Erzurum’un Aziziye ilçesine bağlı Ömertepe Mahallesi’ndeki Pulur Höyük’te birinci olarak 1960’ta Dr. Hamit Zübeyir Koşay ve Macar arkeolog Hermann Vary başkanlığında hafriyat yapıldı. 250×100 metre boyutlarında ve 17 metre yüksekliğindeki Pulur Höyük’te ikinci hafriyat çalışmasına Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yapılan müsaadeyle 2021 yılında başlandı.
Erzurum Müze Müdürlüğü başkanlığında, bilimsel danışmanlığını Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı’nda öğretim üyesi Dr. Rabia Akarsu‘nun yaptığı hafriyatta ikinci periyot çalışma sona erdi. 18 Temmuz’da başlayan ve 2 aya yakın süren hafriyatta değerli bulgular elde edildi. Bölgede milattan evvel 4’üncü binyıl ortalarından 2’nci binyıl ortalarına kadar varlığı bilinen ve Erzurum’daki ‘Karaz Kültürü’ ismi verilen Tunç Çağı kültürünün sağlam ve net mimari izleri ortaya çıkarıldı.
Zengin envanter buluntuları
Höyükte, milattan evvel 2 bin 500- 2 bin 300 yıllarında taş temeller açığa çıkarılarak mimari izlere ulaşıldı. Hayvancılık, tarım, dokumacılık, seramik üretimi üzere ekonomik faaliyetler hakkında bilgi veren çok çeşitli taş bulunan höyükten obsidyen, kemik aletler, pişmiş toprak tezgah yükleri ve ağırşaklar, seramik ve ocak üretiminde kullanılan kil topakları, günlük hayata yönelik karakteristik parlak yüzeyli çanak çömlekler, boncuk, iğne, minyatür kap üzere süs nesneleri, tapınım ile ilgili figürinler, kutsal ocaklar üzere çeşitlilik arz eden varlıklı envanter eser gün yüzüne çıkarıldı.
İnsan yüzlü seramik
Pulur Höyük’te bu yıl yapılan hafriyatlarda ise kabartma tekniğinde insan yüzünün tasvir edildiği seramik kap kesimi bulundu. Doğu Anadolu’da örneğinin yok denecek kadar az olduğu eser, hafriyat heyetini heyecanlandırdı. Ritüel emelli kullanılan bu kapların Doğu Anadolu’da Erken Demir Çağı’nda varlığı, Pulur Höyük kazılarında tespit edildi.
‘Tunç Çağı kültürünün sağlam ve net mimari izleri’
Pulur Höyük’teki kazılara bilimsel danışmanlık eden Atatürk Üniversitesi Arkeoloji Kısmı’nda öğretim üyesi Dr. Rabia Akarsu, yaklaşık 2 ay süren hafriyatlar sırasında Kuzeydoğu Anadolu’nun erken periyotlarına ait çok bilinmeyen hususları anlamaya başladıklarını söyledi. Geçen yıl en geç devir olan Erken Demir Çağı’ndan Tunç Çağı ortalarına kadar kesintisiz tabakalanmanın ortaya çıkarıldığını belirten Akarsu, şunları kaydetti:
Bu yılki maksadımız, tespit ettiğimiz arkeolojik periyotlara ait daha ayrıntılı bilgilere ulaşmak oldu. Bölgede M.Ö. 4’üncü binyıl ortalarından 2’nci binyıl ortalarına kadar varlığı bilinen ve ‘Karaz Kültürü’ ismi verilen Tunç Çağı kültürünün sağlam ve net mimari izleri bu yılki çalışmalarla ortaya konmaya başladı. Erken Tunç Çağı’ndan Orta Tunç Çağı’na geçiş sürecinde yaklaşık olarak M.Ö. 2 bin 500- 2 bin 300 yıllarında Anadolu’nun öbür kısımlarında olduğu üzere Erzurum bölgesinde de sosyoekonomik manada dinamik bir sürece işaret eden taş temellerinin açığa çıkardığımız mimari izlere ulaştık. Kelam konusu geçiş sürecinde hayvancılık, tarımcılık, dokumacılık, seramik üretimi üzere ekonomik faaliyetler hakkında bilgi veren çok çeşitli taş, obsidyen, kemik aletler, pişmiş toprak tezgah tartıları ve ağırşaklar, seramik ve ocak imalinde kullanılan kil topakları, günlük hayata yönelik karakteristik parlak yüzeyli çanak çömlekler, boncuk, iğne, minyatür kap üzere süs nesneleri, tapınım ile ilgili figürler, kutsal ocaklar üzere çeşitlilik arz eden güçlü envanter eser açığa çıkarılmıştır. Bu yapıtların bilimsel çalışmaları, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Pulur Höyük hafriyat laboratuvarında yapılmaktadır.
‘Ritüel maksatlı kullanılan kaplar’
Pulur Höyük’teki hafriyatlarda kendilerini heyecanlandıran eser bulduklarını anlatan Akarsu, “Bizi heyecanlandıran değerli buluntu kabartma tekniğinde insan yüzünün tasvir edildiği seramik kap kesimi oldu. Erken Demir Çağ’a tarihlenen buluntular ile birlikte çıkardığı bu yapıtın misal bir örneği Doğu Anadolu’da yok denecek kadar azdır. Bölgede bu kadar âlâ korunabilmiş bir öteki misal örnek yoktur. İnsan yüzünün seramik kaplar üzerinde işlenmesi bilhassa Erken Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’daki kıymetli merkezlerde yaygındır. Ritüel hedefli kullanılan bu kapların Doğu Anadolu’da Erken Demir Çağı’nda varlığını Pulur Höyük kazılarında tespit etmeyi başardık. Bu ve öteki açığa çıkardığımız bulgularımız gösteriyor ki, Erzurum-Pulur Höyük üzere kıymetli bir arkeolojik yerleşimde uzun yıllar devam edecek hafriyatlarda daha da bilmediğimiz bilgilere ulaşmaya devam edilecek” dedi.