Olağanüstü Hal Kanunu’nun bahse ait öbür düzenlemeleri de, alışılmış afet sebebine dayanan fevkalâde hal rejiminde kısıtlama ve müdahalelerin temel gayesinin mülkiyet hakkı ve piyasa özgürlükleri olduğu saptamasını pekiştirmektedir. Örneğin Kanunun “Para Yükümlülükleri” kenar başlığını taşıyan 6. hususuna nazaran, “tabiî afet… sebebiyle inanılmaz hal ilân edilmesi durumunda gerekli harcamalar öncelikle kamu kaynakları ile yardımlardan sağlanır. Acil ve hayati gereksinim hususları için harcamaya kâfi para kamu kaynaklarından vaktinde sağlanamadığı takdirde, bölgedeki kredi kuruluşlarının imkanlarından yararlanılır.”
OHAL İLE VERİLEN YETKİLER
Kanunun 9. unsuruna nazaran;
“Tabiî afet … sebebiyle harikulâde hal ilânında, harikulâde hal ilânını gerektiren konular gözönünde bulundurularak aşağıda yazılı önlemler alınabilir:
a) Bölgenin muhakkak yerlerinde yerleşimi yasaklamak, muhakkak yerleşim yerlerine girişi ve buralardan çıkışı sınırlamak, belirli yerleşim yerlerini boşaltmak yahut öteki yerlere nakletmek,
b) Resmî ve özel her derecedeki öğretim ve eğitim kurumlarında tahsile orta vermek ve öğrenci yurtlarını müddetli yahut süresiz olarak kapatmak,
c) Gazino, lokanta, birahane, meyhane, lokal, taverna, diskotek, bar, dansing, sinema, tiyatro ve gibisi cümbüş yerleri ile kulüp vesair oyun salonlarını, otel, motel, kamping, tatil köyü ve gibisi konaklama tesislerini denetlemek ve bunların açılma ve kapanma vaktini tayin etmek, sınırlamak, gerektiğinde kapatmak ve bu yerleri harikulâde halin icaplarına nazaran kullanmak,
d) Bölgede harika hal hizmetlerinin yürütülmesi ile misyonlu işçinin yıllık müsaadelerini sınırlamak yahut kaldırmak,
e) Bölge hudutları içerisindeki tüm haberleşme araç ve gereçlerinden yararlanmak ve gerektiğinde bu maksatla süreksiz olarak bunlara elkoymak,
f) Tehlike arz eden binaları yıkmak; sıhhati tehdit ettiği tespit olunan taşınır ve taşınmaz mallar ile sıhhate ziyanlı besin hususlarını ve mahsullerini imha etmek,
g) Aşikâr besin unsurları ile hayvan ve hayvan yemi ve hayvan eserlerinin bölge dışına çıkarılmasını yahut bölgeye sokulmalarını denetim etmek, sınırlamak yahut gerektiğinde yasaklamak,
h) Gerekli görülen zorunlu muhtaçlık unsurlarının dağıtımını düzenlemek,
i) Halkın beslenmesi, ısınması, paklığı ve aydınlanması için gerekli besin hususları ve eşyalarla her türlü yakıtın, sıhhatin korunmasında, tedavide ve tıpta kullanılan ilaç, kimyevi unsur, alet ve başka şeylerin, inşaat, sanayi, ulaşım ve tarımda kullanılan eşya ve hususların, kamu için gerekli öbür mal, eşya, araç, gereç ve her türlü hususların imali, satımı, dağıtımı, depolanması ve ticareti bahislerinde gerekli önlemleri almak, bu yerlere gerektiğinde elkoymak, denetim etmek ve bu malları satıştan kaçınan, saklayan, kaçıran, fazla fiyatla satan, imalatını durduran yahut yavaşlatanlar hakkında fiilin işleniş hali yahut niteliği de nazara alınarak işyeri bulunduğu mahal için hayati değer taşımadığı takdirde işyerini kapatmak,
j) Kara, deniz ve hava trafik tertibine ait önlemleri almak, ulaştırma araçlarının bölgeye giriş ve çıkışlarını kayıtlamak yahut yasaklamak.”
Kanunun 14. unsuruna nazaran, harikulâde halin uygulanmasında misyon ve yetki; inanılmaz hal bir ili kapsıyorsa vilayet valisine, bir bölge valiliğine bağlı birden çok vilayette ilân edilmesi halinde bölge valisine, birden fazla bölge valisinin misyon alanına giren vilayetlerde yahut bütün yurtta ilân edilmesi halinde, uyum ve işbirliği Cumhurbaşkalığınca sağlanmak suretiyle bölge valilerine aittir.
KEYFİ BİR İDAREYE KAYILMASINI KOLAYLAŞTIRICI
Olağanüstü hal konusunda dikkat çekilmesi gereken bir öbür nokta da, bu bahse ait Anayasal çerçevenin keyfi bir idareye kayılmasını kolaylaştırıcı nitelikte olmasıdır. İnanılmaz hal kanun kararında kararnamelerinin anayasa yargısının kontrolünün dışında bırakılmış olması bunun esas göstergesidir. Ayrıyeten bu kararnamelerle yargısal kontrol dışı alanların genişletilmesi de mümkündür. Anayasal çerçeve dikkate alındığında, harikulâde halin istenen sonuçları doğurabilmesi ya da istenenin tam aksi sonuçları doğurmaması için, hukuk devleti unsurlarına sadık ve özgürlüklerle uygun ilgiye sahip bir hükümetin vazifede olması gerekir. Mevcut hükümetin bu mevzularda düzgün bir sicile sahip olup olmadığını tartışmaya gerek bile kalmadan, yalnızca eleştirel yayınların ağırlaşması üzerine çabucak basına yasak düzeneklerini devreye sokmasına bakarak bir kıymetlendirme yapmak mümkündür.
Bu açıdan bakıldığında, temelde felâketin sonuçlarını telafi ve tedavide elverişli bir hukukî çerçeve sunmasına ve anayasal kaideleri gerçekleşmesine karşın, harika hal ilân edilmemesinin isabetli olduğu söylenebilir. Lakin bu durum, hükümeti kamuoyuna fevkalâde hal ilân etmeme nedenlerine ait bir açıklama yapma mecburiyetinden kurtarmamaktadır. Bu mecburiyet, Anayasanın 119. hususunun açık kararı karşısında, hükümetin siyasal sorumluluğunun en alt hududunu oluşturmaktadır.