Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Rusya-Ukrayna Savaşı’na ait, “Acaba nasıl olur da -işte bir tahıl koridoru olayı gerçekleşti- buradan bir barış koridorunu açabiliriz, bunun uğraşı içerisindeyiz. Bunun için de en hoş yol, diyalogdan barışa giden bir yol olabilir diye düşünüyoruz.” dedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türk Devletleri Teşkilatı 9. Doruğu’na katıldığı Özbekistan ziyareti sonrasında gazetecilerin sorularını yanıtladı, değerlendirmelerde bulundu.
Türk Devletleri Teşkilatının 9. Tepesi’ni muvaffakiyetle tamamladıklarını belirten Erdoğan, görüşmelerde Türk dünyasına ait şimdiki sıkıntıları etraflıca ele aldıklarını, gelecek periyotta iş birliği yapılacak alanları belirlediklerini söyledi.
Geçen sene İstanbul’daki tarihi tepede Türk dünyası vizyon dokümanının kabul edildiğini, dokümanla gelecek 20 yıla dair gayelerin ortaya konulduğunu anımsatan Erdoğan, bu dorukta de birinci 5 yıllık uygulama kılavuzu niteliğindeki strateji evrakının kabul edildiğini aktardı. Erdoğan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Ticaretten iktisada, kültürel mevzulardan etraf meselelerine kadar geniş bir yelpazede iş birliğimizin alt yapısını oluşturacak bir dizi mutabakata imza attık. Türk Kurulumuzun Teşkilata dönüştürülmesiyle Nahçıvan Mutabakatı’nda ortaya çıkan değişiklik muhtaçlığını akdettiğimiz bir protokolle giderdik. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin bu çerçevede gözlemci üye olmasını kabul ettik. Türk dünyasının ayrılmaz bir kesimi olan Kıbrıs Türkü’nün yalnız olmadığını gösterdik. Alınan bu tarihi kararın başta Kıbrıs Türkleri olmak üzere hepimize güzel olmasını diliyorum. Kardeşlik hukukumuzun gereğini yerine getirdikleri için tüm başkanlara teşekkür ediyorum.”
Zirvede ayrıyeten ulaştırma, medya, kültür, turizm projelerinde atılabilecek ortak adımların görüşüldüğünü tabir eden Erdoğan, “Özellikle finans alanında dayanışmamızı güçlendirmek amacıyla Türk Yatırım Fonu’nu kurduk. Fonun sağlayacağı imkanların iş birliğimizi daha da kuvvetlendireceğine ve faaliyetlerimize ivme kazandıracağına inanıyorum.” diye konuştu.
Erdoğan, dorukta yeni global sıkıntılara ait ortak yaklaşımların ve Türk dünyasında iş birliğinin geliştirilmesi konusundaki kararlılığın Semerkant Bildirisi’yle somutlaştırıldığını da söyledi.
Gelecek tepenin, 2023 yılında Kazakistan’da gerçekleştirileceğini belirten Erdoğan, “Zirveye katılan devlet ve hükümet liderleriyle samimi görüşmelerimiz oldu. Temaslarımızda ikili münasebetlerimize ilaveten aktüel global hususları da ele aldık.” dedi.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in, şahsına Türkiye-Özbekistan bağlarına katkıları münasebetiyle Yüksek Seviyeli İmam Buhari Nişanı’nı tevcih ettiğini, Türk Devletleri Teşkilatına ve Türk dünyasına olan hizmetleri nedeniyle de teşkilatın Türk Dünyası Ali Nişanı’yla taltif edildiğini aktaran Erdoğan, “Bu nişanları milletimiz ismine almaktan mütehassis oldum.” sözünü kullandı. Erdoğan, Türk Dünyası Ali Nişanı’nın, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov ve Türkmenistan eski Devlet Lideri Kurbankulu Berdimuhammedov’a da tevcih edildiğini anımsattı.
Zirvede ayrıyeten Semerkant’ı Türk Dünyası Medeniyet Başşehri olarak ilan ettiklerini belirten Erdoğan, “Mevkidaşlarımla beraberce diktiğimiz fidanlarla hem birlikteliğimizi güçlendirdik hem de 11 Kasım Ağaçlandırma Günü’müzü kutladık. Gerek zirvemizin gerekse Özbekistan’da yaptığımız başka görüşmelerin hayırlara vesile olmasını temenni ediyorum. Periyot başkanlığını devrettiğimiz Özbekistan’a konut sahiplikleri için teşekkür ediyor, muvaffakiyetler diliyorum.” diye konuştu.
