Bu yüzyılın en büyük propaganda araçlarından biri olan afişler, geçmiş yüzyılda da bilhassa orduya asker alımlarında en değerli davet aracıydı. İsmail Sarp Aykurt, ikinci dünya savaşına katılan ülkelerin kendi savaşlarının haklılığına ikna etmek için kullandığı afişleri incelediği ‘Bir İdeolojiler Alanı Olarak İkinci Dünya Savaşı ve Siyasal Propaganda: 1939-1945 Savaş Devri Afişlerinin Mukayeseli Analiz’ isimli doktora tezini kitap olarak yayımladı.
İsmail Sarp Aykurt ile bugün kimileri var olmayan ülkelerin savaş propagandası afişlerini konuştuk.
İsmail Sarp Aykurt ‘PROPAGANDA BİR İKNA FAALİYETİDİR’
Kitap, 1939-1945 ortası İkinci Dünya Savaşı’na katılan ülkelerdeki insanları savaşa ve orduya katılmaya çağıran afişleri içeriyor. Savaşların haklı, haksız ya da bazen her iki taraf açısından da haksız olanları var. Savaş afişleri de insanları savaşların haklı olduğuna inandırmak ve savaşa katılmalarını sağlamak için yapılıyor. Bu afişleri incelerken “ikna” konusunda hangi öğeler dikkatinizi çekti?
Evet. Öncelikle şunu belirtmek gerekir diye düşünüyorum. Dediğiniz üzere, savaş tabirine hangi ideolojik filtrelerden baktığınız değerli. Örneğin sınıf savaşımı ile emperyalist savaş ortasındaki farkı ortaya koymak ehemmiyet taşıyor. Zira hepsini tıpkı kefeye koymak siyasi olarak olanaksız. Savaş ve işgal afişleri, toplumların siyasal, sınıfsal ve estetik öğelerini anlatıyor. O nedenle yalnızca bir ‘tasarım’ olmaktan uzak ve ikna araçları olarak mana kazanıyor.
Afişleri incelerken kimi bağlamlarda birbirine yaklaşan birtakım kalıplar olduğunu gözlemledim. Fakat bu kalıplar sınıfsal, toplumsal saiklerle ortaya konmuş. Örneğin savaşı kendi coğrafyasında yakıcı bir biçimde deneyimleyen Sovyetler Birliği ile görünürde tıpkı kamplaşmada yer alan ve savaşı genel olarak kendi toprakları dışında sürdüren Amerikan afişlerinin birebir ikna aygıtlarını kullanması öngörülemezdi. Propaganda, ikna ve teknikleri çeşitli ve farklı görünümlerde. En çok dikkatimi çeken, tahminen ortak diyebileceğimiz teknik düşman saptama olarak öne çıktı. Bunun faal kullanıldığını görüyoruz. Zati propaganda bir ikna faaliyetidir. Savaşın tarafları ya da işgal bölgesinde konumlanan dış güçler oradaki halkı savaşlarının legal olduğuna ikna etmek zorundalar. Bu manada her türlü klasik sembolün yanı sıra duygusal öğeye de yer verilmiş.
Bu manada algı idaresi, ruhsal savaş da devreye girmiş durumda. Fakat öne çıkanlar ortasında kültürel, sembolik ve duygusal öğeler olduğunu söylemek imkanlı. Kitapta hem bu his tahlili ve göstergeler olabildiğince incelenmeye çalışıldı hem de afişler propaganda teknikleri açısından bir değerlendirmeye tabi tutuldu. Şunu da eklemeliyim, savaşlarda toplumsal meşruiyet ehemmiyet kazanır. Savaşlar siyasetin farklı bir kulvarda cereyan eden bir uzantısı olmakla birlikte, propagandaya da savaşların diplomasisi olarak mana yüklenir. Bu nedenle ikna prosedürleri toplumsal saiklere nazaran değişse de emeller genel olarak benzeri kalır. Yeniden küçük bir örnekle bitireyim. İncelediğim afişler ortasında Alman iş birlikçisi, Müslüman Boşnak ve Katolik Hırvatlardan oluşan Hançer Tümeni ve Ustaşa ve Çetnikleri içeren Yugoslav faşizmi de var. Bunların da ikna yolları çeşitli. Tekrar benzeri maksatlar güdülüyor sonuç için fakat burada dini öğelerin de ağır kullanıldığı, ideolojik yelpazenin farklı bölgelerini temsil eden güçler var. İkna, planlanması gereken bir müddet bu nedenle. Savaş devrinde de bunun yapılmış olduğu aşikar.
