Nükleer teknolojide dünyadaki önder kuruluşlardan biri olan Rosatom tarafından Mersin’in Gülnar ilçesinde inşa edilen Akkuyu NGS’de, dört ünitede birden çalışmalar süratle sürüyor.
Yıllık 35 milyar kilovatsaat elektrik üretimi ile Türkiye’nin güç muhtaçlığının yaklaşık yüzde 10’unu karşılayacak proje, dünyanın global bir güç kriziyle gayret ettiği bir periyotta Türkiye’nin kalkınma gayeleri açısından değerli yatırımlardan biri.
“50’lerde kağıt üzerinde kalkınma amacımızdı. Bunun üzerinden geçen koskoca 70 yılın akabinde ülkemiz birinci kere bir nükleer santrale kavuşacak” kelamları, Cumhurbaşkanlığı Külliyesi Cumhurbaşkanı Yardımcısı Bilim Danışmanı ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Uğur Çevik’e ilişkin. Çevik’e nazaran Akkuyu NGS, tıpkı vakitte Türkiye’nin 70 yıllık nükleer santral gayesini simgeliyor. Türkiye-Rusya iş birliği açısından da tarihî bir ehemmiyete sahip proje, yalnızca üreteceği elektrikle değil tıpkı vakitte yeşil güç gayesine yapacağı katkıyla da kıymetli bir rol üstlenecek. Uzun vadede Türkiye’de nükleer bilim ve teknolojisinin gelişimi için de kıymetli bir adım olması öngörülüyor.
Akkuyu yatırımının değerine dikkat çeken Prof. Dr. Uğur Çevik, “Dikkatinizi çekmek isterim, ülkemizin bir kalemdeki en büyük yatırımı olan (yaklaşık 20 milyar dolar) Akkuyu ’yap, işlet, sahip ol’ (build, own, operate) modeliyle yapılan dünyadaki birinci nükleer santral projesidir” dedi.
Her biri 1200 MW elektrik üretim kapasitesine sahip dört üniteden oluşan Akkuyu’nun toplam 4800 MW’lık kapasiteye sahip olacağını hatırlatan Çevik, “Bittiğinde toplamda 4800 MW kapasiteye sahip olacak olan santralin, dünyadaki muadilleri ile karşılaştırıldığında büyük bir güce sahip olduğu rahatlıkla söylenebilir. Birinci ünitenin cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yılında devreye alınması planlanmaktadır. Öbür reaktörlerin de birer yıl ortayla devreye alınması bekleniyor. Akkuyu Nükleer Santrali tam 60 yıl müddetle (istenirse 20 yıl daha uzatılabilir) üretim yaparak ülkemizin güç gereksinimine 7/24 hizmet verecek” formunda konuştu.
Nükleer teknolojide Rusya tecrübesi
Türkiye’nin uzun yıllara dayanan nükleer macerası sürecinde dünyada yüzlerce santral inşa edildiğini vurgulayan Çevik, Türkiye ve Rusya Federasyonu ortasında, iki ülkenin önderleri ortasındaki sıcak bağa de dayanan bir yakınlıkla, nükleer teknolojiler alanında Rusya’nın deneyiminden faydalanma kararı alındığını aktardı. Çevik, şöyle devam etti:
“Ardından imali artık yılan kıssasına dönen Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin inşa edilmesi istikametinde ortak karar. Bununla ilgili muahede, Rusya Federasyonu Hükümeti ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ortasında, 12 Mayıs 2010 tarihinde Ankara’da imzalandı. 2014 yılında Etraf ve Şehircilik Bakanlığı, Akkuyu NGS’nin Etraf Tesir Kıymetlendirme Raporu’nu onayladı. 3 Nisan 2018’de de Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Federasyonu Devlet Lideri Vladimir Putin’in iştirakiyle Akkuyu NGS’nin birinci güç ünitesinin temel atma merasimi gerçekleştirildi. Böylelikle, tam 70 yıl sonra Rusya Federasyonu’nun şirketi olan Rosatom’un yapacağı bir nükleer santrale kavuşacak ülkemiz için santraldeki birinci güç ünitesinin inşasına ait tam kapsamlı çalışmalar resmen başlamış oldu.”
