Mert İnan – Büyük Zafer’in kazanılmasında Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın taktik ve stratejiye sonuna kadar bağlı kalması en kıymetli etkenlerin başında geliyordu. Anıtkabir eski Müze Kumandanı Tarihçi Doç.Dr. Ali Güler’e nazaran Atatürk, kurmay takım ortasında en ufak bir kaygı ve tereddüte kapılmayan tek kişiydi. Doç.Dr.Güler, Büyük Zafer’in 100.yılı için yaptığımız söyleşide, Yunan Ordusu’nun geri çekilirken mezalimlere başvurduğunu ve savaş kabahati işlendiğinin altını çizerken, bilhassa 26 Ağustos tarihinin ehemmiyetine dikkat çekti..
26 Ağustos’un sembolik manası var mıydı?
Önce kısa bir hafıza tazelemesi yapalım. Büyük Taarruz öncesi Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, cephedeki son durumu denetim etmek maksadıyla 17-18 Ağustos gecesi Ankara’dan Konya’ya hareket etti. Bu gidişin süreksiz ve olağan bir kontrol olduğu izlenimini vermek için de ayın 21’inde Çankaya’daki köşkte bir çay partisi düzenlendiği açıklandı. Akşehir’deki karargâhta Genelkurmay Lideri Fevzi Çakmak, Cephe Kumandanı İsmet İnönü, Ordu Kumandanları Nurettin ve Yakup Şevki Subaşı ile bir toplantı yapıldıktan sonra, genel taarruzun başlangıç tarihi olarak 26 Ağustos kararlaştırıldı. Bu karar üzerine Başkomutanlık ve cephe karargâhları evvel Afyon’un Şuhut Kasabasına, 25 Ağustos’ta da Kocatepe’nin güneybatısındaki ‘Çadırlı Ordugâha’ taşındı. Tıpkı akşam Anadolu’nun dış ülkelerle olan bütün haberleşmeleri kesildi. Büyük Taarruz’un 26 Ağustos günü başlatılması çok değerli zira Atatürk üzere tarih şuuru çok kuvvetli bir başkan, Türk milletinin varlık çabasını ‘sembolik’ bir tarihte başlatmıştır. Malazgirt Meydan Muharebesi’nin tarihi ile Büyük Taarruz’un birebir tarihe, yani 26 Ağustos’a denk gelmesi tesadüf değil, Atatürk’ün şuurlu, tercihidir.”
Atatürk ile başka kumandanlar ortasındaki fark sizce neydi??
Atatürk’ün en değerli özelliği asla kaygı ve tereddüt etmemesi. Taarruzdan bir gün evvel Yaver Muzaffer Beyefendi, Atatürk’e topçu cephane ölçüsü hakkında bilgiler veriyor. Taarruzdan evvel yapılacak toplu ve daima topçu ateşinin, lakin üç dört saat devam edebileceğini tasayla anlatıyor. Mustafa Kemal yemeğini bitirdikten sonra, iki tarafın arazi üzerindeki durumlarını gösteren haritayı istiyor. Genel durumu bir kere daha inceledikten sonra, yaverine öteki mevki ile Dumlupınar ortasındaki arayı ölçtürüyor. Elindeki kalemle bu noktaya birkaç kez vurduktan sonra, ‘Yunan Ordusu’nun buradaki kuvvetleri hareketsiz kalmaya mahkumdur. Haydi haritaları topla, hareket ediyoruz’ diyor. Atatürk çekincesiz olarak kendinden emin biçimde savaş planına sadık kalıyor. Anlık duraksaması bile yok. Başkomutan, bir orta çadıra giren yaverine, ‘Hazır mısınız?’ diye soruyor. Olumlu karşılık alınca doğruluyor, şimdi bozulmamış olan portatif karyolasının üzerinden tabanca kemerini alıp kuşanıyor. Her günkü üzere tıraşını olmuş, eldivenleri elinde olarak çadırdan çıkıyor. Ortalık zifiri karanlık. Petrol ve mum fenerlerinin titrek ışıkları altında Kocatepe’ye yanlışsız çıkmaya başlıyorlar. Başkomutan, öne yanlışsız fazla eğilerek yürüyor. Arazi, taşlı, engebeli olduğundan ağır ağır ilerliyor. Nihayet doruğa çıkıyor. Bütün karanlıkları delen gözleriyle ileriye bakıyor, ‘Allah, Türk milletini ve ordusunu koruyacaktır!’ diye mırıldandıktan sonra taarruz buyruğunu veriyor. Atatürk’te en ufak duraksama yok.”
Taarruz buyruğundan sonraki sahneyi anlatır mısınız?