‘AFİŞLER SAVAŞI DÖNÜŞTÜRMENİN BİR YOLU’
Savaşın başlangıcında Nazi orduları Moskova önlerine kadar geldi, çok geniş bir alanda yüzlerce kent ve kasaba Alman işgali altındaydı. Tahminen de bu yüzden Sovyet savaş afişlerinde dikkatimi çeken hem sivil hem askeri figürlerin bir ortada kullanılması oldu. Bu afişler galiba biraz da savaş alanındaki gelişmeye bağlı olarak şekilleniyor. Sovyet afişlerindeki bu yansımayı anlatır mısınız?
Evet, savaş başladığında süratlice ve mekanize birliklerle ilerleyen Nazi ordularının süreksiz başarısı fark ediliyor. Lakin daha sonra Nazi güçlerinin Moskova’nın çabucak girişinde, Stalingrad’ta, Volga kıyılarında Kızılordu’nun, partizanların ve halkın topyekûn dayanışmasıyla süpürüldüğünü biliyoruz. Buna yansıyan afişler de mevcut. Bu afişlerde öne çıkan, sosyalist yurtseverlik ve dayanışmadır. Bu, afişlere de yedirilmiş durumda. Sovyet direnişi, bu manada tarihî bir birliktelik örneği olarak öne çıkıyor. Askeri ve sivil öğelerin tıpkı afişlerde bulunması da bu yüzden. Bu afişlerde örgütlülük vurgusu da yer alırken, kimi vakit görünümler öfke, kararlılık ve direniş metaforlarıyla bezenmiş durumda. Öte yandan bir tasası de anlatıyor fakat bu kederli halden direnme azminin filizlendiği fark ediliyor. Zira sloganlarda, dizaynda, tasvir edilen insan siluetlerinde daima tıpkı kararlılık hali var. Bunu partizan örgütlenmesinde, halkın çocuklarını savaşa şuurlu bir halde anavatan savunması için göndermesinde ya da Moskova’nın personel ve işçi kitlelerle birlikte savunulmasında görüyoruz. Mutlaka etkileyici, ikna ediciliği yüksek ve açıktır ki merkezi bir planlamaya yaslanan afişler bunlar. Ve elbette ki afişler de ideolojik ve canlı öğeler. SSCB’ye karşı girişilen Barbarossa Harekatı’nın başından kelam ediyoruz. Yani 1939-1945 momentinde çok şey değişiyor ve afişler de buna uygun bir formda biçimleniyor. Savaş alanındaki gelişmeler afişleri dönüştürürken, afişler de savaşı dönüştürmenin bir yolu olarak sivriliyor. O nedenle de bu kavramlar alakalı öğeler.
‘AFİŞLER ÜZERİNDEN TOPLUMLARI OKUMAK OLANAKLI’
Afişler ortasında şöyle bir farklılık var sanırım. İşgal edilen ülkelerde savaşa katılma davetinde bulunan afişlerdeki simgelerde sivil öğeler daha ön plana çıkıyor, mesela Fransız afişleri bana daha az militarist göründü. Güya sanatsal istikametleri de daha yüksekti. Bu afişleri kimlerin tasarladığına ait bilgiler var mı? Bunlara sanatçı diyebiliriz herhalde.