“Türk Devletleri Teşkilatı kendisini başarılı bir iş birliği platformu olarak ispatlamış bulunuyor”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, daha sonra gazetecilerin sorularını yanıtladı.
“Uzun müddet Sovyet esareti altında kalmış Türk devletlerinin, Türk halklarının bağımsızlık sonrası ayağa kalkmaya çalıştığı bir devir oldu. Yüzyıllar sonra Türk halklarını, devletlerini birebir çatı altında toplamada, üstelik bunu kurumsal bir yapıda gerçekleştirmede siz öncü bir rol oynadınız. Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan’a Türkiye’nin verdiği dayanak burada Türk dünyasına çok büyük yürek ve özgüven verdi. Türk Devletleri Teşkilatı üzere ileride çok gelecek vadeden bir ulus ötesi yapılanmanın kuruluşunda rol oynamış, öncülük yapmış bir insan olarak hisleriniz neler? Türk Devletleri Teşkilatının geleceğini nasıl görüyorsunuz?” sorusu üzerine Erdoğan, Türk devletleri ortasındaki iş birliğinin, gücünü tarihi kardeşlik bağlarından, ortak kültür, dayanışma, lisan ve geleneklerden aldığını söyledi.
Türk dünyasının ne yazık ki bugüne kadar çok darbeler yediğini ve bu yediği darbeler sebebiyle de dilek edilen gayelere ulaşamadığını lisana getiren Erdoğan, şöyle konuştu:
“Kendi ortalarında da ne yazık ki muhakkak bir güç devşiremedi, oluşamadı. Geçtiğimiz devir başkanlığını devraldığımız İstanbul Tepesi, Türk devletleri için aslında bir dönüm niteliği taşıyordu. Biz bu tepeyle Türk Kurulunu, Türk Devletleri Teşkilatı ismiyle memleketler arası bir teşkilata dönüştürdük. O tepeyi gerçekleştirdiğimiz Demokrasi ve Özgürlükler Adası bu noktada önemli bir sıçrama merkezi oldu. Mesken sahipliğini yaptığımız İstanbul Doruğu’nda ayrıyeten iş birliğimizin milletlerarası maksatlarını ortaya koyan 2040 vizyonunu da kabul ettik. Bütün bu süreci Türk devletleri ortasındaki karşılıklı sevgiye, hürmete dayalı olarak yürüttük. Sağ olsunlar kardeşlerimiz de bu süreç içerisinde belirlediğimiz istikametten sapmadılar ve yere sağlam bastılar. İşte bugün de atılan adımların sonucu olarak şahsıma Türk Dünyası Ali Nişanı’nı takdim ettiler. Türk Devletleri Teşkilatı kendisini başarılı bir iş birliği platformu olarak ispatlamış bulunuyor; bölgesinde ve dünyada yükü artıyor. Burada ayrıyeten Yüksek Seviyeli İmam Buhari Nişanı’yla taltif olmak bizim için çok çok farklı, çok çok manalıydı. Bilhassa de Şevket Mirziyoyev’in bu mevzuda hassasiyeti, Buhara’yı bu bahiste bir merkez haline getirme çabaları var. Tahminen de önümüzdeki yılın birinci çeyreğinde Türkiye-Özbekistan ortak üniversitesini kurmak suretiyle İmam Buhari Fakültesi yahut enstitüsü üzere bir adımı da inşallah burada birlikte atacağız. Birkaç gün evvel buraya arkadaşlarımız geldiler, birlikte Buhara’da, Taşkent’te çalışmalar yaptılar ve bu çalışmaların sonucunu de çok kısa vakitte görmek istiyoruz. Bununla birlikte bu birinci çeyrekte de imzaları atarak Türkiye-Özbekistan Üniversitesi’ni inşallah Taşkent’te kurmuş olacağız.”
“Büyük tehlike ve tehdittir”
Bu coğrafyanın en değerli belalarından birisinin FETÖ yapılanması olduğu, 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sonra kimi temizlemeler yapıldığı belirtilerek “Ama bu coğrafyanın kendi içinde istikrarlar var ve hala bu yapıyı Amerika ile ortalarındaki yumuşak güç olarak görenler de var. Bilhassa Orta Asya’daki kimi ülkelerde hala varlıklarını sürdürdüklerine dair izlenimler var. Türk Devletleri Teşkilatının geleceğinde bu yapının büsbütün silinmemesi halinde problemler çıkacağı açıktır. Bu yapı burada büsbütün nasıl biter? Umudunuz var mı? Türkiye olarak bu başkanları ikna edebildik mi?” soruları üzerine Erdoğan, önderlerle her bir ortaya gelişinde terörle çaba konusunu; PKK/PYD/YPG, FETÖ, DEAŞ, bütün bunları kendilerine hatırlattığını söyledi.
