T24 Kültür-Sanat
1972’de Gün gazetesinde çeyrek sayfa olarak yayın hayatına başlayan Gırgır, 26 Ağustos 2022’de 50 yaşına bastı. Okurlarından yetiştirdiği mizahçılarla, tirajıyla, çok sesliliği ve tarafsızlığıyla isminden bahsettiren mecmuanın kıymetini; Gırgır müelliflerinden Atilla Atalay kendi öyküsünden yola çıkarak İBB’nin üç ayda bir çıkan İST mecmuası için kaleme aldı.
Atalay’ın “On altı sarı sayfalı, ‘kendi halinde’ haftalık bir mizah dergisiydi” olarak tabir ettiği Gırgır’da nasıl çalışmaya başladığını anlattığı yazısı şöyle:
Pek çok okunur ve sevilirdi. Öyle ki, çıktığı gün herkesin elinde bir mecmua, vapurların doruğundan baktığınızda yolcu güvertesinin sapsarı olduğunu görebilirdiniz. “Politikayla uğraşmaz, siyasetçilerle uğraşır”dı. Buna rağmen, bir defa darbe döneminde toplatılması hariç, siyasetçiler da onunla şimdikine göre çok daha az uğraşırlardı. Tahminen bir “Nasreddin Hoca torunu” olarak, gerçekten mizaha karşı hoşgörülü olduklarından tahminen de büyük okur kitlesiyle uygun geçinmek için, mecmuada çıkan karikatürlerini istetip duvarlarına asarlardı. Yurdun dört bir tarafından, her yaştan, her meslek kümesinden karikatür çizmek, mizah öyküsü yazmak isteyen herkese sayfaları açıktı. Çabucak tüm müellif çizerleri bu iştirakçi okurların ortasından süzülüp ustalaşıyor, mecmuanın kapaklarına, çok sevilen karikatür ve yazı tiplerine imza atmaya başlıyorlardı.
Atilla Atalay
Fotoğraf: Dilan Bozyel, Mediacat Arşivi
Gırgır, 50 yaşında!
Sözünü ettiğim mecmua, Oğuz Aral yönetimindeki Gırgır, 26 Ağustos’ta 50 yaşına bastı. 1972’de Gün gazetesinde çeyrek sayfa olarak yayın hayatına başlayan Gırgır, tıpkı yıl içinde önce sayfadaki yerini büyüttü, akabinde gazete eği hâline geldi, çabucak sonrasında ise haftalık mecmua olarak gazete bayilerinde yerini aldı. Başlangıçta Oğuz Aral’ın editörlüğünde; Ferit Öngören, Suavi Süalp, Mim Uykusuz, Mıstık, Mehmet Polat, Tekin Aral gibi ustalardan oluşan hudutlu bir takımla, Turhan Selçuk ve Aziz Nesin’in yapıtlarına de yer veren mecmua, giderek kendi okurlarından yetiştirdiği mizahçılarla, yarım milyon baskı tirajına kadar ulaşmıştı.
Sıradan siyaset bağlamında tarafsızlığı, reklam yayımlamayarak “piyasadan” gelmesi mümkün maddi baskıyı baştan reddetmesi, eli kalem tutan herkesin katılabileceği çok sesliliği, hepsinin ötesinde, okul niteliği nedeniyle bu efsaneleşmiş mecmuanın ülke tarihindeki önemi ortada aslında. Ben bahsin sosyolojik boyutunu uzmanlarına bırakıp 1979 yılından mecmuanın el değiştirdiği 1989’a kadarki kendi maceram üzerinden Gırgır’ı anlatmak istiyorum.