İşgal propagandasının değeri de aslında burada. Bir yeri militarist bir yolla ele geçirdiğinizde işgalin yalnızca askeri istikametini başarmış sayılırsınız. Fakat bu eksikliktir, işgal ettiğiniz yerdeki sivilleri de kapsamanız gerekir. Zira işgal propagandası olarak çerçevelediğim kavram seti, tıpkı vakitte kültürel bir misyonla hareket eder. İşgalci güç işgal ettiği bölgede ne kadar meşruiyet elde ederse, orayı yönetme ve yönlendirmedeki aktifliği de o kadar artar. Burada gaye, askeri misyonlardan çok, halka dönüktür. Bu nedenle bahsettiğiniz sivil öğeler bu tipten afişlerde daha çok kullanılmıştır. Fransız afişleri bu açıdan enteresan. Fransız afişlerinde dikkat ettiyseniz 3 farklı cins var. Müttefik kampta yer alan Fransız afişleri iki istikametli. Biri Charles De Gaulle’ün Londra’dan yönlendirdiği “Özgür Fransa”, oburu ise direkt Fransız komünistlerinin dayanışmasıyla örgütlenen FTP. Yani Fransız Partizanları ve Savaşçıları Örgütü.
Bu afişlerde askeri istikametler var olsa da vurgu, dayanışma, yurtseverlik, müttefiklik, özgürlük, ulusal bağımsızlık üzere öğelere daha çok yaslanmış durumda. Aslında bu iki güç emsal bile değil. Yalnızca savaş periyodunda bir amaç iştiraki var. Bu nedenle farklı ideolojik uçları temsil ediyorlar. Mihver güçlerin içerisinde yer alan kukla Vichy rejimi ise Nazi propaganda aygıtının yönetiminde. Bu nedenle işgal propagandasının değerli bir örneği denilebilir. Oradaki amaç kimi vakit düşman saptamaya varıyor kimi vakit ise halkı yanlarına çekmek için “sizden biriyiz” manzarası vermeye odaklanıyor. Dediğim üzere, muhtaçlıklar belirleyici…
Afişlerin kimler tarafından tasarlandığına ait kimi bilgiler mevcut. Lakin bunlar genelde dizaynın gölgesinde kalmış duruyor. Afişler bence sanatın bir kesimi ve afişler üzerinden toplumları okumak da imkanlı. Günümüzde aurasını kaybetmiş olsa da ve sanayinin bir kolu olarak fonksiyon görse de afişin ve afiş sanatkarının değeri korunmalı diye düşünüyorum.
Afişlerde çoklukla başkanlar gözükmüyor. Bu İkinci Dünya Savaşı’nın tipik özelliği midir, yoksa sizin tercih ettiğiniz afişlerde mi bu türlü? Zira, Hitler, Stalin, Roosevelt, Churchill üzere aslında güçlü önderlerin olduğu bir periyot.
Aslında önderler kimi başlıklarda öne çıkıyor. Elbette bu, benim tercih ettiğim afişlerle de alakalı. Tipik bir özelliktir demek için daha kapsamlı bir araştırma gerekli. Lakin örneklerle anlatmak isterim. İngiliz propagandasında Churchill değerli bir figür. Kimi vakit kelamları çok fazla öne çıkartılmış durumda. Stalin üzere savaşın seyrini değiştiren kıymetli bir figürün de kullanıldığı örnekler var. Fakat izlenimim Mihver güçlerin afişlerinde önderlerini daha çok öne çıkardığı tarafında. Bu tesadüf değil. Zira faşist, militarist güçler kuramsal olarak da bilinen haliyle kült başkan olgusu, otorite, güç, öndere kutsallık atfetme ya da ilahlaştırma üzere öğeleri daha sık kullanır. O nedenle Mihver güç odaklarının bunu daha çok öne çıkartmayı tasarladıkları öne sürülebilir. Mussolini, Hitler ve General Hideki Tojo üzere faşist başkanlar büyüklük atfedilmiş bir bir misyonla kimi vakit “tanrısal ırk” mertebesine yükseltilmişlerdir. Esasen faşizm de bu biçimdedir. Bu manada şaşıracak bir şey olduğunu söyleyemem. Mesela çok lisana getirilen örnek değildir. Japon İmparatorluğu’nda itaat, savaşçılık ve sadakat hisleri öne çıkarılmıştır. Değişiktir, Japon militarizmi ve propaganda aygıtı, İmparator Hirohito’dan fazla ikincil plandaki General Tojo’yu öne çıkartmıştır. Bunun nedeni, Meici Anayasası’nın imparatoru tanrısal bir kategori içerisinde değerlendirmesidir. Evet, güçlü liderliklerin olduğu bir devir. Lakin kullanım pratikleri farklı. Fakat altını çizeyim, Mihver güçlerde daha homojen bir durum kelam konusu diyebilirim. Lakin Müttefikler daha farklı. Zira orada bir amaç paydaşlığı olsa da birbiriyle uyuşması olanaksız olan Sovyetler Birliği ile Britanya-ABD cephesi var. Buraya bakarken bu türlü düşünmeyi de önermiş olayım.
