Av. Erkin Göçmen
Cumhurbaşkanı Erdoğan doğal afet sebebiyle Anayasanın 119. hususuna nazaran harika hal (OHAL) ilan edileceğini açıkladı. Bu yazıda OHAL kararının pratik sonuçlarına kısaca değinmek istiyoruz.
OHAL Kanununa nazaran doğal afet sebebiyle inanılmaz hal ilan edilmesinin temel niyeti, felakete uğrayanların kurtarılması, meydana gelen hasar ve zararın telafisi için para, mal ve çalışma yükümlülüğü getirilmesidir. Hükümetin OHAL kararı da bu çerçevenin içinde kalmalıdır. Bunun dışına çıkılması kanunun hükümete verdiği bir imkânın berbata kullanılması manasına gelecektir.
Esasen sarsıntının sonuçlarıyla çabada para ve çalışma yükümlülüğü getirilmesini gerektiren pratik bir zorluk ya da yakıcı bir muhtaçlık bulunmamaktadır. Devletin ülkenin her tarafında istihdam ettiği çok sayıda kamu vazifelisi bulunmaktadır ve bu bireylerin zelzele bölgesinde görevlendirilmesi konusunda OHAL ilanını gerektirecek türel bir mahzur de mevcut değildir. Çünkü OHAL olmasa da Devlet Memurları Kanunu buna imkân vermektedir. Ayrıyeten bölgede iş görecek işçinin temini meselesinden daha çok, gönüllüler de dikkate alındığında, çok işçi yığılmasından bile kelam edilebilir. OHAL ile para yükümlülüğü getirilmesi ise artık eskimiş bir düzenlemedir. Günümüzde para transferi bir sorun değildir. Devletin bölgeye kaydi para transferi her an mümkündür. Fiziki para transferinde de bir sorun yaşanması mümkün görünmemektedir. Bu bakımdan asıl sorun mal yükümlülüğüne ilişkindir. OHAL kararı da bu noktada bir fonksiyon üstlenebilir.
MAL YÜKÜMLÜLÜĞÜ HAKKINDA
Zaten Kanunda mal yükümlülüğü başlığı altında bir düzenleme bulunmaktadır. Buna nazaran doğal afet sebebiyle inanılmaz hal ilan edilen bölge içindeki kamu kurum ve kuruluşlarıyla tüzel ve gerçek bireyler, kendilerinden istenecek yahut yükümlülük konulacak arazi, arsa, bina, tesis, araç, gereç, yiyecek, ilaç ve tıbbi gereç ile giyecek ve öbür unsurları vermek Devlete zorundadırlar. Bu karara nazaran devlet yönetimi belediye kaynaklarına el koyabilecektir. Lakin bunun için de OHAL ilanına gerek bulunmamaktadır. Zati belediyeler bu konuda vazife almakta ayak dirememektedir.
Bu noktada asıl sorun gerçek ve hükmî bireylere; yani bireylere, şirketlere, kooperatiflere, vakıflara, derneklere ilişkin arazi, arsa, bina, tesis, araç, gereç, yiyecek, ilaç ve tıbbi materyal ile giyecekler için getirilecek mal yükümlülüğüdür. Burada mal yükümlülüğü kararı daha çok el koyma halinde gerçekleşecektir. Buna nazaran devlet OHAL bölgesinde otellere, yurtlara, iş makinalarına, jeneratörlere, kamyonlara, ilaçlara, battaniyelere, el koyabilir. Bir diğer tarz ise özellikle aygıt ve makine sahiplerine bu aygıt ve makinaların kullanılmasına yönelik misyon verilmesidir. Keza barınma tesislerine, besin satan işyerlerinden de imkânlarını halk için kullanmaları istenebilir. Elbet bunların tamamı bedeli karşılığında olacaktır.
