oldu.”
*Savaş alanındaki tabloyu çizer misiniz?
“Sarp, kayalık toprakta, sıcak havada, düşman ateşi altında ilerlemenin bütün zorlukları yaşandı. Dikenli tel mahzurlarının aşılmasında zorlanınca yığılmalar oldu ve zayiat verildi. Küçük çaplı da olsa Yunan karşı taarruzları Türk Ordusu’nda kayıplara neden oldu. Arazi kurumuş otlarla kaplıydı. Topçu atışı sonucunda bir kısım askerimiz yangının ortasında kaldı. Ateş ve duman topçu atışının sevk ve yönetimini zorlaştırdı. Her şeye karşın Yunan ordusu büyük bir baskına uğratıldı.”
*Büyük Taarruz başarısız olsa sonuç ne olurdu?
“Başarısız olunsaydı tarih diğer türlü yazılacaktı. Lakin şunu da unutmayalım. Büyük Taarruz başarısız olsa da Yunan Ordusu’nun da gücü tükenmiş olacaktı.
Türk taarruzdan evvel istifa etmiş olan Yunan Başbakanı Gunaris, istifasından aylarca evvel 300 kadar savaş aykırısı adamı askere aldırıp, cepheye göndermiş askerleri isyana teşvik ettirmişti. Yunan Ordusu’nda homurdanmalar vardı. Aslında birçok Yunan askeri savaşmaktan bıkmış vaziyetteydi. Yunan kumandanlar ise Anadolu’nun içlerine yanlışsız yürümenin gerçek bir plan olmadığını ve bu taktiğin sürdürülemeyeceğinin farkındaydı. Kral Konstantin’in ziyareti sırasında, Kütahya’daki Yunan askerleri ‘terhis, terhis’ formunda sloganlar atmışlardı. Buna karşın 2 tertip asker daha cepheye destek gönderildi. Yunan Ordusu da moralsiz ve yorgun durumdaydı. Gelebilecekleri son noktaya gelmişlerdi.
Aslında Sakarya Savaşı’nda kaybetmişlerdi. Daha geriye çekilme vb. hareket üsluplarını tartışmışlardı. Sağlıklı karar veremediler. İngilizler de Yunanlıları yanılttı. Yunan savunma mevzilerinin geçilemez olduğu üzere bir fikir yaydılar. Kesin yargı her vakit berbattır.”
Mümkün olmayabilirdi
Yunan Ordusu İzmir Manisa sınırından ileri gitmese Anadolu’dan sökülüp atılmaları imkânsız olur muydu?
“Yunanlar, İzmir ve etrafında kalmış olsa tahminen de Anadolu’dan sökülüp atılmaları çok daha sıkıntı olabilirdi. Bu durumda diğer badireler yaşayacaklardı. Zira Batı Anadolu’nun tüm kaynaklarını Türk Ordusu kullanmış olacaktı. Atatürk, Sakarya Savaşı’ndan sonra Suriye sonunu çizerken, Fransızlar ile anlaşıp, Hatay’ı hudutların dışında bırakmak zorunda kakmıştı. Mustafa Kemal Paşa’nın Sakarya’da savaşan 100 bin kişilik orduyu, 200 bin kişilik orduya çıkarabilmek ve onu besleyebilmek için Çukurova, Antep, Adana yöresi ve Mersin limanına gereksinimi vardı. Çukurova’daki demiryolu sınırları Afyonkarahisar’a ulaşıyordu.
Stratejiyi belirlerken altyapıyı dikkate alan bir başkan görüyoruz. Fransızlar’a yapılan muahede sonrası insan ve lojistik kaynak temini sorunu çözülmüş oldu. Atatürk, bu nedenle Hatay’ı şahsi sorunu yapmıştır. Türk Ordusuna dışarıdan gelen silahlar o devir Mersin limanı ve demiryolu üzerinden cepheye naklediliyordu. Fransızlar ile çatışmaya devam edilse Büyük Taarruz’un yapılması mümkün olmayabilirdi. Büyük Taarruz dediğimiz vakit önü gerisi tüm detaylarıyla hesaplanmış bir stratejinin yansımalarını görüyoruz. Her şey hesaba dayalıydı. Sonuç olarak Yunanlar için Anadolu’da tutunmak zordu. Varlıkları legal ve ahlaki değildi. Orduları er yahut geç sökülüp atılırdı.”