26 Ağustos 1922 sabahın birinci ışıkları Başkomutan gözetleme dürbününün başında, düşman tahkimatını seyrederken topçularımız ateşe başlıyor. Saat 05.30 olduğunda, topçu atışları düşman tahkimatını yer yer havaya uçuruyor. Tonlarca cephane su üzere akıp gidiyor. Telaşa kapılanlar oluyor, bu endişeleri Başkomutana da söylüyorlar. Mustafa Kemal Paşa ise büyük bir soğukkanlılıkla, ‘tek mermi kalıncaya kadar ateşe devam edilecektir’ buyruğunu verdikten sonra, ‘cephane ikmalini düşmandan yapacağız, yarın öğlenden sonra Afyon’da olacağız’ diyor. O anda herkes kuşku ve tereddütle birbirinin yüzüne bakıyor. Sonraki gün, öğlenden sonra Afyon’a varıyorlar.”
Başkomutan ateş sınırına kadar iniyor mu?
Gerçekten tüyleri diken diken edecek bir duruş sergiliyor Büyük Atatürk.. 30 Ağustos 1922 Çarşamba günü arabasına binip, yaverine Zafertepe’ye gitme buyruğunu veriyor. Birinci Ordu Kumandanı Nurettin Paşa, ‘Paşam ateş sınırına iniyorsunuz’ diyor. Başkomutan ise, ‘Siz burada kalınız!’ diyerek yoluna devam ediyor. Atatürk, düşmanın top ateşi altında bulunan bir yere geldiğinde, dürbünle düşmanın asıl kuvvetlerinin bulunduğu yerlere ilerlemekte olan piyade birliklerimizin hareketini takip ediyor. Vefatı hiçe sayan kahramanlarımız, düşmanın üzerine ateşten bir çığ üzere iniyor. O anda Büyük Kumandan, elindeki sigarayı atarak, ayağa kalkıyor. Siper içinde dimdik halde. Bu duruş, çok sevdiği, üzerlerine titrediği askerlerine karşı bir hürmet duruşu. Gözleri nemleniyor. Eliyle muharebe alanını göstererek bağırıyor: ‘Hacıanestis, mağrur kumandan! Neredesin, gel de ordularını kurtar!”
Savaş alanında düşman askerlerine bile centilmence yaklaştığına katılır mısınız?
Büyük Kumandan, sonraki gün sabahın erken saatlerinde muharebe alanını dolaşıyor. Görüntü çok dokunaklı. Binlerce düşman cesedi. Birbirinin üzerine yıkılmış yüzlerce topçu hayvanı. Terk edilmiş toplar; cephaneler… Asil ruhlu büyük insan, hüzün duyuyor: ‘Bu görüntü insanlığı utandırabilir, ama legal müdafaamız için buna mecbur olduk. Türkler, öteki milletlerin vatanında bu türlü bir harekete teşebbüs etmezler’ diyor. Biraz ileride topların ortasında yerde bir Yunan bayrağı görüyor; eliyle işaret ederek emrediyor: ‘Bayrak, bir milletin istiklâl sembolüdür. Düşmanın da olsa ona hürmet etmek lazımdır. Bayrağı yerden kaldırıp topun üzerine koyunuz.’ Kibir yok, büyüklük yok, tevazu var.”
Taarruz öncesi son hazırlıklarını tamamlayan Mehmetçikler Başkomutan’dan gelecek buyrukları beklerken.
Dağılan ve kaçan Yunan Ordusu’nun savaş hatası işlediğini düşünüyor musunuz?
Türk Orduları önünden kaçarak geriye çekilen Yunanlılar kasabaları ve köyleri ateşe verip yakıp, mağlubiyetlerinin hıncını müdafaasız Türk halkından çıkarmaya çalıştılar. Yunan ordusunda bu iş için Rum ve Ermenilerden oluşturulmuş ‘Tahrip Taburları’nın varlığı evraklarla sabittir. Uşak, Eskişehir, Aydın, Alaşehir, Turgutlu, Ahmetli, Salihli, Manisa ve en son olarak da İzmir ateşe verildi. Uşak yangını 1 gün, Eskişehir yangını ise 2 gün sürdü. Alaşehir’deki 4 bin 500 konuttan 4 bin 300’ü yandı, kasabadaki 11 bin 500 şahıstan 8 bin 500’ü kurtulamadı. Bu yangın ve yıkımların izleri aylarca, daha doğrusu yıllarca sürdü. O denli ki, 1923 başlarında İzmir’den Ankara’ya gitmekte olan İngiliz Gazeteci Grace Ellison, gördüğü yıkımları, ‘İzmir: Acınacak bir görünüm. Şimşekler kara üzerinden oynaşmaya başlayınca, içleri boşalmış kabuk üzere meskenler, olduğu üzere gözlerimizin önünde belirmeye başladı. Benzerine rastlamanın mümkün olamayacağını düşündüren bir dehşet tablosu! Bir vakitler 90 bin kişinin yaşadığı gelişmiş bir kent, Manisa’da 14 bin konuttan yalnızca bin tanesi ayakta kalmıştı’ kelamlarıyla anlatıyor.”