“Sayfadaki delik”
Lise son sınıftayken bir gün, Sirkeci Tren Garı’ndaki gazete bayiinin önünde durmuş neredeyse boyum kadar yüksekliği olan Gırgır dergisi yığınına bakıyordum. Sabahtan beri birçoğunu görmüştüm lakin en heybetli yığın buradaydı işte. O mecmualardan her birinin içinde, bana ilişkin olduğunu mecmuanın yöneticilerinden başka kimsenin bilmediği sadece beş satır yazı vardı. Sonraları mecmua jargonundaki isminin “kibrit kutusu” ya da “sayfadaki delik” olduğunu öğrendiğim, beş satırlık esprili bir ilan…
Derginin o sayısı çıkalı henüz bir gün olmuştu. Ben daha o gün tıpkı mecmuadan on tane filan alıp mahalledeki bakkalın istikrarını bozmuş, birkaç adedini olduğu üzere saklamış geriye kalanlardan da kendi yazımı kesip sağa sola yapıştırmıştım. Yazı amatör sayfasında değil mecmuanın içindeki sayfalardan birinde olduğu için altında ismim yoktu. Üstelik espri gereği o ilanı veren Nâzım diye bir adamın ismi vardı. Demem o ki; “Bakınız bu yazı benim” diye şişinip birilerine göstermeye kalksam asla kanıtlayamazdım. Gerçi buna üzülmüyor, gönderdiğim yazının amatörler sayfasında değil de mecmuanın sürekli müellif çizerleri tarafından hazırlanan bir sayfada yer almasından anlatılmaz bir gurur duyuyordum. Bu yüzden yaşamımı değiştiren o günü kimseyle paylaşamamıştım.
Ertesi gün elinde Gırgır olan insanları görünce 16 yaşımın bütün heyecanları başıma üşüştü. Bayi önlerinde durup üst üste yığılı mecmuaları saydım. Satın alanların peşine takılıp benim yazımı okuyorlar mı diye gözetledim, elinde “bizim dergi” olan güzel kızlara daha bir hamasetle baktım. Bazen de kimselere verilmeyen tuhaf bir sırrı taşıyan gözlerle, öylesine, boşluğa daldım.
Garda o büyük mecmua yığınına bakarken nasıl olduysa üst, Cağaloğlu’na doğru yürüyüp gittim. 15 dakika sonra bu kere durmuş, içinde Gırgır’ın bulunduğu Günaydın gazetesi binasına bakıyordum. Alayköşkü Caddesi’nde bir aşağı bir üst dolaştım. Eryılmaz Çıkmazı’na girip çıkan dev kâğıt bobinleriyle yüklü kamyonları izledim, mavi önlüklü makina işçilerinin konuşmalarını dinledim…
Hey ki hey… Boru değildi yani, içeride dönen kâğıt bobinlerine yarım milyon tane beş satırım basılmıştı…
“Ben seni sarışın uzun uzunluklu biri sanıyordum”
Kısa bir süre sonra, davetli olarak dergiye gittiğimde, ekip elbiseme cacık döktüm.
Cacıklı hâli daha güzel oldu. En azından ortama uydu. Çünkü İsmet Çelik’in beni çağıran mektubu üzerine hangi akla uydumsa dergiye ekip elbise giyerek gitmiş ve kapıdan girer girmez kılığım yüzünden pişman olmuştum.
Ceket pantolon hâlime bakan mecmua sekreteri bana:
“Ansiklopedi mi satıyosunuz?” diye sordu. “Hayır, müellifim kendim. Mecmuada yazılarım çıkıyor” diyerek ustam İsmet Çelik’in yazdığı davet mektubunu uzattım.
Gırgır, sayı 347, 1979
“Aaa çok saçma ya. Ben seni sarışın uzun uzunluklu biri sanıyordum. Demek ki o başka bir Atilla” dedi İsmet Abi.
Masanın üstündeki su dolu bir kavanozun içinde birbirine dolanmış bir topak küçük kurt kaynıyordu. Usta o kurtları akvaryum balıklarına atmak için Mısır Çarşısı’ndan almış. Bi kavanozu bilmem kaç liraymış. Sürekli kuru yem yiyen balıklar kabız oluyorlarmış. Gerçi “Agar-agar” diye bi ilaç varmış, onu atınca düzeliyormuş balıklar fakat kurtçuklar daha ucuzmuş. Kızı Nilüfer çok seviyormuş akvaryum balıklarını lakin bakımı da zahmetliymiş be kardeşim.
Usta bunları anlatırken ben kavanozdaki vıyır vıyır kurtlara dalmış düşünüyordum.
“Nasıldı yani lan, sarışın ve uzun uzunluklu Atilla?”
Ben doğuştan böyleyim. Sarı ve uzun olduğuna göre İsveçli filandır o arkadaş, biz Karabüklüyüz” diye espri yaptım.