Rusya’da eğitim, yetişmiş insan gücü sağlıyor
Akkuyu ile önemli bir know-how transferi ve deneyim paylaşımı yapılıyor. Bugüne kadar 317 Türk öğrencisi eğitim için Rusya’ya gönderildi. 246’sı oradaki eğitimlerini tamamlayarak Akkuyu’da iş başı yaptı. Rusya’da 71 öğrenci de eğitimine devam ediyor. Çevik, bu bahiste da şunları söyledi: “İnşaat evresinde ve işletme sürecinde binlerce çalışanı olan proje çerçevesinde, hükümetler ortası mutabakatlar gereği Türk öğrencilerimizin nükleer güç santralleri konusunda yetiştirilmesi için Rusya’da eğitim almaları sağlandı. Bu sürecin yetişmiş insan gücü açısından değeri bir yana, ileride kendi yerli ve ulusal reaktörlerimizi yapmak konusunda ülkemize büyük avantajlar sağlayacak bir gelişme bu.”
“Akkuyu ile yetinilmemeli”
Türkiye’nin, son vakitlerde yaşanan global krizler de dikkate alınarak, yalnızca Akkuyu ile yetinilmemesi gerektiğini ve nükleerde ulusal bir atılım başlatılması gerektiğini vurgulayan Çevik, “Dünyada 70 yıldır aktif olan ve artık dördüncü kuşaklarının ticari olarak üretilmesi planlanan nükleer güç santralleri için ülkemizin yalnızca Akkuyu ile yetinmeyip, son vakitlerde yaşadığımız global krizler de dikkate alınarak, bu mevzuda yerli ve ulusal bir hamleyi aksiyona geçirmesi olağanüstü kıymet arz etmektedir. İHA ve SİHA üzere savunma sanayii enstrümanlarında elde edilen parmakla gösterilecek muvaffakiyetin her alanda yakalanması ve bilhassa de güç konusunda her yıl onlarca milyar dolar harcayan ülkemizin dışa bağımlılığın azaltılması, hiç kuşkusuz bu bölümlere yapılacak yatırımlarla sağlanacaktır. Olağan ki tüm bu yatırımlar yapılırken bütün dünyanın üzerinde durduğu sıfır karbon ayak izi ve etraf hassasiyeti dikkate alındığında, yenilenebilir güç kaynaklarının yanında nükleer güç santralleri de değerli bir alternatif olacaktır” diye konuştu.
Türkiye’nin nükleer güç arayışının süratli başladığını, hatta dünya ile rekabet edebilecek bir süratle geliştiğini hatırlatan Çevik, “ABD Lideri Eisenhower’ın Birleşmiş Milletler’ de (1953) ’barış için atom’ sloganı ile gündeme getirdiği nükleer santraller, o yıllarda ülkemiz için de değerli bir kalkınma gayesi olarak tespit edilmişti. Bu süreci 1956 yılında Atom Gücü Kurulu Genel Sekreterliği’nin, (Türkiye Güç, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu) kurulması ile başlatan ve bu hususta öncüler ortasında yerini alan Türkiye, birçok teşebbüste bulunsa da ne yazık ki 2000’li yıllara kadar bir sonuç alamadı” halinde konuştu. Çevik, bu durumu, “O esnada dünya ise süratli bir halde ticari nükleer güç santrallerini inşa etmeye devam ediyordu” kelamlarıyla aktardı.
Bu yarışta geri kalmak istemeyen Türkiye’nin 1976’da Mersin yakınlarındaki Akkuyu mevkiinde bir nükleer santralin inşası için lisans aldığını kaydeden Çevik, “Ne vakit? 1976’da. Yani şu an inşası devam eden nükleer güç santralinin lisansı 2018 yılında, inşaatın başlamasından tam 42 yıl evvel alınmıştı. Bu tarihten sonra, birçok farklı hükûmet, pek çok kere teknik şartnameler hazırlayıp ihaleye çıkmak istese de her şeyden evvel finansal garanti eksikliğinden ve daha birçok sebepten ötürü süreci başlatamadı” sözlerini kullandı.
“Nükleerin öncülerindendi, çok geç kaldı”
Türkiye, nükleer teknolojideki geleceği 1950’li yıllarda fark eden öncü ülkelerden biri lakin nükleere geçişte geç kaldı. 1950’li yıllardan sonra Türkiye’de iktidara gelen hükümetlerin istisnasız tamamının programında nükleer santral üretimi yer aldı. Fakat nükleer santral projesi bir türlü hayata geçirilemedi. Prof. Dr. Uğur Çevik’e nazaran dünyada nükleer santrali olan ülkelerdeki kalkınma sürecine ve ekonomilerine bakmak, nükleer gücün ehemmiyetini anlamak için kâfi ve ‘Türkiye’nin 70 yıllık hayali olan Akkuyu tam da bu nedenle Türkiye için kıymetli.’