Burada akla ya bu araç gereç, aygıt, makine, ilaç, yiyecek, giyecek OHAL bölgesi içinde bulunamıyorsa ne olacak sorusu akla gelebilir. Burada Kanunda özel bir karar bulunmaktadır. Yiyecek, giyecek, araç, gereç, ilaç ve tıbbi gereçler üzere mecburî hususlar bölge sonları içinde sağlanamadığı takdirde en yakın bölgelerden yükümlülük yolu ile sağlanabilecektir. Bu sebeple bölge dışındaki taşınırlar için de (bu kavramın içine gereksinim duyulan her türlü menkul eşya girmektedir) “mal yükümlülüğü” getirilebilir.
OHAL İLE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ KISITLANABİLİR Mİ?
Buraya kadar tabir edilenler OHAL kararının pratik gereksinimler için sağlayacağı türel imkânlardır. Fakat OHAL düzenlemesinin bir öbür sonucu daha bulunmaktadır. Çünkü OHAL Kanununa nazaran, özel niyetle kamunun telaş ve heyecanını doğuracak formda temelsiz, mübalağalı havadis ve haber yayan yahut nakledenler, fiilleri diğer bir cürüm oluştursa bile ayrıyeten üç aydan bir yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılır. Yeniden Kanuna nazaran bu hata bir yabancı ile muahede sonucu işlenmiş ise mahpus cezası bir yıldan aşağı olamaz. Bu cürüm, basın ve yayın organları vasıtasıyla işlenirse fail ve sorumluları hakkında verilecek ceza bir misli artırılır.
Burada cezalandırılacak aksiyon temelsiz ve abartılı haber yaymaktır. Lakin her temelsiz ve abartılı haber de bu suça beden vermeyecektir. Bu temelsiz ve abartılı haberin halkta telaş ve heyecan doğuracak biçimde ve gayeli olması gerekir. Burada ince bir çizgi bulunmaktadır. Sahiden de ekmek ve su bulunmayan bir yerde ekmek ve suyun olmadığına ait haber yapmak, içeriği her ne kadar halkta heyecan ve talaşa yol açacak nitelikte olsa da cürüm değildir. Çünkü haber yapılan olgu yahut olay gerçeği yansıtmaktadır. Lakin halkın ekmek ve suya erişim imkanı olduğu halde bunun olmadığına ait temelsiz haber yapmak cürüm olacaktır. Bununla birlikte kanundaki “abartılı haber” kavramı epey müphemdir. Müphem kavramlarla ceza kararı getirilmesi hayli sakıncalıdır. Uygulamada basın özgürlüğünün kullanılmasına mahzur teşkil edebilecek bir içeriğe sahiptir. Burada yargı mercilerinin bu cinsten argümanları titizlikle araştırması gerekir.
Bu “asılsız ve abartılı” haberin kesinlikle basın yayın organları aracılığı ile yapılması gerekmez. Toplumsal medya ile de halkta telaş ve heyecan yaratacak temelsiz ve abartılı haberler yayanlar da birebir cezaya çarptırılacaktır.
DEVLET MEMURLARI İÇİN OHAL
Yine OHAL uygulamasında Devlet memurları için de kimi özel düzenlemeler bulunmaktadır. Buna nazaran, OHAL bölgesinde görevlendirilenler, vazife buyruklarının kendilerine bildiri tarihinden itibaren 15 gün içerisinde o yere hareket ederek muhakkak yol mühletini izleyen iş günü içinde işe başlamak zorundadırlar. Lakin inanılmaz hal kelam konusu olduğundan Cumhurbaşkanı Kararı ile bu 15 günlük müddetin kısaltılması mümkündür. Keza Devlet Memurları Kanununa nazaran, fevkalâde hal bölgesinde Devlet memurları, çekilme istekleri kabul edilmedikçe yahut yerine atanacaklar gelip işe başlamadıkça misyonlarını bırakamazlar. Bu karara muhalif hareket edenler hiçbir surette Devlet memurluğuna alınmaz. Bu da OHAL ile ilgili bir öbür yaptırımdır.