Atatürk, Büyük Taarruz için ‘Rum Sındığı Meydan Muharebesi’ tarifi mı yapıyor??
O günkü savaşı, cephenin en önünde, ateş çizgisinde yer alan Başkomutan Mareşal Gazi Mustafa Kemal Paşa yönettiği için Cephe Kumandanı İsmet İnönü buna ‘Başkomutan Meydan Muharebesi’ ismini veriyor. Mustafa Kemal ise zaferden sonra 4 Ekim’de TBMM’ndeki uzun konuşmasında, ‘Bu savaşın sonucu Yunanlıların ve Rumların kalbini sındırmıştır. Bu nedenle bu savaşa Rum Sındığı Meydan Muharebesi demek çok uygun olur’ diyerek bunu ‘Rum Sındığı Meydan Muharebesi’ olarak nitelendiriyor.
Zafer’in akabinde Yunan General Trikupis ile birlikte kimler esir alındı?
7 Eylül 1922 tarihli Vakit Gazetesi’nde yer alan haberde; 5 Eylül tarihli Rauf Bey’in bir telgrafından hareketle General Trikupis’le birlikte esir alınanlar hakkında da bilgiler veriliyor. Buna nazaran, General Trikupis 2 Eylül akşamı Uşak civarında,2. Kolordu Kumandanı General Diyenis, Genelkurmay Lideri Albay Vasilekopulos, Kurmay Albay Nerenemis, Levazım Reisi Albay Tirvitis, 13. Tümen Kumandanı Kiyapiyalis ile birlikte esir ediliyor. Genelkurmay dokümanlarına nazaran ise Trikopis haricinde esir alınan Yunan üst seviye kumandanları şu isimlerden oluşuyor; 2. Kolordu Kumandanı Diyenis, Genelkurmay Lideri Albay Yuvanis, Albay Vasilekopolis, 13. Tümen Kumandanı Albay Vandanis, 2. Kolordu Levazım Reisi Nirotis ve Albay Katiyas.
1. Ordu Kumandanı Nurettin Paşa’nın bildirdiğine nazaran esir kafilesinde 120 subay ve 3 bin asker bulunuyordu. 6 Eylül 1922 tarihli Yeni Adana gazetesine nazaran ise 10 bin er, 2 general, 4 tümen kumandanı esir edilmişti. Mustafa Kemal Paşa yalnızca esir alınan subay sayısını 300 olarak vermiştir.”
Trikupis Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın huzuruna çıkarıldığında ortalarında nasıl bir konuşma geçti?
Başkomutan, Uşak’a girdiğinde daha evvel Kral Konstantin’in kaldığı güçlü bir iş adamına ilişkin konakta konuk edildi. Grace Ellison’un belirttiğine nazaran, Konstantin hava ataklarından korktuğu için konağın yeraltındaki bir dairesine yerleşmişti. Mustafa Kemal ise üst katta oturmayı yeğlemişti.
Mustafa Kemal Paşa, Trikupis’i, yanında genç gazeteci Ruşen Eşref (Ünaydın), Cevdet Kerim İncedayı, yaverleri Cevat Abbas (Gürer) ve Muzaffer (Kılıç) ile Onbaşı rütbesi ile orduda vazife almış olan Halide Edip (Adıvar) Hanım varken kabul etti. Başkomutan, yenik düşürdüğü Trikupis’in elini sıkıp kendisine sigara ve kahve ikram ettikten, Oturun General, yorulmuş olacaksınız. Napolyon da bir savaş kaybetti. Savaş bir talih oyunudur General! Bazen en yeteneklisi de yenilir. Siz vazifenizi yaptınız. Sorumluluk talihten geliyor. Istırap duymayınız!’ diyerek teselli etti. Yıllar sonra Trikupis ile bir görüşme yapan Hıfzı Topuz’un verdiği bilgilere nazaran Mustafa Kemal teselli edici bu sözlerle yetinmeyip Trikupis’in İstanbul’da bulunan eşine Kızılay aracılığıyla haber ulaştırabileceğini, Atina’ya da bildiri gönderebileceğini belirtmişti. Trikupis ve onunla birlikte esir alınan yüzlerce Yunan subay ve eri trenle Ankara’ya getirilerek Sarıkışla’da nezaret altına alındılar. Mustafa Kemal Yunan Başkomutanın eşyaları ortasında bulunan kılıcını savaşın çok manalı bir anısı olarak Ulusal Savunma Bakanı Kazım Özalp’e gönderdi.