Usta güldü, esprimi beğendi diye sevindim. Fakat, yayımlanan yazılar benim olmasına rağmen İsmet Abi’nin aslında başka birini çağırdığına ilişkin yaşıma yaraşır çocuklukta bir endişeye kapıldım… Olur muydu olurdu hani. Burası “Yaşar ne yaşar ne yaşamaz”ın ilgisiz celpler, yanlış yazışmalar, yanlışlı faturalar, eksik makbuzlar ülkesiydi. Üstelik, tahminen de yalnızca bu yüzden, birçok mizahçının yetiştiği dünyanın en bereketli toprağıydı. Yani, benimle tıpkı ismi taşıyan sarışın ve uzun uzunluklu bir mizah muharriri daha neden olmasındı? “Ansiklopedi mi satıyosun?” diye soran sekreter, pekâlâ adresleri karıştırıp o mektubu yanlışlıkla bana yollamış olabilirdi.
İsmet Usta’nın gönderdiğim yazılara ilişkin ettiği birkaç laftan sonra çağrılanın gerçekten ben olduğumu anlayıp rahatladım. Usta’yla demli çaylar eşliğinde, sonraları yüzlercesini çevireceğimiz hayata dair geyiklerin birincisini çevirirken kendimi bu bereketli toprakların en şanslı çocuklarından biri olarak hissettim.
“Haldun Simavi’nin patlıcan tarlası varmış”
Toplantı için Oğuz Aral’ın yanına giderken beni Alp Tamer’e emanet edip “Al bu arkadaşı aşşağıya yemeğe götür” dedi Usta. Vay ki vay… Bu artık “sürekli yazar” olacağım demekti, alt kata yemekhaneye gönderiliyordum.
Üstüme cacık dökünce tamamıyla ferahladım. Alp Tamer komik bir çocuktu. Ne güzeldi lan, herif fotoğraf okuyordu. Yazı İşleri Müdürü Turhan Abi İTÜ İnşaat’ı bırakmış, yeniden karikatürcü Serhat Gürpınar İnşaat Mühendisliği’ni üçüncü sınıfta terk edip Güzel Sanatlar’a geçmiş… Alp bunları anlatırken gözümün önünden kolon kiriş hesapları, akarsu yapıları, demiryolları geçti. “Belki ben de henüz kazandığım İTÜ İnşaat Fakültesi’ni bırakıp başka okula geçerim” diye düşündüm. Ardından babamın orta parmağıyla gözlük çerçevesini alnına oturttuğu tuhaf bir hareketi geldi aklıma, o dakika vazgeçtim.
“Haldun Simavi’nin patlıcan tarlası varmış” dedi Alp. O yüzden Günaydın gazetesinde haftada üç defa kesin patlıcanlı bi yemek çıkarmış. Ben cacığımı zati dökmüştüm, pilavla patlıcanı da bitirince yemekhaneden çıktık.
Dışarıda Alp bana, bakkala sigara almaya gideceğini, benim tekrar dergiye çıkmak için biraz ilerde yürüyen şişman çocuğu izlememin kâfi olacağını söyledi. O çocuk mecmuanın ofis uzunluğuydu, nasıl olsa dergiye çıkıyordu. Ben de “tamam” deyip beş altı adım önümde yürüyen kilolu çocuğun peşine takıldım. Keşke yetişip kendisiyle birlikte üst kata, dergiye çıkmak istediğimi söyleseydim. Ancak el kadar bir çocuğa bina içi toyluğumu muhakkak etmek istemedim herhalde. Onu, o vakitler şirin, tombul bir çocuk olan Fatih Kaçan’ı, gizlice izlemeye karar verdim. Nasıl olsa, eninde sonunda dergiye çıkacaktı.
Öyle olmadı fakat… Fatih, yemek dönüşü mecmuanın teknik işlerinin yapıldığı Günaydın servislerine dalmaya başladı. Dizgi, kamera, pikaj, montaj vb… Girdiği birkaç kapının önünde çıkmasını bekledim. Üçüncü kata çıktığımız sırada, girdiği bir kapıdan bir daha dışarı çıkmadı. Esasen dev bir labirenti andıran o binada, sinemalardaki amansız takip sahnelerinin klasik “çift kapı” tuzağına düşmüşüm. Fatih, servisin öbür ucundaki kapıdan çıkıp dergiye gitmişti…
Sonra işte, kayboldum ben…
Arada değişti lakin daima bir iki odasında ülkenin her tarafından gelmiş, kıpır kıpır, durmadan bir şeyleri karıştırıp kurcalayan, kâğıttan duvarlara patlıcan burunlu adamlar çizen insanların olduğu binalarda, sözcüklerin peşine takılıp, kayboldum…