Türkiye demokrasi tarihine kara leke olarak geçen 12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden 42 yıl geçmesine karşın geride bıraktığı acılar birinci günkü tazeliğini koruyor. İşte idam, berbat muamele, insan hakları ihlalleriyle anılan devir ve mimarı Kenan Evren‘in 32 yıl sonra hakim karşısına çıkarılma süreci.
DARBE PLANININ İSMİ “BAYRAK HAREKATI”
Kenan Evren‘in talimatı üzerine, devrin Genelkurmay 2. Lideri Orgeneral Hasan Saltık, 4 aylık çalışma sonucunda ülkeyi karanlığa sürükleyecek “Bayrak Harekatı” ismi verilen darbe planını hazırladı. Akabinde ordu kumandanlarına, 11 Temmuz saat 04.00’te harekete geçileceği bilgisi verildi. Fakat Süleyman Demirel’in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz’da güvenoyu almasıyla darbeciler bu planı erteledi. Tarihler 12 Eylül’ü gösterdiğinde, Türkiye demokrasisine darbe vuracak plan, sabaha karşı uygulandı.
Genelkurmay Lideri Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Kumandanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Kumandanı Orgeneral Sedat Celasun’dan oluşan darbeci Ulusal Güvenlik Kurulu, bütün yetkileri ele aldı. Anayasayı kaldıran darbeciler, akabinde TBMM’yi lağvederek antidemokratik faaliyetlerine sürat verdi.
SİYASİLER SÜRGÜN EDİLDİ
Ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildikten sonra sivil toplum kuruluşlarını maksat alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki dernekleri kapattı. Siyasi partilerin kapısına kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş’i ise Uzunada’ya sürgüne göndererek siyasi yasaklar getirdi.
İDAMLAR BAŞLADI
Antidemokratik uygulamalarına her gün yenisini ekleyen darbeciler, acısı yıllarca hafızalardan silinmeyecek idam kararlarına da imza attı. Takvimler 9 Ekim 1980’i gösterdiğinde sol görüşlü Necdet Adalı ile ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle karar giyen 17 yaşındaki Erdal Eren’e de idam cezası verildi. Eren’in idam kararı, Yargıtay tarafından 2 sefer iptal edilmesine karşın Ulusal Güvenlik Konseyince onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980’de Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde infaz edildi.
“ASMAYALIM DA BESLEYELİM Mİ?”
Kenan Evren‘in Eren için söylediği “Asmayalım da besleyelim mi?” sözü, darbecilerin insan hakları ihlali konusunda hudut tanımayacaklarının itirafı oldu. Kanlı uygulamaların yanı sıra demokrasinin askıya alındığı süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi hakkında idam talep edildi. Hukukun askıya aldığı o günlerde, 517 kişi mevt cezasına çarptırıldı ve 50 kişi hakkında idam kararı yerine getirildi.
Onlarca gazeteci hakkında binlerce yıla varan mahpus cezası istendi, 14 bin kişi Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkarıldı, 30 bin kişi ise “sakıncalı” olduğu teziyle işinden edildi. Kültür ve sanat hayatının da gaye alındığı 12 Eylül’de, yaklaşık bin sinema sakıncalı bulunduğu için yasaklandı.
2010’DA DARBECİLER YARGILANMAYA BAŞLADI
Darbeci generallerin belirlediği müracaat meclisinin hazırladığı anayasa, 1982’de “güdümlü” referandumla yüzde 92’lik evet oyu aldı. Cihan ve öteki darbeciler, darbe anayasasına dahil ettikleri “geçici 15. madde” ile ömür uzunluğu dokunulmazlık hakkı kazanarak muhtemel bir yargılanmaya karşı tedbir aldı. Lakin “Milli Güvenlik Kurulu üyelerinin yargılanamayacağına” dair süreksiz 15. husus, 12 Eylül 2010’daki referandumla anayasadan çıkarıldı. Böylelikle darbecilerin yargılanmasının önü açıldı. Referandumdan bir gün sonra Türkiye’nin dört bir tarafından darbeciler ve onların talimatlarını uygulayanlar hakkında cürüm duyurusunda bulunuldu. Bunu üzerine o devir hayatta olan Ulusal Güvenlik Kurul üyelerinden Kenan Cihan ile Tahsin Şahinkaya hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca soruşturma açıldı.
Haklarındaki iddianame, Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012’de kabul edilen iki darbeci, “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın tamamını yahut bir kısmını değiştirmeye yahut ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldırmaya yahut vazifesini yapmasına pürüz olmaya cebren teşebbüs etmek” ile suçlandı.
MÜEBBET MAHPUS VERİLDİ, RÜTBELERİ SÖKÜLDÜ
Mahkeme, 18 Haziran 2014’te Cihan ve Şahinkaya’yı, 1979’da verdikleri muhtırayla “anayasa ve TBMM’yi ortadan kaldırmaya ve vazifesini yapmasını engellemeye teşebbüs”, 1980’deki darbeyle de “anayasayı tağyir, tebdil yahut ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM’yi ıskat ve cebren men” cürmünü işledikleri gerekçesiyle “ağırlaştırılmış müebbet hapis” cezasına çarptırdı. Mahkeme, takdiri indirimle bu cezayı “müebbet hapse” çevirdi, ayrıyeten 2 darbecinin rütbelerinin sökülmesine karar verildi.
ÖLDÜKLERİ İÇİN DAVA DÜŞTÜ
Hükmün akabinde sanık avukatları, kararı temyiz etti. Belge Yargıtay’dayken Cihan 10 Mayıs 2015’te 98 yaşında, Şahinkaya ise 9 Temmuz 2015’te 90 yaşında öldü. Yargıtay 16. Ceza Dairesi temyiz incelemesinde, sanıkların vefatları nedeniyle davanın düşürülmesine karar verdi. Belgeyi yine gören birinci dereceli mahkeme, karara uyarak düşme kararı verdi ve evrak tekrar ceza dairesine gönderildi. Daire, lokal mahkemenin kararını bu defa de yordam istikametinden bozdu. Bozma kararında, mahallî mahkemenin münasebetinde lehe olan kanunun 765 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) kararları olduğu belirtilmesine rağmen, karar fıkrasında 5237 sayılı TCK ve Ceza Muhakemesi Kanunu kararları uyarınca karar verilmesinin kanuna ters olduğu belirtildi. Ceza dairesinin bozma kararına yeniden uyan mahkeme, Cihan ve Şahinkaya hakkında “kamu davasının ortadan kaldırılmasına” karar verdi. Ayrıyeten Cihan ve Şahinkaya’nın mal varlıklarına el konulması ve sanıkların rütbelerinin geri alınmasına “yer olmadığına” hükmedildi.