Ceren Bayar
ANKARA – Türkiye 2023 yılına döviz kurlarındaki artış, yüksek enflasyon ve artırım tartışmaları eşliğinde girdi. Uzmanlara nazaran, iktisat açısından 2023 yılı da kolay geçmeyecek.
Ekonomist Prof. Dr. Osman Altuğ, 2023 yılında 2022’den çok daha olumsuz bilginin ortaya çıkacağını belirtirken, iktisatçı Prof. Dr. Aziz Konukman da 2023 yılında bütçe harcamalarının seçim öncesi periyoda yığılacağını, bu bütçenin seçim muştuları için kullanılabileceğini söyledi.
‘DÜZEN DEĞİŞİKLİĞİ GEREKİYOR’
2023’te her zamankinden fazla iktisat konuşacağımızı tabir eden Altuğ’a nazaran, yeni yılda 2022’den çok daha olumsuz bir tablo oluşacak. Yapılacak seçimlere karşın ekonomik açıdan bir nizam değişikliğini beklemediğini söz eden Altuğ, “Gelen gideni aratacak” dedi.
Mevcut sistemin düzelmesi için kayıt dışı iktisattan kayıtlı iktisada geçmek gerektiğini belirten Altuğ, “Bu sistemin özü herkesi gelir vergisi mükellefi yapmaktır. Bu, bir tertip değişikliğini gerektiriyor. Lakin siyaset, herkesi gelir vergisi mükellefi yaparsa ‘gayrı memnun’ bir seçmen kitlesi oluşacağını düşünüyor. Ne iktidar ne de muhalefet buna yanaşır. 2023’te de bu sistemle devam edeceğiz” diye konuştu.
‘SEÇİM İKTİSADINA KANMAK İNSANI MEMNUN EDER ANCAK TAŞIMA SUYLA DEĞİRMEN DÖNMEZ’
Henüz tarihi netleşmese de en geç haziran ayı ortasında yapılması planlanan seçimlerin iktisada tesirini de kıymetlendiren Altuğ, “Seçim iktisadına kanmak insanı keyifli eder. En rahat satılan şey, umut. Lakin taşıma suyla değirmen dönmez. ‘Asgari fiyata artırım yaptık, EYT’yi getirdik.’ Bütün bunlar Türkiye’de üretim artışına neden olmadı, olmayacak. Paranın kıymetini o ülkenin üretim gücü belirler. Tam bilakis tüketimin artışına sebep olur. Bir ülkede tüketim üretimden fazla ise bunun ismi zarardır” dedi. Altuğ kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Siyasetçi diyor ki, ‘Merak etme senin borçları ben öderim, af çıkartırım, takside bağlarım, sigorta sarfiyatının bir kısmını ben öderim, faizi düşürürüm’. Bu yapılan tüketimi artırmak. Hiçbir akılcı modelle izah edilemez. Biz borcumuzu lakin üretimle ödeyebiliriz.”
‘YA ARTIRIM YA PERSONEL ÇIKARMA YA DA KAYIT DIŞI İŞÇİ’
Asgari fiyatın 8 bin 500 TL’ye çıkmasının reelde bir karşılığı olmadığını da tabir eden Altuğ, “Asgari fiyat 8 bin 500 lira, 2 bin 500 lira da sigorta var. Nasıl ucuza satacak?” diye sordu ve şöyle devam etti: “Ya artırım yapacak ya emekçi çıkaracak ya da emekçi ile kayıt dışı anlaşacak. Esasen alternatifi bol, milyonlarca işsiz var, sığınmacı emekçiler var. Ya da kapatacak; iflaslar, iflas ertelemeleri artacak. Artan daima borç olacak. Sen devlet olarak taban fiyatı ilan ettin. Minimum fiyatı ödeyebilecek bir ekonomik iklim oluşturmadıkça patron o taban fiyatı ödeyemez.”
‘EMREDEREK FİYATLARI BİR YERDE TUTAMAZSINIZ, ARTIRIM YAĞMURU GELECEK’
Türkiye’nin genç nüfusa sahip bir ülke olduğunu, bu türlü bir tabloda fiyatların artması için yatırım yapılması gerektiğini söyleyen Altuğ, “Yatırım olmazsa üretim olmaz. Emrederek fiyatları bir yerde tutamazsınız. Fiyatları kağıt üzerinde istediğiniz kadar artırın, o fiyat artmaz. 2023’te de her şeye artırım yağmuru gelecek. Ekonomiyi artırım öldürür” diye konuştu.
‘MUHALEFET İKTİDARDAN FARKLI OLAMAZ ZİRA OY İSTİYORLAR’
Muhalefetin de iktidardan farklı teklifler sunmadığını tabir eden Altuğ, “Türkiye’yi tarih boyunca en çok borçlandıran iktidar umut vererek ilerliyor, bir yandan da ‘Ben borçlandırmaya devam edeceğim’ diyor. Muhalefet de ‘Ben de birebir şeyi yapacağım’ diyor. Yalnızca sahnedeki oyuncular değişiyor. Senaryo birebir. O nedenle de 2023’te borçlarımız daha çok artacak. Fakat iktidar lakin muhalefet fark etmez. Zira oy istiyorlar ve gayrı şad bir seçmen kitlesi yaratmak istemezler” sözlerini kullandı.