Liderlerin, FETÖ konusunda “Bizde var.” demediğini, “Biz bunları temizledik, temizliyoruz.” dediğini aktaran Erdoğan, şunları lisana getirdi:
“Bugün de birebir şeyi gerek Kırgızistan gerek Özbekistan gerek Kazakistan’la tekrar konuştuk. Dedik ki ‘Bu mevzudaki çabanız hangi safhada? FETÖ ile uğraşta muhakkak bir uzaklık kaydedebildiniz mi? Sizler yok diyorsunuz ancak bizdeki istihbarat bilgilerinde ne yazık ki hala sizin devlet kademelerinde bile bunların olduğunun bilgileri bize geliyor. O vakit benim size söyleyeceğim tek şey var; istihbarat dairenizi bizim istihbarat başkanlığımızla bir ortaya getirelim, müşterek olarak çalışsınlar, şayet gerçekten temizlenmişse sorun yok, siz de rahat edersiniz biz de rahat ederiz. Lakin bilin ki bunlar sizin için büyük tehlike ve tehdittir.’ Mesela başkanlardan bir tanesi bugün bana şunu söyledi; ‘Ben, siz bu işin üzerinde bu kadar dururken bu FETÖ’nün ne olduğunu hala bilmiyordum’ dedi. ‘İşte sizin bu noktadaki bilgi kaynaklarınız maalesef size yanlış bilgi aktarıyor. Yanlış bilgi aktardığı için de bu alçakların, bu namussuzların ne olduğunu anlayamıyorsunuz. Bunların 160’a yakın ülkede okulları vardı ve bu okullarda bunlar güya düzgün niyetle eğitim öğretim yaptırdıklarını söylüyorlardı. Oranın yöneticileri de ‘Bunlar makus bir şey yapmıyor, bunlar eğitim öğretim yaptırıyor.’ diyorlardı. Lakin o eğitim öğretim yaptırıyor dediğiniz yerde oraların zeki çocuklarını alıyorlar, onları zehirliyorlar ve onları da ondan sonra hem kendi ülkeleri hem de Türkiye aleyhine birçok çalışmaların içerisine sokuyorlar. Bakın işte bizde 15 Temmuz hadisesinde her şey patlak verdi ve bizim 252 canımız maalesef şehit oldu. Bunun yanında askeriydi, siviliydi 2 bini aşkın vatandaşımız yaralandı, gazi oldu. Bütün bunları biz yaşadık. Gelen başbakanlara, liderlere Meclisimizi gösteriyoruz. İşte demokrasinin merkezi olan Meclisimizi bunlar bombaladılar. Neyle? Bu ülkenin, bu devletin, bu ordunun uçaklarıyla bombaladılar. Helikopterlerle geldiler vurdular. Şayet vakit yarışında isabet ettirebilseydiler bugün tahminen ben de olmayacaktım. Benim iki tane müdafaam şehit oldu. Bunların hepsi yaşanmış hadiseler. Benim canım yandığı için ben size bunları anlatıyorum’ dedim.
Şu anda bunlara kim sahip çıkıyor? Başta Yunanistan. Kaçıp Yunanistan’a gidiyorlar, kaçıp Avrupa’ya gidiyorlar. Daima buralara kaçtılar; Almanya’da, Fransa’da, Hollanda’da, Danimarka’da, İngiltere’de, Amerika’da yaşıyorlar. ve bu adamı Amerika saklıyor. Kim saklıyor? Biden saklıyor. Kendilerine Pensilvanya’da devasa bir kaşane verdiler, orada bu adam yaşıyor. Bana terörün merkezi neresi diye sorarsanız; işte ben size şu anda bunu söylerim.”