Nükleer santrallerin gelişmiş yahut gelişmekte olan ülkelerde olmasının onların yüksek bir teknolojiye sahip olduğunun açık göstergesi olduğunun altını çizen Çevik’in bu mevzudaki görüşleri ise şöyle: “Bugün dünyada 438’i işletmede, 56’sı üretim kademesinde olmak üzere 494 adet nükleer reaktör bulunuyor. 1950’li yıllarda başlayan süreçten bu yana I., II., III. ve III jenerasyon reaktörler 32 ülkede faaliyet gösteriyor. Bu santrallerin gelişmiş yahut gelişmekte olan ülkelerde olması, onların yüksek bir teknolojiye sahip olduğunun en açık göstergesi. Her kuşak bir evvelki jenerasyonun yaşadığı sorunlardan dersler çıkartılarak daha güvenlikli, daha yüksek teknoloji ile inşa edilir hale geldi. Nükleer teknolojiler konusunda kelam sahibi olan ülkeler, kendi reaktör tiplerini üreterek bu mevzuda dünyada kelam sahibi olmak için yarış içinde. Mevcut reaktörler dünya güç gereksiniminin yüzde 10’undan fazlasını karşılıyor, inşaatı biten reaktörlerle birlikte bu oranın artması mümkün olacak.”
“Nükleerin ülke menfaatleri için ehemmiyeti var”
Uluslararası Güç Ajansının (IEA) ’Nükleer Güç ve İnançlı Güç Dönüşümü: Bugünün Zorluklarından Yarının Pak Güç Sistemlerine’ raporuna nazaran de sürdürülebilir ve pak güç sistemleri inşa etmek ise nükleer güç olmadan daha sıkıntı, daha riskli ve daha kıymetli olacak. Bugün 32 ülkedeki toplam 413 gigavat kapasiteli nükleer güç santralleri, yılda 1,5 gigaton global emisyon salımının ve 180 milyar metreküp global gaz tüketiminin önüne geçerek net sıfır emisyon maksadına ulaşılmasının yanı sıra, güç güvenliğinin sağlanmasına da katkıda bulunuyor.
Bir güç santralinin belli vakit aralığında ürettiği güç ölçüsünün, o vakit aralığının her saati tam kapasitede çalışarak üretebileceği güç ölçüsüne kısmı olarak tanımlanan ’kapasite faktörü’nün güç üretiminde kıymetli bir parametre olduğunu belirten Çevik, “Güneş ve rüzgar santralleri konusunda da dünya ortalamasının üzerinde yatırımlar yaparak dışa bağımlılığı azaltmaya ve gelişen, büyüyen endüstrisinin muhtaçlıklarını karşılamaya çalışan ülkemiz, her türlü güç kaynağı konusunda da benzeri formda yatırımlarına devam etmektedir. Öteki güç üretim tiplerine kıyasla kapasite faktörü çok yüksek olan (yaklaşık yüzde 95) nükleer reaktörler yalnızca bakım esnasında devreden çıkacak. Bu nedenle, yenilenebilir güç kaynaklarının nispeten düşük kapasite faktörleri (örneğin güneş yüzde 25) düşünüldüğünde, bu reaktörlerin ülke menfaati açısından ehemmiyeti çok açıktır” değerlendirmesinde bulundu.
Nükleer santrale ne kadar gereksinim var?
Enerji muhtaçlığının karşılanmasında mevzu nükleer santrallere gelince insanların çok da tıpkı fikirde olmadığını söz eden Prof. Dr. Uğur Çevik, bu bahiste da şunları söyledi: “Belki de bu etapta çabucak şunu sormak gerekir; güç talebini karşılamak için nükleer bir santrale ne kadar muhtaçlık var? Rusya-Ukrayna krizi gösterdi ki, yeteri kadar yer altı kaynağına sahip olmayan Avrupa üzere, ülkemiz de bu mevzuda çok (hatta çok çok) şanslı olan komşularına (Azerbaycan, Rusya, İran, Irak) bağımlı durumda. Doğalgaz, petrol ve kömür üzere fosil temelli güç kaynakları birçok ülkenin güç üretiminin yüzde 50’sinden fazlasını oluşturuyor. Artan dünya nüfusu ve beraberinde gelişen tarım ve sanayi üretimi, güç taleplerinde önemli artışlara sebep oldu. Bu yüzden de ülkeler doğal olarak artan talepleri karşılamak ismine her türlü güç kaynaklarını kullanmaya yöneldi. Bilhassa yenilenemeyen güç kaynaklarının kullanımının sebebiyet verdiği global iklim değişikliğine karşın ülkelerin bundan vazgeçmesi kolay