Varlığımızı onlara borçluyuz
*Tek kurşun atılmadan İstanbul’un geri alınmasını hafife alanlar var. Dahası İstiklal Harbini küçümseyen, savaşın İtilaf Devletleri ile yapılmadığını öne sürenleri görüyoruz?
“Bunlar büsbütün içi boş, bilgiye dayanmayan, cahilce kelamlar. Birileri hesapsız, kitapsız sıkıntıyı bilmeden konuşuyor. Türk Ordusu, İzmir’e girdiğinde kolorduları Trakya’ya geçirecek bir tane gemimiz yoktu. Atatürk, Trakya’nın derhal boşaltılmasını istiyordu. Blöf yaparak, ‘Ordumu tutamıyorum’ diyordu fakat Türk Ordusu’nun yürüyecek bile mecali kalmamıştı. Mustafa Kemal, İzmir’de Mudanya görüşmeleri öncesinde, ‘Ordunuzu karşı kıyıya nasıl geçireceksiniz?’ diye soran gazeteciye, ‘özel antlaşma yapıldığı ve gemilerin hazır olduğu’ yanıtını verirken ne elimizde gemi vardı ne de kimseyle mutabakat yapıldığı… Yokluk içindeydik!
Birileri ne matematik, ne mantık, ne tarih, ne coğrafya biliyor lakin ahkâm kesmekten geri duramıyor! Yunanı kurşun atarak, İngiliz tek kurşun atmadan yendi cetlerimiz. Yalnızca hürmet duymalı ve aziz anıları önünde tazimle eğilmeliyiz. Varlığımızı ve vatanımızı onların akıllarına, terlerine, kanlarına ve canlarına borçluyuz. Emeklerine hafife alanlar onlara layık olmayan esasen millete de layık olmayan marjinal tiplerdir. Varlıkları utanç vericidir.
Savaşta temel olan düşmanını tek kurşun atmadan yenmektir. Temel hüner budur. Sun Tzu, yaşasa Kurtuluş Savaşı stratejisini dünyaya örnek gösterirdi.
İngilizler sömürgelerinden Anadolu’yu destek etmek istediler lakin Batı kamuoyu artık savaştan bıkmış vaziyetteydi. Mustafa Kemal, Batı kamuoyunun savaş istemediği olgusunu dikkatten hiç ka-çırmıyordu.
Onur bahşettiler
*Sizi en çok duygulandıran hadiseler nelerdir?
İstiklal Harbinin çok fedakâr bir jenerasyonu var. Siviliyle askeriyle, kadınıyla erkeğiyle, yaşlısıyla genciyle. Subayından erine kadar, tüm kumandanlarıyla canını dişine takanların gayreti anıtsaldır…
Onlardan birini örnekleyerek bir kesit sunalım…
Yaptığı doğrudur, yanlıştır başka bir tartışma konusu lakin gayesini ele geçiremediği için intihar eden bir Reşat Çiğiltepe vardır belleğimizde derin iz bırakan… Yüzbaşı Şerafettin, hastaneden kaçarak cepheye koşan ve birinci çatışmada şehit olan Teğmen Kemal, ailesini sarsıntıda kaybettiği için müsaadeli olduğu halde koşup gelen ve 9 Eylül günü İzmir’de şehit olan Mehmet Çavuş vardır. 23.Tümenin fırınında çalıştırılacak askerlerin
‘geri hizmet değil, en önde savaşmak, taarruza katılmak istiyoruz’ diyerek kumandanlarına adeta yalvarmaları vardır.
Bakmayın artık çok gevşediğimize. Eli öpülesi kahramanlarımız… Sırtlarında çanta, elde tüfek ve altı parçalanmış çarığıyla günde 40 km yürüyen Mehmetçikler… Gelecek kuşaklara yalnızca onur bahşettiler…
‘Büyük Taarruz’u çok yeterli öğrenmeliyiz, Hiç olmazsa günde 40 km yarı çıplak ayaklı yürüyenlere hürmet için öğrenmeliyiz.
Bu ülkenin nasıl kurulduğunu bilmeliyiz. Büyük Taarruz’un tıpkı vakitte ‘kurtuluşun mührü, kuruluş anahtarı’ olduğunu bilerek öğrenmeli, yaşamalı ve yaşatmalıyız.”