Bir İdeolojiler Alanı Olarak İkinci Dünya Savaşı ve Siyasal Propaganda: 1939-1945 Savaş Periyodu Afişlerinin Mukayeseli Tahlil, İsmail Sarp Aykurt, 298 syf., Nobel Bilimsel, 2022. İşgal edilmiş bir bölgede, daha evvel ismi sanı duyulmayan Tito üzere bir başkanın Yugoslav direniş afişlerinde yer alması beni şaşırttı. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Tito aslında değerli bir figür savaşta. Tito Yugoslavya’sının şimdi ortada olmadığı bir periyotta Tito, Yutoslav yurtseverleri nezdinde sivrilen bir kişilik. Ulusal Kurtuluş Ordusu’nun da önderi pozisyonunda. Daha sonraki yıllarda yani Sosyalist Yugoslasvya’da Tito’nun üstleneceği toplumsal harç olma misyonu muhakkak ki bu devirde, yani direniş uğraşı içerisinde olgunlaştı. Tito, halktan biri olarak gösteriliyor kimi afişlerde, keza o denli de. Ortaya konan ve çok basitçe farklı etnik kökenlerden gelen ve o coğrafyadaki tüm halkların bir ortada bulunmasını hedefleyen ideolojik akım olan Yugoslavizm için de Tito o devirde güçlü bir kaynak rolünde. Tito burada tüm halkların ortak çabasını yürütme vazifesiyle donatılmış durumda. Keza Tito, sonraki yıllarda Yugoslav halklarının birleşmesinde değerli bir konumda yer alıyor. Bu periyot, devrimci güçlerin öne çıktığı bir periyot. Komünist Parti bu periyotta Yugoslav halklarının birliği kanısını Marksist fikirle birleştirmeyi deniyor. Afişlerin ideolojik kaynağında bu var. Yugoslav partizanlarının direnişi, Tito’nun önderlik ettiği ve Yugoslav Komünist Partisi’nin talimatıyla lokal ve bölgesel ölçekte kurulan Halk Kuruluş Komiteleri ile örgütleniyor. Burada o devir açık bir Sovyet tesiri de kelam konusu. Tito burada bu yurtsever direnişin öne çıkan başkanı halini alıyor vakitle. Ve bu yüzden afişlerde bir siyasi tutkal olarak resmediliyor kimi vakit. Lakin unutmamak gerekir, her şeyi kendi nesnelliği içerisinde pahalandırmak gerekiyor.
Dönemin ittifakları da sanırım bu afişlere kıymetli ölçüde yansıyor. Savaş öncesi iki zıt kutupta yer alan Sovyet ve İngiltere ile Amerika ortasında bir ittifak kuruluyor. Bir yıl evvel düşman olanlar müttefik olmuş durumda. Kısa mühlet evvel düşman olarak halka anlatılanın neden artık dost olduğunun aktarılması gerekiyor? Mesela İngiliz savaş afişlerinden birinde sanırım Sovyet, İngiliz iş birliğine atıfta bulunuluyor. Burada öne çıkan öğeler neler?