görünmüyor. Bir de Rusya-Ukrayna krizi ve sonrası gelişen olaylar, Rusya’ya uygulanan ambargo Avrupa’nın doğalgaz tedarikinde ıstıraba yol açtı. Hal bu türlü olunca ülkelerin birçoğu yaklaşmakta olan kış için şimdiden önlem almaya başladı. ’Winter is coming’ Kravat takmayın diyen İspanya Başbakanından tutun da Fransa’da ’klima çalışıyor ise kapılarınızı kapalı tutun’ ikazlarına kadar pek çok önlem alındı. Artan doğalgaz fiyatları ve tedarikte yaşanan zahmetler da tüm bu yaşananların tuzu biberi olmuştur. Alışılmış bu etapta ülkelerin başka güç kaynaklarına yönelimi de gündeme geldi. Yıllardan beri dünyanın ’acil’ gündeminde olan global iklim değişikliği nedeniyle dünyanın yaşadığı birçok sorun, tüm güç kaynaklarının o denli kolaylıkla kullanımına pürüz oluşturuyor. Kim ne derse desin, dünyanın ortalama yüzey sıcaklığında yaşanan yaklaşık 1,5 C’lik artış, insanoğlu için son yıllardaki en büyük tehdit olarak görülüyor. Fosil yakıtların kullanımına bağlı olarak gelişen iklim değişikliğinin oluşturacağı büyük riskleri gören ülkeler, Birleşmiş Milletler önderliğinde bu global sorunun üstesinden gelmek için çaba sarf ediyor. Bunlardan sonuncusu Glasgow’daki iklim doruğudur. 2021’de Glasgow’daki iklim doruğu sonrası ’sıfır karbon ayak izi’ için anlaşan dünya ülkeleri ve kıta Avrupası, doğalgaz ve nükleer konusunda uyuşmazlığa düşse de Avrupa Parlamentosu doğalgaz ve nükleer enerjiyi ’çevresel açıdan sürdürülebilir ekonomik faaliyetler’ olarak kabul etti. Alışılmış bu hususta daha evvelce yatırım yapan ülkeler dışa bağımlılığın tahlili konusunda bir adım önde. Örneğin Fransa güç muhtaçlığının yaklaşık yüzde 70’ini nükleer güçten karşılamakta.”
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Bilim Danışmanı Prof. Dr. Uğur Çevik’in dikkat çektiği ‘enerji arzının güvenliği ve iklim değişikliği ile mücadele’ üzere global gündemin sıcak başlıkları son periyot Avrupa’da nükleere dönüş yaşanmasının da ana sebepleri. Elektrik muhtaçlığının yaklaşık yüzde 25’ini nükleer santrallerden karşılayan lakin Akkuyu konusunda uzun yıllar olumsuz yaklaşım sergileyen ve projenin iptalini isteyen Avrupa ülkeleri, nükleer santralleri kapatma takvimini askıya almaya başladı. Belçika, nükleer reaktörleri devreden çıkarma planını ertelemeye karar veren birinci ülkelerden oldu. Son 10 yıldır kademeli halde nükleer santrallerini kapatan Almanya’da ise kalan üç reaktörün kapatılmasının ertelenmesi gündemde. Nükleerden vazgeçtiğini açıklayan Japonya’da faaliyeti durdurulan reaktörlerin tekrar elektrik üretimine geçmesi ve yeni kuşak nükleer güç santrallarının geliştirilmesi tartışılıyor. Birleşik Krallık, Fransa, ABD, Kanada ve Çin başta olmak üzere birçok ülke, yeni nükleer yatırım planlarını hayata geçirmeye hazırlanıyor. Fransa, 2050’ye kadar 14 yeni nükleer reaktör kurma ve SMR teknolojilerine 1 milyar avro yatırım yapma planını açıkladı. Hollanda 2 yeni nükleer reaktör yatırımı planlarken, Polonya da büyük ve küçük ölçekli nükleer reaktör yatırımlarına ait çalışmalar yapıyor. Afrika’da ise birinci nükleer güç santralinin inşasına başlayan Mısır, kıtada Güney Afrika’dan sonra nükleerden elektrik üretecek ikinci ülke olarak öne çıkıyor. Rusya Devlet Nükleer Güç Kuruluşu Rosatom’un inşa edeceği Mısır’ın birinci nükleer santrali Dabaa da her biri 1200 megavat kapasiteli 4 üniteden oluşacak. Çin, her yıl 6 ila 8 nükleer reaktör inşa ederek, bu alanda 2030’a kadar dünyanın en büyüğü olmayı hedefliyor. Nükleerden çıkış stratejisini devre dışı bırakan Güney Kore de 2030’a kadar 10 yeni nükleer reaktör kurmayı planlıyor.