Eski Çin Devlet Lideri Jian Zeming 96 yaşında Şanghay’da öldü. 1989 Tiananmen Meydanı olaylarından sonra Deng Şia Ping’in yerine getirildiğinde “geçici” bir görevlendirilme olduğu sanılmıştı bunun. Zira emekliliğin eşindeyken üstlenmişti bu vazifesi.
Oysa Jian için, Çin’i milletlerarası dışlanmışlıktan çıkarması, on yıllık büyük ekonomik gelişmeye yol açan ıslahatları yaşama geçirmesi nedeniyle son derece “kalıcı” izler bırakan bir liderlik yaptı denebilir rahatlıkla.
Falun Gong’u o bitirdi
Piyasa odaklı ıslahatların yine canlanması, Hong Kong’un 1997’de İngiliz, Macao’nun da Portekiz idarelerinden geri alınması, Çin’in 2001’de Dünya Ticaret Örgütü’ne girmesi de dahil olmak üzere ülkesinde tarihi sayılacak değişimlere imza atmıştı. Zemin’in tahminen de en kıymetli icraatlarından biri, başlangıçta Çin Komünist Partisi (ÇKP) tarafından da desteklenen Falun Gong isimli dini hareketi ezmesi oldu. 1999 yılından yapılan bir araştırmaya nazaran yaklaşık 70 milyon takipçisi olan bir hareketti Falun Gong.
Yozlaşma onunla başladı
Resmi unvanlarını 2004’de bırakmasına karşın 2012’de iktidara gelen şimdiki Lider Şi Cinping’in yükselişine yol açan çekişmelerde perde ardında bir güç olarak kaldı. Çin’de yozlaşmanın başlamasının da mimarlarındandır. ÇKP Genel Sekreterliği yaptığı 13 yıl içinde kapitalistleri partiye aldı örneğin. Çin’in Dünya Ticaret Örgütü’ne katılmasının akabinde yabancı yatırımlara kapıları açtı.
Jiang, partinin askeri kanadı olan 2,3 milyon üyeli Halk Kurtuluş Ordusu’nu denetim eden Merkezi Askeri Komite’nin lideri olarak kalarak nüfuzunu müdafaaya çalıştı. Hükümeti bölebileceği istikametindeki şikayetler üzerine 2004 yılında bu vazifesi bıraktı.
Piyano çalar, müzik söylerdi
İri yapılı biri olan Jiang, piyano çalan, müzik söyleyen değişik bir önderdi. Ağır aksak İngilizcesiyle yabancı ziyaretçilere Gettysburg Hitabesi’ni okuduğu, bir İngiltere ziyaretinde Kraliçe 2. Elizabeth’i karaoke yapmaya ikna etmeye çalıştığı da söylenir.
Jiang 17 Ağustos 1926’da Yangzhou kentinde doğan Jiang’ın resmi biyografilerinde ailesinin orta sınıf geçmişi küçümsenmiş, buna karşılık 1939’da savaşta öldürülen birinci devrimcilerden amcası ile üvey babasına özel vurgu yapılmıştı. 1947 yılında Şangay’daki Jiaotong Üniversitesi’nin elektrik makineleri kısmından mezun olduktan sonra, devlet denetimindeki sanayilerde ilerleyerek bir besin fabrikasında, akabinde sabun üretiminde akabinde Çin’in en büyük araba fabrikasında çalıştı. 1966-76 yılları ortasındaki Kültür İhtilali’nin bir kısmını tarım çalışanı olarak geçirdi. 1985-89 yılları ortasında Şangay Belediye Lideri olan Jiang, dışa dönük Çinli başkanların yeni cinsinin bir temsilcisi olarak yabancı ziyaretçileri etkilerdi.
Kamuoyundaki güler yüzlü imajına karşın Jiang’ın iktidar partisine meydan okumalarla tahammülü yoktu. 90’ların başında kurulan bir meditasyon kümesi olan Falun Gong’u bu nedenle yok etti. Kurulmak istenen muhalif Çin Demokrasi Partisi’nin yöneticilerini yıkıcılık suçlamasıyla 12 yıl mahpus cezasına çarptırdı.
Çin’in ekonomik patlaması toplumda “kazananalar” yarattığı üzere “kaybedenler” de yarattı. Kırsal kesitlerden kentteki fabrikalara göç başladı. İktisat yedi kat, kentsel gelirler ise neredeyse bir o kadar büyüdü. Fakat milyonlarca kişinin devlet işlerini kaybetmesi, çiftçilerin artan vergi ile harçlardan şikayet etmesi hoşnutsuzluklara yol açtı. Boşanma oranları yükseldi, yolsuzluklar arttı.
Jiang’ın oğullarından biri olan Jiang Mianheng’in, 1990’ların sonunda telekomünikasyon mutabakatları yaptığı China Netcom Co’nun lideri olması tartışmalara yol açtı. Oğul Jiang babasının statüsünü berbata kullanmakla suçlandı.
Çin’i geliştiren ıslahatları yaşama geçirerek “kalkınmayı” başardı fakat ülkeyi derin yolsuzluk, pahalılık, düzensizlik içinde bırakmıştı. Zemin’in siyasetlerine evvel sıkı sıkıya bağlı olan şimdiki önder Şi Cinping, Zemin’den kalan tahribatı da düzeltmek için epey uğraş sarfetti.
Çin yakın tarihinde Şang Zemin’in vefatıyla birlikte çok kıymetli bir sayfa kapanmış oldu.