Evet, savaş şartları içerisinde zarurî iş birlikleri var. Bu iş birlikleri, bu ülkelerin aksi görüşlerini ortadan kaldırmıyor. Karşı görüşler derken, İngiliz ve Amerikan propaganda aygıtlarının birlikte hareket ettikleri de malum. Burada savaş öncesinde, anında ve sonrasına devrolan birçok başlık var. Münih Konferansı’nın sonuçları, Sovyetler için açılmayan, geciken, geciktirilen, savaşın sonuna denk getirilen Normandiya cephesi, 1945’te Mihverlerin beli kırılmışken “propaganda” bedeli yüksek atom bombasının Japonya’ya ABD tarafından atılması vb. birçok başlık bu uzlaşmazlıklar üzerinden okunmalı. Ayrıyeten bir tavsiye, periyodu anlamak için Tahran Konferansı, Churchill’in keskin anti-Sovyetizmi vb. mutlaka incelenmeli. Ne demek istediğim bu biçimde daha âlâ anlaşılacaktır. Sorunuza dönecek olursak, evet periyot ittifakları gereksinimler üzerinden okunmalı. Bunlar süreksiz paydaşlıklar. Zati 1945 sonrasında post-savaş periyotta her şey ortaya çıkmıyor mu? ABD ve İngiltere, Hitlerci tehlikenin kendilerine yöneldiğini kavradıkları için işin içerisine daha çok girdiler.
Bu savaş yalnızca Sovyet coğrafyası ile hudutlu kalsaydı şu an öteki bir şeyi pahalandırıyor olurduk. Büyük Britanya, Commonwealth ülkeleriyle birlikte geniş bir propaganda bloku. Lakin ben burada İngiliz örneğine odaklanmayı seçtim. Bu bir homojenleştirme için gerekliydi. Yoksa dünyadaki sömürgeleriyle birlikte İngiliz propagandası değerli bir misyona ve ölçeğe sahip. İngilizler afişlerinde müttefiklik kısmını öne çıkarıyorlar. Daha evvel kazandıklarına atıfta bulunarak halklarını motive ediyor ve Churchill figürünü öne çıkarıyorlar. O devirde Nazi uçaklarının adalarına attıkları bombalara karşı bir birliktelik örmeye çalışıyorlar ve hatta burada öne çıkardıkları şey de RAF. Yani Kraliyet Hava Kuvvetleri. Bence bunda başarılılar. İleti ise Britanya’nın zorluklara göğüs gereceği, savaşmayı her halde sürdüreceği istikametinde. Talepleri, İngiliz halkının hükümete kayıtsız kuralsız takviye olması. Afişlerde kimi mitler oluşturuluyor. Lakin İngilizlerin propagandası da özetle, eski başbakanları Palmerston’un da dediği üzere “kalıcı unsurlar değil, kalıcı menfaatler” üzerine. Bu nedenle müttefiklik bağlamlı afişlere de bu türlü bakılabilir.
‘AFİŞLER DE SAVAŞIN GİDİŞATI ÜZERE DEĞİŞİYOR’
Savaşın gidişatı da afişlere yansıyor sanırım. Nazi Almanyası’nın savaşın birinci devir afişlerinde askeri öğeler ön plana çıkıyor. “Stalingrad için Savaş” dikkatimi çok çekti. Lakin savaş alman sonlarından içeriye girdiği vakit sivil ögeler kullanılıyor. “Yaşam ve Özgürlük” için savaş sloganı kullanılmış. Genel olarak Nazi Almanyası’nın savaş afişlerinde, propagandasında hangi öğeler başka ülkelerden farklılık gösteriyor?
