ARTÇI ŞOK
Bir sinema düşünün.
Sessiz bir gece… Herkes uykusuna çekilmiş.
Ansızın yer ve gök aydınlanıyor.
Derinden, giderek artan fecî bir gürültü…
Yer ayakların ortasından kayıyor.
Sonra dalgalanıyor, çalkalanıyor ve üzerinde ne var ne yoksa her şeyi savuruyor. Adeta şahlanmış fakat görünmeyen bir canavar gibi…
Koca koca binalar kendilerini bırakıyor, patlayan camlara insanların çığlığı karışıyor. Büyük bir kıyamet bu fakat aslında herkes kendi kıyametini yaşıyor.
Arkasından dehşetli bir yağmur… Adeta tüm toz bulutunu dağıtmak istercesine… Kurtulmayı başaran binlerce insan çamura bulanmış bir formda feryat figan kaçışıyor.
Ama nereye?
Ne gidebilecek bir yer kalmış, ne de birlikte gidebilecekleri biri…
Sonra o yılmayan canavar, üzerindekini atacağına yemin etmiş üzere tekrar şahlanıyor.
Yine yer ayakların ortasından kayıyor.
Aslında milyonlarca insanın hayatı bu…
Kayan, başa saran yahut sonuna varan.
Artık hiçbir şey eskisi üzere değil
Okuduğunuz bu satırlar, Çin tarihinin en büyük zelzele felaketlerinden 1976’da Tangshan kentinde yaşanan 7,8 kuvvetindeki bir sarsıntısı anlatan Aftershock (Artçı Şok) yahut orjinal ismiyle Tangshan Dadizhen (Tangshan Depremi) isimli sinemanın birinci yarım saatine ilişkin. Hayatını yitiren 242 bin kişinin yasını beyaz perdeye taşıyan sinema 2010 yılında izleyiciyle buluştuğunda Çin’in en çok hasılat yapan yerli sineması oluyor. Konusu Zhang Ling’in romanına dayanıyor, başarılı direktör Feng Xiaogang imzası taşıyor. Kıyamete yakın görselliğini ise Çin’in en uygun manzara direktörü mükafatına sahip Yue Lü ekrana aktarıyor.
GEÇMEYEN BİR GEÇMİŞ
Aftershock ağlamayı daha baştan garanti etse de, parçalanmış bir ailenin küllerinden doğuşunu Çin’in değişen siyasi art planıyla birlikte geniş bir vakte yayarak bir felaketin yıllar içindeki dönüşümüne, hatta 32 yıl sonra gelen ikinci ve daha büyük bir sarsıntıyla geniş bir açıdan bakmayı başarıyor.
1976 yılının bir Temmuz gecesi, ikiz çocukları konutta uyumakta olan Li Yuanni (Xu Wan) ve kocası Fang Daqiang (Zhang Guoquiang) sarsıntıya dışarda yakalanırlar. Konuta gerçek koştuklarında bina yıkılmak üzeredir ve Li’nin meskene girmesine müsaade etmeyen Fang binaya hakikat yönelir lakin o sırada bina yıkılır. Yardım grupları şimdi gelmediği için kurtarma çalışmaları etraftaki vatandaşlara düşer. Fang’ın öldüğünü fark eden Li, düşen beton bloğun altında kalan çocuklarının canlı lakin iki farklı uçta olduğunu öğrenir. Yani beton bloğun kaldırılabilmesi için çocuklardan birinin hayatına son vermek gerekecektir. Li’den o anda bir karar vermesi istenir ve bu karar Li’nin hem kalan hayatını, hem de sarsıntıdan hayatta kalanların ömrünü sonuna kadar etkileyecektir.
SİYASİ VE KÜLTÜREL DE BİR DEPREM
Ya Çin sansüründen kaçmaya çalışmanın, ya da komünist bedellere olan gerçek bir inancın sonucu olarak Aftershock Çin’in canlı bir siyasi fotoğrafını de çiziyor. Halk Kurtuluş Ordusu’nun hem ülkedeki hem de sarsıntıdaki merkezi pozisyonu, felaketten birkaç ay sonra 27 yıldır ülkeyi yöneten Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zedong’ın hayatını kaybetmesi, komünist Kızıl Yıldız’ın tekrarlanan vurgusu ile ailelerin ruhuna sinmiş Konfüçyüs öğretisi birinci 10 yıllık anlatının merkezinde yer alıyor. Sinemanın kalanında 10’ar yıllık 2 dönem daha var. Çin’in refaha giden yıllarındaki yeni yapılanma, zenginleşme, dış kültürlere açılma, küçük mahallelerin yerini AVM’lerin alması, lüks arabaların artması, gayrimenkul kesiminin gelişmesi üzere yalnızca siyasi ve ekonomik değil kültürel bir dönüşüm de öne çıkan vurgular ortasında. Lakin Aftershock climax’ine 2008’de Sichuan’da gerçekleşen 7,9 şiddetindeki bir sarsıntının akabinde büyük bir aile sırrının aydınlanmasını koyuyor. Bunu yaparken de ortadan geçen 32 yılda kurtarma operasyonu başta olmak üzere ülkece alınan “organize” yolu da ön plana çıkaracak bir gelişmişliğin ipuçlarını veriyor.
Neredeyse dörtte birlik vaktini sarsıntının kendisine ayırmış olsa da üretim asıl eforunu – tahminen şu an bizim de yapmakta çok zorlandığımız bir şeye – hayatta kalmış olanların bu acıyla başa çıkma yollarına harcıyor. İnsanın yine hayata bağlanmak durumunda kalışını, bir felaketin anısını daima canlı tutarak lakin izleyicinin duygusal açıdan taciz olmasına da müsaade vermeyen bir öykü örgüsüyle kalbimizden akan gözyaşlarını bir an için bile olsa durdurmayı başarıyor.
Evet bu sinemada zelzele yönetmeliğine uyulmadığı için, materyalden çalındığı için, geç kalındığı için, vaktinde takım olmadığı için, grup olsa da ekipman olmadığı için, hastaneler yıkıldığı için, 112 çalışmadığı için, gsm şebekeleri çekmediği için, Twitter kapandığı için, dondurucu soğuklara uzun saatler maruz kalındığı için hayatını yitirenler ve bu kadar yüksek doz mevtin ortasında hala “azar işitenler” yok belki…
Bir öbür olmayan şey de öfke… Konfüçyüs’tan falan da kaynaklanmıyor bu.
Bugünkü acımızı, kaybımızı, yasımızı katlayan ve onu daha da çekilmez hale getiren bir şey var varsa o da bu tertibe (düzensizliğe) karşı duyduğumuz öfke, kızgınlık ve çaresizlik. Halbuki unutmamak lazım ki, bazen büyük bir zelzelenin yıkamadığını, küçük bir artçı şok yerle bir edebilir.
İşte artık tam da bu hislerin üstesinden bilimle, eğitimle, liyakatla, adaletle, vicdanla gelme vakti. Üstelik yalnızca enkazda değil gönüllerde de böylesi sıkı sıkıya “organize” olmuşken…
Sönen her bir hayatın, ocağın, ömrün anısına kelamımız olsun.