ARALIK AYINA BÜTÇEDEN REKOR PAY
İktisatçı Prof. Dr. Aziz Konukman, 2023 Türkiye iktisadına dair öngörülerini sunmadan evvel 2022 bütçe hesaplamalarına ait bilgi verdi. Konukman’ın tahliline nazaran aralık ayına, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde görülmemiş, yarım trilyonluk bir bütçe harcaması düştü. Konukman, bu bütçenin ne kadarının, nasıl kullanıldığının, aralık ayı bütçe istatistikleri açıklandığında aşikâr olacağını söyledi.
Profesör Konukman, 2022 bütçesinin nasıl kullanıldığını tespit etmek için iki yere bakılması gerektiğini, bunlardan birinin Meclis’te kabul edilen – ek bütçeyle büyütülen – 2022 bütçesi, yani Meclis’in hükümete verdiği bütçe müsaadesi; oburunun de hükümetin açıkladığı Orta Vadeli Program’da verilmiş 2022 bütçe gerçekleşme varsayımı olduğunu söyledi.
Meclis’te kabul edilen 2022 bütçesinin temmuzda eklenen 1,1 trilyon ‘ek bütçe’ ile 2,8 trilyon olarak belirlendiğini belirten Konukman, “Ocak-kasım ortasındaki 11 aylık periyotta 2,8 trilyonluk bütçeden 2,6 trilyonluk bir harcama gerçekleştiğini görüyoruz. Yani Meclis’in kabul ettiği bütçeden aralık ayı için 200 milyarlık bir hisse kalmış” dedi.
‘MECLİS’İN BÜTÇE MÜSAADESİ 302 MİLYAR AŞILABİLECEK’
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’na nazaran ise 2022 bütçe gerçekleşme kestirimlerinin ise 3,1 trilyon olduğunu belirten Konukman, bu sayının Meclis’in 2022 bütçesi ile örtüşmediğini kaydetti. Konukman, “Gerçekleşme varsayımları (3,1 trilyon) Meclis’in kabul ettiğinden (2,8 trilyon) fazla. Yani Meclis’in verdiği bütçe müsaadesi aşılıyor. 300 milyarlık ödenek üstü bir harcama görünüyor” diye konuştu.
‘AKIL ALMAZ BİR TABLO’
2022 yılının 11 aylık bütçe gerçekleşmesi (2,6 trilyon) ve 2022 yılı gerçekleşme varsayımı (3,1 trilyon) karşılaştırıldığında, aralık ayına yarım trilyonluk bir bütçe harcaması düşeceğini söz eden Konukman, kelamlarını şöyle sürdürdü: ‘’Meclis’in verdiği müsaade temel alınırsa aralıkta 200 milyarlık bir harcama yapılmış olacak. Gerçekleşme varsayımı dikkate alınırsa o vakit bu fiyata 300 milyarlık ödenek üstü harcama eklenebilir. Yani aralık ayına toplam yarım trilyonluk bir bütçe harcaması düşmüş olacak. Bir bütçe patlaması kelam konusu. Bu, iktidarın bir ayda yarım trilyonluk harcama yapabileceği manasına geliyor. Akıl almayacak, dehşet bir tablo.”
‘SEÇİME DÖNÜK BÜTÇE HARCAMASI BİR FORMDA ARTMIŞ OLACAK’
Aralıkta hangi muhtemel bütçe harcamasının gerçekleşeceğinin hangi büyüklüğün temel alınacağına bağlı olduğunu belirten Konukman, “İlki geçerli olduğunda 200, ikincisi temel alındığında yarım trilyonluk harcama yapılmış olacaktır. Bunu aralık ayı bütçe istatistikleri açıklandığında öğrenmiş olacağız” dedi.
Konukman, kelamlarına şunları ekledi: “Bir diğer senaryo da aralıkta Meclis’in verdiği müsaadenin biraz altında bir bütçe harcaması yapmak olabilir. Böylelikle hem ‘iznin gerektirdiğinden az harcama yaparak mali disipline uyduk’ diye böbürlenilebilir hem de seçim harcamalarına tam gaz devam edilebilir. Hangi senaryo izlenirse izlensin, seçime dönük bütçe harcaması bir biçimde artmış olacak. Senaryo farklılığı harcama boyutunun ne seviyede olabileceğini belirleyecek.”
‘2023 BÜTÇE ÖDENEKLERİNİN HARCANMASI SEÇİM ÖNCESİ PERİYODA SIKIŞTIRILACAK’
2023 bütçe büyüklüklerinde ise yüzde 42,6 seviyesinde bir artış olduğunu belirten Konukman, ‘zımni fiyat deflatörü artışının (mal ve hizmetlerde ortalama fiyat artışı) bunun çok altında (yüzde 32,3) kaldığını ve hasebiyle bu fark nedeniyle bütçenin gerçek olarak artacağını söyledi. Bu durumun seçim bütçesi izleneceğine işaret ettiğini kaydeden Konukman, “Seçim sürecine girileceği için harcamaları seçim öncesine bindirecekler. Gelirlerin tahsil vakti ve iç borçlanmadaki sonluluklar nedeniyle gerektiğinde para da basılarak, bu öne çekilmiş bütçe harcamaları finanse edilmiş olacak. Böylelikle seçime yönelik muştular seçim öncesinde uygulamaya konulabilecek. Her halükârda bütçe harcamalarını seçim öncesi periyoda yığacaklar. ‘Sonrası Allah Kerim, hallederiz’ diyecekler” diye konuştu.