Evet, 6 yıllık müddette afişler de savaşın gidişatı üzere değişiyor. Bu ortada resmi tarih bize bunun 6 sene olduğunu söyler. Savaş aslında takvimde daha geriye de çekilebilir. Lakin Nazi Almanya’sının Avusturya’yı ilhakı ile başlatılan süreçte afişler bize kronolojik bir okuma sunuyor. Alman ordusu, üniforması, sembolizmi, gotik yazıları, mistik olarak servis edilen öğeleriyle vb. başlı başına bir araştırma alanı. Askeri öğeler de bunun en önünde duruyor aslında. Stalingrad için ise savaşın düğüm noktası diyebilirim. Ehemmiyeti hem stratejik hem de propagandif. Burası değerli bir yerleşim yeri ve Stalin kenti olarak geçiyor. Buranın alınmasının ajitatif kıymeti büyük. Bu nedenle burayı almayı kutsallaştıran afişler var. Hatta savaşın akıbeti bilinmezken Goebbels propagandası o kadar emin ki kendilerinden yalnızca askere alma daveti yapmıyorlar. Stalingrad fethedildi afişleri çok evvelden yaptırılıyor lakin sonra bildiğim kadarıyla imha ediliyor. Zira gerçek farklı işliyor. Savaşın seyrinin değiştiği yerlerden birisi burası. Alman General Paulus’un esir alındığı, yani Alman 6. ordusunun Sovyet 62. ordusu tarafından kuşatıldığı bir andan bahsediyorum. Nazizmin afişlerinde benim faşist-saldırgan vatanseverlik olarak tariflediğim şovenizm hakim. Motif ve kodlar ağır ve bir gerçek üretme var. Vatanı savunmak için Stalingrad’ta olunduğu fikri verilmiş zira kimi afişlerde. Bunun gerçekliği olmadığını biliyoruz. Bu, anti-Bolşevizm ve hayat alanı stratejisinin eseriydi. Nazi afişlerinde paganizm, Germanik kökenli simgeler, gamalı haç, kutsallık ve militarist ögeler hakim. Lakin ideolojik en kıymetli öge anti-komünizm. Daha evvel Mihver ülkelerine değinmiş ve homojen propagandadan bahsetmiştim. Bu homojenliğin hamurunda anti-komünizm olduğu aşikar. Savaş afişlerinde bulunan ömür, özgürlük, özgürleştirme, kurtarıcılık üzere itibarlı sözcükler bilhassa yerleştirilmiş. Zira bunlar alıcı bulan örnekler ve hala karşılık bulabilecek güçteler. O yüzden afişler değerlendirilirken çoklu bir periyot okuması yapmak mecburî. Genel olarak kimi yerlerde Nazilerin anti-semitizmi kimi yerlerd de ulusal ve ırksal üstünlük motiflerini de ağır olarak çerçevelediği görülüyor. Ve afişler genelde bir düşmanlaştırma ve argüman öne sürme fikriyle servis ediliyor.
‘SAVAŞIN GENİŞLEMESİNDE JAPON EMPERYALİZMİNİN ROLÜ BÜYÜK’
Japon propagandası, İkinci Dünya Savaşı ülkeleri ortasında en az bilineni. Bu yanıyla Japon afişleri daha çok ilgimi çekti. İktidar askeri bürokraside olsa da, İmparator hala simge olarak çok belirleyici galiba.
Kesinlikle o denli. Japon propagandası genelde çok bahsedilmeyen bir tıp ancak ilgiyi hak ediyor. Farklı bir veçhe var zira. Genelde bildiğimiz birkaç şey. Kamikaze, Pearl Harbor, sonrasında ise Hiroşima ve Nagazaki… Fakat işin daha çok mutfağına girdiğinizde harikulade bir ideolojik yoğunlukla karşılaşıyorsunuz. Kişi kültü, militarizm, klasiklik, ulusal üstünlük ve şovenizm dozajı epeyce yüksek. Bahsetmiştim aslında, savaş 1939’da başladı lakin savaşın genişlemesinde Japon emperyalizminin rolü büyük. 