Enflasyon, fiyatlar genel seviyesinin daima ve hissedilir artışını söz eden bir durumdur. Öteki bir tarifi nominal ulusal gelirin, bu gelirle satın alınan mal ölçüsüne (gerçek ulusal gelire) göre artması yani şişmesi demektir. Ekonomik krizle boğuşan Türkiye’de krize paralel olarak, enflasyon sayıları da yükseldi.
Yurttaşın ağır yükü altında ezildiği yüksek enflasyon macerasının değerli noktaları…
ENFLASYON SAYILARI NASIL YÜKSELDİ?
Türkiye, uzun yıllardır genel olarak yüksek enflasyonla yaşayan bir iktisat durumundadır. Lakin son vakitlerde iktisadın gitgide tabana vuran seyri, maliyetleri de engelliyor.
Ekonomik kriz, Türk lirasının kıymet kaybı, yüksek enflasyon, artan borç ve karşılık gelen kredi temerrütleri üzere kıymetli mevzularla direkt ilişkilidir.
Kriz, liranın dalgalanmalar hâlinde büyük oranda paha kaybetmesiyle görünür olmaya başladı ve sonraki evrede, ödenemeyen borçlar ve ekonomik daralma ile daha derin bir boyuta ulaştı. Enflasyon oranı çift hanelerde takılıp kalınca ‘stagflasyon‘ ortaya çıktı. Cumhuriyet tarihinde birinci kere kamunun faiz borcu, anapara borcunu geçti.
Doğal olarak enflasyon da tırmandıkça tırmandı. Enflasyon datalarına TÜİK tarafından yapılan ‘makyaj’ da kâfi gelmeyince AKP iktidarı da enflasyonun yüksek olduğunu kabul etmek zorunda kaldı.
EKONOMİK KRİZİN ZİNCİR HALKARI
Merkez Bankası’nın bilgilerine nazaran, 1 Ocak 2018 tarihinde 3.78 lira düzeyinde bulunan Dolar kuru, 20 Aralık 2021 tarihi prestijiyle 18.36 lira düzeyine yükselerek rekor bir artış gösterdi; bu da son 10 yılda yüzde 600’den fazla yükselişe denk geldi. Tıpkı devrin başında 4,54 liraya denk gelen Avrupa para ünitesi Euro ise, kriz sırasında 20,74 seviyesine yükseldi.
Merkez Bankası’nın piyasalar tarafından değerle takip edilen döviz rezervleri, 2018 sonrası değerli seviyede düştü; 2018 yılı Ocak ayında 77.9 milyar dolar olan net döviz rezervi, 2022 yılı Ocak ayı prestijiyle 7.9 milyar dolara geriledi. Yaşanan durum, ekonomik krizin zincir halkalarını da birebir paralellikte etkiledi.
Kurların yükselmesiyle, ithal girdilerin ve üreticilerin, üretim maliyetlerinin artmasına yol açtı. Maliyet artışları fiyatlara yansıdıkça da besinden barınmaya her türlü eser ve hizmetin fiyatı yükseldikçe yükseldi.
İnsanlar, kurların ve enflasyonun yükseldiğini görünce alacakları mal ve hizmetleri ziyadesiyle alarak stoklamaya başladı. Böylelikle ortaya çıkan talep artışı fiyatları daha da yükseltti. Tabi bu tesir, Merkez Bankası ve hükümetin siyasetlerin yanında devede kulak kalan bir yükselme hissesidir.
ENFLASYON NEDEN YÜKSELDİ?
‘Enflasyon neden yükseldi’ sorusunun en önemli karşılığı ; düşük faiz ve bol kredi uyanıklığıyla, talebin fiyatları yükseltmesidir.
Enflasyonla uğraşta iki farklı siyaset kullanılır: Maliye politikası ve Para siyaseti.
Merkez Bankası’nın ‘AKP iktidarı‘ altındaki idaresinde, son yıllarda ekonomiyi ayakta tutmak için başvurduğu akıldışı yöntemler, kamuya yansıtılan TL’nin bedelini müdafaa fikri; kapalı kapılar gerisinde gerçekleşen yüz milyar dolardan fazla döviz satışı, boşalan rezervi doldurmak için Swap’la bankalardan borç alınan paranın kullanılması, sermaye denetimleri, daima olarak değiştirilen yetkililer, ekonomik krizin ateşinin bu derece artmasının esas nedenleri.
Türkiye’de yaşanan arz kaynaklı enflasyonun en değerli sebebi ise merkez bankasının faiz indirimleri sonucu yaşanan kur şokudur.
HATALAR SİLSİLESİ
Arzı azaltan sebepler pandeminin ortadan kalkması ile birlikte son bulacağı için uzunca bir müddet enflasyonun “geçici” olduğunu söyleyip faiz artırımlarını gündeme almadılar.
Fed başta olmak üzere, gelişmiş ülke merkez bankaları başından beri yaşanan enflasyonun esasen arz kaynaklı olduğunu söylüyor. Lakin Türkiye’de yaşanan enflasyon pandeminin çok öncesinde ortaya çıkmaya başlamıştı.
Bugün, TL’deki çöküşün en büyük sebebi olarak görülen genel kanı, Türkiye’nin faizleri düşük tutarak ekonomik büyümeyi ve ihracat potansiyelini rekabetçi kur ile sağlamak tarafındaki siyasetidir. Böylelikle kıymet kaybeden TL, yabancı para ünitelerinin altında ezilir hale geldi.
ÇÖKÜŞ
Enflasyon nedeniyle Türkiye’de ucuz eser satışlarında uzun kuyruklar görülmeye ve makul alanlarda eser yokluğu hissedilmeye başladı. Yurdun dört bir yanında şeker, un, yağ bulunamazken, ekmek kuyrukları tekrar baş gösterdi. Ayrıyeten kimi marketlerde ve bakkalarda temel tüketim unsurlarına satış sınırlaması getirildi.
Kriz nedeniyle pek çok küçük ve orta uzunluk işletme iflas etti. 2020 yılında 24 bin 136 gerçek kişi ticari işletme ve 15 bin 366 şirket kapandı.
Aylar öncesinde ‘Faizle çabamı biliyorsunuz, faizi indireceğiz ve indiriyoruz. Bilin ki enflasyon da inecek, daha da düşecek‘ diyen AKP’li Erdoğan, Türkiye’nin hala büyüme içerisinde olduğunu söylüyor.