“Sıradan bir süreç yaşamıyoruz”
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in gelecek hafta Endonezya’da yapılacak G20 Doruğu’na katılmayacağını açıkladığı hatırlatılarak “Rus heyetine Sergey Lavrov’un başkanlık edeceğini biliyoruz. Rusya’nın şubat ayında Ukrayna’ya başlattığı savaştan sonra Biden ve Putin’in birinci defa bu tepede bir ortaya gelmesi bekleniyordu. Putin’in tepeye katılmamasını nasıl yorumlarsınız? Siz hem Rusya hem Ukrayna başkanlarıyla yakinen görüşüyorsunuz. Tepe öncesinde bir telefon görüşmeniz olacak mı kendisiyle? Bir de bu kapsamda savaşın sona erme ihtimalini nasıl görüyorsunuz?” soruları üzerine Erdoğan, şunları kaydetti:
“Doğrusu kendisiyle son görüşmemde Endonezya’ya gelmesinin isabetli olabileceği kanaatinde olduğumu söylemiştim. Lakin kendisi de ‘Ben bir değerlendirmemi yapayım, ona nazaran haber veririm’ demişti. Sonra Dışişleri Bakanının Endonezya’ya gelmesine karar vermişler. Bu 2-3 gün içerisinde şayet kendisiyle bir irtibatım olabilirse neler düşündüğünü, ne üzere adımlar atacaklarını, bilhassa de bu sürecin, yani diyaloğun barışa dönüştürülmesi noktasında adımlarının ne olabileceğini kendisiyle konuşma imkanı bulabilirim. Doruğa katılmama konusunda Sayın Putin demek ki kendi takımıyla bunun istişaresini yapmış, sonunda da bu türlü bir karara varmıştır. Bu bahiste bir değerlendirmeye girmek hem kendisine saygısızlık olur hem takımına saygısızlık olur. Bu alışılmış kendilerinin bileceği bir iştir. Zira sıradan bir süreç yaşamıyoruz.”
Rusya’nın sıradan bir devlet olmadığını, güçlü bir devlet olduğunu lisana getiren Erdoğan, “Tabii başta Amerika olmak üzere Batı, Rusya’ya adeta sınırsız saldırıyor. Bütün bunların karşısında da olağan şu anda Rusya bir direnç ortaya koyuyor. Biz de sanki nasıl olur da -işte bir tahıl koridoru olayı gerçekleşti- buradan bir barış koridorunu açabiliriz, bunun uğraşı içerisindeyiz. Bunun için de en hoş yol, diyalogdan barışa giden bir yol olabilir diye düşünüyoruz.” dedi.
Burada yalnızca Putin’in kanaatlerinin yetmeyeceğini, Zelenskiy ile de görüşerek burada onların düşündükleri nedir, onlar bu türlü bir şeye nasıl bakarlar, onların da kanaatini alacaklarını tabir eden Erdoğan, “Ve bu arabuluculuk sanki bizi bir barışa taşır mı, bunu da görmenin yollarını arayacağız. Lakin şimdilik bizim için en değerlisi bu tahıl koridorunu önemli manada işletmek. Amonyak birebir biçimde, gübre birebir formda. Burada doğal Sayın Putin’in de gayesi bilhassa yoksul Afrika ülkelerini öne çıkaralım; Mali üzere, Somali üzere, Sudan üzere ülkeleri öne çıkaralım tarafında. ve biz fiyatsız olarak onlara tahılı gönderebiliriz teklifini bana yaptı. Bu türlü bir adım atıldığı anda biz de birebir hassasiyeti gösterebiliriz.” diye konuştu.
“Süre tahdidi koymak bana nazaran yanlış olur”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 19 Kasım’da tahıl koridoru muahedesinin sona ereceği hatırlatılarak “Uzatılması için görüşmelerin devam ettiğini biliyoruz. Sanki siz taraflara tekrar 4 ay mı, yoksa daha uzun müddetli bir muahede mı önereceksiniz? Bir tavsiyeniz olacak mı?” sorularını şöyle yanıtladı:
“Orada müddet tahdidi koymak bana nazaran yanlış olur. Biz kendilerine bu işi ne kadar uzun fiyatlarsa o kadar isabetli olacağını belirttik. Öte yandan bana nazaran bizim daha çok bu işin sonunu güzel çizmemiz, bunun üzerinde yeterli çalışmamız lazım. Yani Putin’in söylediği üzere, Afrika ülkeleri ismiyle bu adım atılabilir. Zira şu anda yoksul fukara, garip gureba daima Afrika ülkelerinde. Afrika’yı bir tarafa koyup Avrupa’ya göndermek adil bir yaklaşım olmaz. Çünkü ‘Biz bu türlü yapacaktık ancak bu türlü olmadı, Avrupa ülkelerine gidiyor.’ dedi. ve Avrupa ülkelerine gidiş de onun bu husustaki yaklaşımını olumsuz etkiledi. Artık tekrar görüşmemizde bilhassa Afrika ülkelerine -yani bu zikrettiğim ülkelerin adedini çok daha artırabiliriz- garip gureba, yoksul fukara ülkelere ağır bir halde tahıl koridorundan tahıl, gübre, amonyak akışı sağlarsak oradaki halkları da rahatlatmış oluruz.”
(Sürecek)