1939 öncesinde Çin’in Mançurya bölgesine hücum, Nanking katliamı, Asya’nın yükselişi tezi, Sovyetler ile yaptıkları ve başlattıkları hudut çatışmaları… Güneydoğu Çin ve Güneydoğu Asya amaç olarak belirledikleri alanlar. Niyetleri Japon geleneğine nazaran ülkenin birinci insan imparatoru olan Jimnu’ya kadar gidiyor. Maksat da şu. Dünyanın sekiz köşesini de tıpkı çatı altında toplayabilmek… Japonya için gelenekselliğin misyonu büyük. İktidar askeri bürokraside lakin imparator ilah katında… Sadakat, itaat, bağlılık konusundaki ilgileri kendilerine “Doğu’nun Prusyası” denmesini de beraberinde getiriyor. Mussolini İtalyası’ndan farklarından biri de bu. Genelde bozmaya dönük bir propagandaları var. Lakin ülke içinde tesirli. Bu açıdan da Almanya’ya benzeri. İki ülkede de halkın kara propagandaya direnişi sorunlu. Lakin kitapta da bahsediyorum başka bir başlıkta, farklı taraflar daima var. Kamikaze denen militarist bir intihar hareketi, merasim kılıçları, dini bir gaye olarak Şintoizm ya da Japon sistemi miti başka bir incelenme alanı. İmparator ise hem bir üst belirleyen hem de kutsallaştırılmış bir aziz rolünde…
Bir de tabi iş birlikçiler var. İşgal edilen ülkelerde iş birlikçi rejimler oluşturuldu, onların da neden iş birliği yaptıklarını anlatmaları gerekiyordu. Natürel direnişi de kötülemeleri. Bu yanıyla Vichy Fransa’sının Ermeni Manuşyan kümesinin fotoğraflarını kullandığı afişten kelam eder misiniz? Biliyorsunuz Manuşyan Adıyamanlı’dır.
Yerli iş birlikçiler daima var. Bilhassa İkinci Savaş’ta katmerlenen bir süreç bu. Güzel örnek daima yok. En kıymetlisi de tahminen 1940-44 ortasında yaşayan kukla Vichy rejimidir. Bu bir protektoraya, yani himayeye misal. Aslında iş birlikçi Fransızların pek de bir rolü yok yani. Genelde yaptıkları afişler Nazizmi onaylamaya, halkın dayanağını Naziler için talep etmeye ve muhtemel direniş örneklerini bertaraf etmeye yönelik olarak kurgulandı. Fransa’da ne kadar bilinir bilmiyorum lakin savaş öncesinde değerli milliyetçi odaklar da vardı. Mesela Action Française bunlardan biriydi. Vichy idaresi bunlardan da etkilendi ve iş birliğine girişti. Goebbels propagandası da Petain ve Laval’ın yönlendirdiği Vichy’yi düzgün kullandı. Fransız halkının inancını kazanmak, isyanları önlemek ve direnişi kırmak istediler. Ülkenin kelamda önderi Petain de “milli bir devrim” ile yeni bir planlama yaptı.
Bahsettiniz, yaptıkları planlamalardan birinin sonucu olarak ortaya konan afiş aslen Adıyamanlı bir Ermeni komünist olan Misak Manuşyan’ın yönlendirdiği FTP-MOI direniş kümesiyle ilgiliydi. Manuşyan kümesi olarak isimlendirilen bu küme, göçmen direnişçilerden oluşuyordu ve ortalarında Fransa’dan sorumlu SS subayı olan Ritter’i öldürmek dahil birçok ses getiren hareket yaptılar. Bu aksiyonlar sonucunda direnişin seslenme kanallarının artması bu bahsettiğimiz kızıl afişin yapılmasına neden oldu. Kızıl afişte, partizanlar hatalı olarak gösterilir ve halka “bunlar mı kurtarıcınız?” diye sorulur. Kullanılan lisan anti-komünist ve anti-semitisttir. Partizanlar bir kabahat çetesi olduğu savı altında sivil halk içten gelen bu tehlikeye karşı uyarılmıştır. Lakin kızıl afiş tam aksisi bir tesir yapar. Tahminen Manuşyan ve kümesi öldürülmüştür lakin isyan tetiklenir. Kızıl afiş Fransa’da sembolleşir. Bu da sanırım ki konuttaki hesabın çarşıya uymadığı bir örnek çıkarıyor. Kızıl afiş için Aragon’un yazdığı bir şiir vardır ve de yapılan bir sinema. Kızıl afiş, bilhassa kitapta ayrıntılıca incelediğimi düşündüğüm afiş ve partizan hareketleri içinde farklı bir yerde sayılabilir.